Pressan - 23.01.1992, Blaðsíða 25

____FIMMTUDAGUR PRBSSAN 23. JANÚAR 1992_
ERLENDAR FRÉTTIR
25
Eiturpyttur
^Íarnorlajveri^Tjernonyncems!™
ekki í hálfkvisti við mengun við
borgina Tsjeljabinsk í Rússlandi.
Þetta barn deyr úr hvítblæði af völdum geislamengunar
innan fárra mánaða. Lyf eru ekki til.
Stuttu fyrir valdaránið í
Moskvu síðasta sumar fékk
Mikhail Gorbatsjoff í hendur
skýrslu sem hann langaði lík-
lega ekki að lesa. Hann hafði
beðið vísindamenn að gera
úttekt á geislamengun í
kjarnorkuveri nálægt borg-
inni Tsjeljabinsk við syðri
enda Uralfjalla. Niðurstöð-
urnar voru í stuttu máli að
þetta væri mengaðasti staður
á jarðríki og Tsjernobyl kæm-
ist ekki í hálfkvisti við hann.
En foreldrar barnanna sem
eru að deyja úr hvítblæði á
sjúkrahúsum í borginni hefðu
getað sagt honum það sama.
Kjarnorkuverið sem hér
um ræðir heitir Mayak og var
byggt af sovéskum föngum
skömmu eftir stríð. Þar hafa
orðið þrjú mengunarslys,
hvert öðru alvarlegra, en þar
til fyrir tveimur árum taldist
öll mengun á svæðinu ríkis-
leyndarmál og sá átti á hættu
fangelsisvist, sem skýrði frá
henni.
Fyrsta atvikið varð 1949 og
varð ekki af slysni heldur
ásetningi, þegar geislavirk-
um úrgangi var einfaldlega
hleypt beint í Techa-ána, það-
an sem íbúar á svæðinu
fengu neysluvatn. Sú mengun
mældist alla leið norður und-
ir íshaf.
Fjórum árum seinna var
farið að geyma úrganginn í
steinsteyptum geymi, en þeg-
ar kælikerfið bilaði sprakk
geymirinn í loft upp og
dreifði úrgangi vítt og breitt.
Nokkur þúsund manns voru
flutt burt af svæðinu, en land
var áfram notað til ræktunar.
Innan múra Mayak-versins
er lítið stöðuvatn, Kara-
chay-vatnið. í miklum þurrk-
um, sem urðu 1967, myndað-
ist geislavirkt set sem dreifð-
ist um 25 ferkílómetra svæði
með vindum. Þar urðu um
430 þúsund manns fyrir
geislamengun á borð við það
sem gerðist í Híróshíma.
I kjarnorkuverinu sjálfu er
geymdur mikill geislavirkur
úrgangur sem ekki er vitað
hvað á að gera við. Yfirmenn
kjarnorkuversins hafa boðist
til að leysa þann vanda með
því að byggja þrjá kjarna-
kljúfa til viðbótar. Þeir segjast
munu endurvinna úrganginn
til eldsneytisnota og minnka
þannig mengunina. íbúar á
svæðinu eru ekki jafnvissir
um að það sé skynsamlegt.
Börnin á sjúkrahúsunum
hafa ekki verið spurð.
Nýtt tyggjó
Helsta raun tyggjófíkla hef-
ur verið sú að eftir fimm mín-
útna tuggu hefur jórturleðrið
glatað 90% bragðefnanna.
Ahugamenn um jórtur geta
glaðst, því vísindamenn hafa
nú húðað venjulega tyggjó-
plötu með fjölliða gerviefni,
sem hleypir í gegnum sig
jöfnu streymi bragðefna þeg-
ar platan er tuggin, sama
hvernig tognar á tyggjóinu.
Vísindamennirnir telja, að
tyggjóið haldi bragðinu í tíu
klukkustundir, en tilrauna-
dýrin hafa ekki enst til þess
að láta reyna á það.
Heimsendi
frestað
Heimsendi hefur verið
frestað í bráð, að minnsta
kosti hvað varðar kenning-
una um gróðurhúsaáhrifin.
Rannsókn á vegum bresku
veðurstofunnar hefur leitt í
ljós, að búast megi við 1,5
gráða hækkun á meðalhita
næstu 70 ár og þrátt fyrir að
yfirborð sjávar hækki eitt-
hvað þurfi menn ekki að ótt-
ast að hafnarborgir heimsins
fari í kaf, því um lok næstu
aldar muni yfirborðið ekki
hafa hækkað um meira en
50—60 sm.
Rokkað í Beirút
Nú þegar stund gefst milli stríða flykkjast Beirútbúar
í bíó, á klámsýningar og rokktónleika
Grænu blökkukonurnar í Beirút; fyrsta rokkið síðan 1975.
íbúar Beirút eru orðnir
þreyttir á að berjast.
Borgin er hernumin af Sýr-
lendingum. Enginn vogar sér
að kalla slíkt ástand „frið",
kannski er það miklu frekar
stund milli stríða.
Flokkar af hermönnum
spígspora enn innan um rúst-
irnar, það eru eilífar raf-
magnstruflanir, ekkert vatn í
krönunum, matur er keyptur
á verði þyngdar sinnar í gulli,
símar hringja í mannlausum
og sundursprengdum íbúð-
tekjur á mánuði eru 6.000
krónur. Þó seldust einir 200
diskar fyrstu vikuna.
Borgarbúar reyna líka að
njóta nýfengins ferðafrelsis.
Leigubílstjórarnir úr austur-
hluta borgarinnar læra smátt
og smátt nöfnin á götunum í
vesturbænum, unglingar af
kristnum ættum fara í
skemmtiferðir á Bekaa-slétt-
una, þar sem áður voru mús-
limar gráir fyrir járnum.
Og um jólin voru svo haldn-
ir fyrstu rokktónleikar í Beir-
út síðan 1975. Fyrst hafði
reyndar verið ætlunin að
stórhljómsveitin Dire Straits
spilaði þar, en Bretarnir létu
hugfallast^ í skarðið hlupu
stórvinir íslendinga, franska
hljómsveitin Les Négresses
Vertes, sem lék hér á Lista-
hátið 1990.
Þetta var sögulegt laugar-
dagskvöld í Beirút. Stuttu áð-
ur hafði sprungið sprengja í
næsta húsi. Ekki langt þar frá
var Terry Waite rænt fyrir
einum fimm árum. Hljóðkerf-
ið í tónleikasal bandaríska
háskólans hafði ekki verið
notað í næstum tvo áratugi.
Hljóðið var eftir því.
En blökkukonurnar grænu
léku af fítonskrafti; og áheyr-
endur, fimmhundruð talsins,
skemmtu sér af lífs og sálar-
kröftum, dönsuðu og ærsluð-
ust fjarri raunveruleika stríðs
og hörmunga.
um.
En Beirútbúar hafa fengið
nóg af því að þrauka, þeir
vilja njóta lífsins.
Fólk flykkist í bíó að sjá
Terminator 2, eins og það
hafi ekki fengið nóg af skot-
hríð og djöfulgangi. Það er
hægt að horfa á þrjátíu sjón-
varpsstöðvar, sumar sýna
klámmyndir. í austurborginni
var nýskeð opnuð fyrsta
geisladiskabúðin. Diskurinn
kostar 1.500 krónur, meðal-
Karlmenn
Pöddur
Auglýsingasálfræðingar á
vegum bandarísks fyrirtækis
sem framleiðir Raid-kakka-
lakkaeitur veltu lengi fyrir
sér ástæðu þess að suður-
ríkjakonur með lágar heimil-
istekjur keyptu eitrið öðrum
fremur. Loks komust þeir að
þeirri niðurstöðu að „tilfinn-
ingar þeirra til kakkalakk-
anna voru mjög svipaðar til-
finningum sem þær bera til
karlmanna í lífi sínu". Þær
sögðu að kakkalakkarnir
væru eins og karlarnir af því
að „þeir sjást bara þegar þeir
vilja fá að éta". Það var lang-
þreyttum og kúguðum kon-
um því mikil fróun að sprauta
á pöddurnar og horfa á þær
deyja.
ÍSLENSKT SJÓNARHORN
Hagfræðin og áhrif hugmynda
Hagfræðingurinn John
Maynard Keynes hélt því
fram einhvers staðar og ein-
hvern tíma að stjórnmála-
menn væru yfirleitt fangar
afdankaðra hagfræðihug-
mynda, oft án þess að vita
það. Lengi vel var ég ósam-
mála þessari kenningu, þar
sem hún gerði allt of mikið úr
sjálfstæðum áhrifum hug-
mynda á gjörðir stjórnmála-
manna. Eg taldi, eins og
í hagfræðinni vera í mikilli
rénun, en hún var að nokkru
leyti undanfari Thatcher/Re-
aganismanna í stjórnmálum.
Vaxandi óþolinmæði gætir
með ofureinfaldanir þessara
áberandi þátttakandi og
þekktur hagfræðingur á að
hafa sagt að við værum í dag
til hægri við það sem við vor-
um í upphafi áttunda áratug-
arins, en til vinstri við það
„Þekktur hagfræöingur á að hafa sagt að
við værum í dag til hœgri við það sem við
vorum í upphafi áttunda áratugarins, en til
vinstri við það sem við vorum í upphafi
þess níunda." ________________
sannur efnishyggjumaður, að
aðstæður hverju sinni hefðu
miklu meira að segja. En eftir
því sem ég fylgist lengur með
þróun hagfræðinnar annars
vegar og stjórnmálanna hins
vegar, því meir velti ég því
fyrir mér hvort Keynes hafi
ekki einmitt hitt naglann á
höfuðið.
Ef kenning Keynes um
þetta efni er rétt ætti að vera
hægt að spá fyrir um tísku-
stefnur í efnahagsmálum í
framtíðinni með því að skoða
hvað ber hæst í hagfræðinni
hverju sinni. Nýlega las ég
frásögn af þingi bandaríska
hagfræðifélagsins sem var
haldið í New Orleans nú um
áramótin. Samkvæmt frá-
sögninni virðist hægribylgjan
kenninga, sem byggja á því
að gefa sér að samkeppni á
mörkuðum sé ávallt fullkom-
in, ríkisinngrip ávallt af hinu
vonda og hagstjórn sé í besta
falli mattlaus, jafnvel til
skamms tíma litið. Flestir fyr-
irlestrar virtust þvert á móti
nú ganga út frá að samkeppni
væri oftar ófullkomin en full-
komin og því hugsanlegt áð
hið opinbera geti með ýms-
um hætti bætt starfsemi
óhefts markaðskerfis. Það er
ekki þar með sagt að hægri-
bylgjan skilji ekki eitthvað
eftir sig. Það gerir hún með
margvíslegum hætti. Einn
sem við vorum í upphafi þess
níunda.
Eitt af þeim sviðum hag-
fræðinnar sem tekið hafa
hvað mestri þróun á undan-
förnum árum eru líklega
kenningar um hagvöxt. Eldri
kenningar spáðu því að þau
lönd sem hefðu lægstar þjóð-
artekjur í upphafi ættu að
geta vaxið hraðar en önnur
og að smám saman ætti að
draga úr þeim hagvexti sem
fjárfestingar gefa af sér. Þess-
ar staðhæfingar standast hins
vegar illa samanburð við fyr-
irliggjandi staðreyndir. Þegar
litið er á öll lönd heimsins
virðist lítið samband vera á
milli þjóðartekna á mann og
hagvaxtar. Ekki er að sjá að
arðsemi fjárfestinga hafi
minnkað þegar litið er yfir
langt sögulegt tímabil. EÍdri
kenningasmiðir björguðu sér
með því að vísa til tæknifram-
fara. En hvað ákvarðar þá
tækniframfarir? Við því var
ekkert svar.
Nýjustu kenningar og hag-
nýtar rannsóknir sýna að
tækniframfarir eru nátengd-
ar fjárfestingum. Tæknifram-
farir falia ekki af himnum of-
an, heldur birtast þær í nýjum
framleiðslutækjum og fram-
leiðsluaðferðum, sem verða
til af því að fjárfest er í þeim.
Þekking í víðtækri merkingu,
þ.e. bæði vísindaleg þekking
og verkþekking, ræður síðan
mestu um það hversu hátt
tæknistig er bundið í nýfjár-
festingum og hversu mikið
þær gefa af sér. Enda sýna
rannsóknir að þau lönd ná að
öðru jöfnu bestum árangri,
sem fjárfesta mest í menntun
og í rannsóknar- og þróunar-
starfsemi.
Hvenær skyldi koma að því
að stjórnmáiamenn á íslandi
verða svo helteknir af þessari
Já og tunglið er
úr gulum ostl
,,Þeim var komið
fyrir þar eftir að
ég fór."
Gamsakúrdía, fyrrum
Georgíuforseti, um
pyntingartækin sem
fundust í þinghúsinu í
Tíblísi.
Var Lelfur ekkl nóg?
Norski sagnfræðingurmn
Tor Busch Sannes heldur því
fram að Kristófer Kólumbus
hafi verið Norðmaður.
flldrei í pástkröfu
Bandaríska alríkislögregl-
an lagði eina af sínum frægu
gildrum fyrir 61 árs gamlan
bónda í Nebraska með því að
senda honum tilboð um
barnaklámmyndir stanslaust
í tvö ár. Þegar hann loksins
gafst upp og pantaði mynd
var hann handtekinn og kraf-
ist nokkurra ára fangelsisvist-
ar.
Svo fóru allir á barinn
Fimmtíu manna múgur
réðst á borgarstjórann í Chan-
al í Mexíkó og barði hann til
bana eftir að hann bannaði
sölu á áfengi í borginni.
Ást I leynum
Eina búðin í Bandaríkjun-
um sem sérhæfir sig í smokk-
um er farin að selja „Stealth-
smokka, sem eru nefndir eftir
huliðsflugvélinni frægu. Þeir
eru svartir og á pakkanum er
kjörorðið: „Það sér enginn
þegar þú kemur".
Samt leíðfnlegur
í nýrri ævisögu Brians
Mulroney, forsætisráðherra
Kanada, er honum lýst sem
kvennabósa og fyllibyttu sem
hafi eitt sinn smyglað frönsku
nautasæði til Kanada þrátt
fyrir innflutningsbann.
kenningu, að aukin fjárfest-
ing í menntun og rannsókn-
um verður krafa dagsins?
Samkvæmt ofangreindri
kenningu Keynes og venju-
bundnum töfum á áhrifum
erlendra hugmynda hér á
landi á það líklega langt í
land. A meðan búum við
sjálfsagt við afdankaðar hug-
myndir síðasta áratugar um
hríð. En mun töfin valda því
að við losnum við verstu öfg-
ar þeirra?
Höfundur er forstöðumaður
hagfræðideildar Seðlabanka
Islands.
Guðmundsson