Pressan - 18.06.1992, Blaðsíða 33

MIÐVIKUDAGUR PRESSAN 17.JÚNÍ 1992
33
fslenskir karlmenn eru farnir að tala upphátt um slæmu hliðarnar á kvenréttinda-
baráttunni. Um að einokun kvenna á jafnréttisumræðunni hafi valdið sinnuleysi um
þeirra eigin vandamál. Og nú vilji þeir aftur fá að vera karlmenn.
smaa
letrið
að skilja eftir sokkana sína þar
sem þeim hentar, því vitanlega
er það enn konan sem sinnir
flestum heimilisverkunum —
bara betur menntuð og tekju-
hærri en áður.
Alls ekki slæm niðurstaða
þrátt fyrir allan ómaklega áróð-
urinn um karla sem miskunnar-
lausa, tilfinningalausa kúgara
saklausra, langþjáðra kvenna —
eða hvað?
HETJULAUSIR OG
MJÚKIR
Það er líka ákveðin þversögn í
þessari nýuppgötvuðu meðvit-
und karla um hlutskipti sitt og
vanda vegna sinnisleysis samfé-
lagsins um sérstöðu þeirra. Ann-
ars vegar er uppi krafa um að
karlmenn fái að vera karlmenn,
fái að finna „karlið" í sjálfiim sér
aftur, segi upp sem mjúki mað-
urinn. sem er sköpunarverk og
hugsmíð kvenna. I því felst að
vera sterkur, ntyndugur og kjark-
aður. Þessir sömu karlar svíkja
hins vegar sjálfa sig um leið og
þeir upphelja kvartanakórinn
um hversu illa kvenréttindabar-
áttan hefur farið með þá. Með
réttu ættu þeir að nota aðferðina
sem hefur lengi reynst vel gegn
ffekum konum — að þegja. Bera
harm sinn í hljóði.
En það er varla að undra þótt
þeir séu ringlaðir. Þeir eiga sér
nefnilega engar almennilegar
fyrirmyndir lengur til að kenna
þeim hvað það er að vera karl-
maður. Fjórðungur drengja elst
upp hjá einstæðum mæðrum,
fóstrur eru langflestar konur og
sömuleiðis kennarar. Karlanefnd
félagsmálaráðherra bað Guð-
mund Andra Thorsson að leita
karlmennskuímynda í íslenskum
bókmenntum. Hann fann fátt
annað en andhetjur og drykkju-
sjúklinga og eiginlega engan
boðlegan nema Gunnar á Hh'ðar-
enda. Og meira að segja hann
var mjúkur inn við beinið, þrátt
fyrir sína karlmannlegu burði.
Hann var „þreyttur og mæddur á
vígaferlum og í verulegri ídenú-
tetskrísu og þurfti að realísera sig
uppá nýtt sem karlmann". Og
féll vegna dramblætis konu.
Einu almennilegu hetjumar
sem íslenskir karlmenn eiga em
amerískar — úr sjónvarpi og
bíómyndum. Þeir karlmenn em
kröftugir og kaldir, vel vopnfær-
ir og fullir ofbeldis. Það er
ímyndin sem amerískir karl-
menn hafa reynt að uppfýlla með
sífellt skelfilegri afleiðingum.
Sumir drepa og nauðga á götum
úú, einir eða í unglingagengjum,
aðrir spranga berir um skóga á
karlmennskunámskeiðum, á
flótta ffá mæðmm sínum og eig-
inkonum í leit að villimanninum
í sjálfum sér. Hvomgt skilar
miklum árangri.
Hinir köldu Skandinavar
fundu náttúrlega aðra leið. Þeir
leita karlsins í sjálfum sér í fé-
lagsfræðiúttektum. Leita upp-
reisnar í nefndum. Nefndum
undir stjóm kvenna með fullúngi
ráðuneyta undir stjóm kvenna.
Það er bylting mjúka mannsins.
Karl I h. tiirgisson
Við erum aiitaf sekir,
sama Itvað við gerum
segir Guðmundur Andri Thorsson
rithöfundur
„Við sem emm á þessum aldri
emm aldir upp við að mæður
okkar vom alltaf að búa um rúm-
in, ganga ffá sokkunum okkar og
elda ofan í okkur,“ sagði Guð-
mundur Andri Thorsson rithöf-
undur., J>egar við svo fömm að
búa með einhveijum konum er-
um við sekir um eitthvað, en við
áttum okkur ekki alveg á því í
hveiju sökin liggur. En við emm
alltaf að reyna að þóknast kon-
unni og þegar við reynum að
þóknast, þá emm við orðnir
mjúkir og það er slæmt líka. Þá
emm við líka að hræsna og það
er verra en að vera raunvemlegir
karlmenn, raunverulegir sóðar
og raunverulegir kúgarar. Við
emm sem sagt alltaf sekir, sama
hvemig við snúum okkur. Ég hef
á úlfmningunni að þessi umræða
sé sprottin frá mönnum af
ákveðinni kynslóð sem em orðn-
ir svolítið ringlaðir í þessu —
þessum stöðugu kröfum og mis-
vísandi skilaboðum sem við fá-
um.“
I hverju felast þau skilaboð ?
„Þau eru „Vaskaðu upp, en
ef þú vaskar upp, þá ertu ekki
ekta karlmaður og ég vil fá
ekta karlmann — en ég vil
ekki fá ekta karlmann“ ef þú
skilur hvað ég er að fara.“
Hvernig á að leysa þetta?
Segja konunum að gera þetta
nú upp við sig eða hvað?
„Eða kannski að vera ekki
alltaf að reyna að fara eftir
þeim, heldur að vera heiðar-
legir gagnvart okkur sjálfum.
Aðallega þó ekki alltaf að vera
að reyna að lifa okkur inn í
týpur, því þær em bara til í bíó-
myndum og tímaritum. Rambó
er bara bíómynd og mjúki
I kreppu mefi
sjálfsmyndina
segir Sigurður Svavarsson ritstjóri
„Þessi umræða hefst vonum
seinna á íslandi, ef miðað er við
nágrannalöndin. Það er talsvert
sfðan norskir og sænskir karl-
menn fóm að ræða saman um
jafnréttismálin út frá sjónarhóli
karla,“ sagði Sigurður Svavars-
son ritstjóri.
„Þar eins og hér var mönnum
farið að leiðast dáh'tið hvað um-
ræðan um jafnrétú kynjanna var
mikið í höndum kvenna og virt-
ist vera einhvers konar einkamál
kvenna. Þeir höfðu í nokkuð
mörg ár leitt þetta hjá sér, viður-
kennt að konur þyrftu fyrst og
fremst að sækja aukinn rétt og að
það væri á þær hallað. Eflaust
hefur líka haft sín áhrif sam-
viskubit karla yfir því.
I jafnréttismálunum er hins
vegar margt sem snertir karla
beint; í löggjöfinni þarf úl dæmis
að breyta ýmsu úl að karlar geú
axlað fjölskylduábyrgð úl jafns á
við konur.
Það var líka farið að pirra
ýmsa karlmenn, þar á meðal
mig, þær alhæfmgar sem eru
uppi í jafnréttisumræðunni — að
karlmenn séu svona og konur
hinsegin. Þetta gengur ekki upp
og em hættulegar alhæfingar
sem geta leitt fólk að fáránlegum
niðurstöðum.
Það er líka nauðsynlegt úl að
sátt náist um jafnréttismálin að
bæði kynin komi að umræðunni.
Karlmenn mega ekki fá á úlfinn-
inguna að það sé verið að
þröngva upp á þá einhveiju sem
þeir hafa ekkert um að segja. Ég
held að því verði ekki unað og þá
getum við átt á hættu öfgakennd
viðbrögð."
Eru karlmenn í sjádfsmynd-
ar- eða tilfmningakreppu?
„Það gleymist oft, þegar tal-
að er um að karlar fari illa með
konur, að kveikjan að því í
mörgum tilfellum er einhvers
konar andleg vanlíðan eða til-
fmningaleg kreppa karlmanns-
ins. Því verður ekki breytt
nema það sé viðurkennt sem
vandamál sem þarf að takast á
við. Það er til dæmis of einfalt
að fullyrða að karlmenn séu í
eðli sínu ofbeldishneigðir og
allir eigi að sitja undir því.
Margir karlar sem grípa til of-
beldis gera það vegna þess að
þeir koma ekki auga á neinar
lausnir. Ég held að þessum
mönnum verði að hjálpa, á
sama hátt og fórnarlömbunum
er hjálpað."
Hverjar eru orsakirnar?
„Það eru áreiðanlega margar
ástæður fyrir því og erfitt að
nefna eitthvað tiltekið. Sumir
hafa lent í dálíúlli kreppu með
sjálfsmyndina. Á sama hátt og
það var keppikefli ákveðinna
kvenna á sínum tíma að hafna
kveneðlinu eða því kvenlega,
þá þótti mörgum körlum sem
það hlyti að vera ákjósanlegt
Tilfinningakreppan í rætur
í aumingjadýrkun
segir Guðmundur Ólafsson hagfræðingur
,Jafhrétúsmálin hafa einangr-
ast í einhverjum hópi sértrúar-
kerlinga," sagði Guðmundur Ól-
afsson hagfræðingur. „Það er
slæmt fyrir öll mál að daga uppi í
sértrúarhópum. Það er líka von-
laust að ná einhveijum árangri í
þessum efnum án þess að við-
horf karla fái að heyrast og njóta
sín.“
Er til eitthvað sem er sér-
stakt viðhorfkarla?
„Þessi mál hafa verið rekin
eins og einkamál kvenna sem
komi körlum ekki við. Það er
til dæmis raðað í jafnréttisráð
mestanpart konum. Málið er
hins vegar flóknara en svo að
einhver einn hópur geú einok-
að það. Það kemur körlum til
dæmis jafnmikið við óg kon-
um hvemig á að leysa það þeg-
ar hagsmunir fjölskyldunnar
og atvinnunnar fara ekki sam-
an.“
Það hefur verið sagt að
karlar séu að bregðast við til-
finningalegri kreppu sinni með
þessari umrœðu.
„Tilfinningakreppa karla á
fyrst og fremst rætur í því sem
ég vil kalla aumingjadýrkun-
ina í þjóðfélaginu. Karlmenn
mega ekki vera myndugir án
þess að vera kallaðir kúgarar
eða eitthvað álíka. Það hefur
verið rekinn áróður fyrir
mjúka manninum svokallaða
og hann hefur verið hin æski-
lega fyrirmynd, en það er ekki
hægt að bjóða neinum upp á
slíkt hlutverk.
Hið hefðbundna hlutverk
karlmannsins er að sýna
ákveðinn myndugleika. Það er
hann sem beitir ofbeldi þegar á
þarf að halda, hann er stríðs-
maðurinn og veiðimaðurinn,
hann er hinn hugrakki, vemd-
ari hinna minnimáttar og frið-
arstillirinn.
Hins vegar eru hugmyndir
okkar um karla og konur oft
byggðar á alhæfingum sem
standast ekki og þess vegna er
varhugavert að halda uppi
svona goðmögnun. Konur hafa
búið til svona goðsagnamyndir
af sjálfum sér — þær séu svo
góðar og búi yfir úllitsseminni,
alúðinni og umhyggjunni. Það
er alveg eins hægt að túlka það
sem slettirekuskap, leiðindi og
maðurinn er hugtak sem konur
bjuggu til.
Þessi umræða er annars svo-
lítið kjaftæði og minnir að því
leyti á kvennahreyfinguna.
Þær voru alltaf í einhverjum
basis-grúppum, minnir mig að
það héti, þar sem þær sátu í
hring og ræddu móðurlífsbólg-
ur og svoleiðis mál. Það held
ég að sé ekki aðferð karla og
þess vegna sé ekki hægt að búa
tii karlahreyfingu eins og
kvennahreyfinguna.
Körlum er stundum legið á
hálsi fyrir að geta ekki talað
um tilfinningar sínar, en það
þarf ekki að vera galli —
kannski frekar einkenni. Það
þarf ekki alltaf að vera að
kjafta um tilfmningar sínar. En
við getum sem sagt ekki sest
niður í einhverjum basis-
grúppum og farið að ræða um
typpin á okkur. Það erum ekki
við. Við förum frekar á völlinn
og fáum okkur bjór.“
að draga eitthvað úr karl-
mennsku sinni. Þeir hafa verið
að ganga í gegnum eitthvað
sem þeir voru ekki búnir und-
ir.“
Hver er þessi karlmennska
sem þú nefnir?
„Áð hluta hlýtur það að vera
fólgið í því að spjara sig, vera
ekki eftirbátar annarra, standa
sig ekki verr en næsti maður.
Að hluta er þetta líka spurning
um að klára sig á vinnumark-
aðnum, sem hefur reynst
mörgum erfitt.
Margir karlmenn fóru líka
illa út úr umræðunni, sem einu
sinni var hávær, um að öll
karlafélög og karlasamkomur
væru neikvæð, að eiginkonan
ætti að vera besti vinur karl-
mannsins og þau ættu að gera
allt saman. Ég held að þetta
hafi leitt til þess að margir
karlmenn standa uppi eigin-
lega vinalausir. Þeir eiga eng-
an besta vin, vin sem þeir geta
rætt við um mál sem ekki verð-
ur talað um við eiginkonuna.
Þarna hafa konur búið betur;
það er viðteknara að þær eigi
sér trúnaðarvinkonur og þær
eru eflaust klókari að ræða til-
fmningar sínar. Þetta held ég
að sé vandi margra karla —
þeir eru bara ferlega einir.“
frekju.
Það sem ég er mest á móti í
hinni hefðbundnu jafnréttis-
umræðu er hin marxíska yftr-
færsla á þjóðfélagslegri átaka-
kenningu, þar sem í stað öreiga
og borgarastéttar eru setl karl-
ar og konur. Konur eru kúgað-
ar af körlum — öllum körlum
— og þannig hefur þetta staðið
frá örófi alda, allt frá því
mæðraveldið stóð.
Manni skilst að ef konur
réðu meiru í heiminum, þá
yrðu ekki háð stríð eða beitt
ofbeldi og allir yrðu góðir.
Þetta er nákvæmlega sama
þvælan og í marxismanum,
þessi femíníski þvættingur
sem er ekki skóbótarinnar
virði. Kenningin er sú að hinir
vondu haft völdin og ef hægt
er að koma þeim frá völdum,
þá verði allir góðir og ham-
ingjusamir. Þetta er rugl sem
allir aðrir eru löngu búnir að
afgreiða og það er ekki hægt
að bjóða nokkrum manni upp á
þetta.“
Það er með olíkindum hvað
blaðamannastéttin má þola. Það
er ekki nóg með að málfars-
ráðunautar, pólitíkusar og alls
konar fólk annað sé sifellt að
hnýta í stéttina, heldur er alls
konar lið að troða sér inn á
hana. Guðni Þórðarson, sem
var tekinn í dýrlingatölu í helg-
arblaði Dyfyrirskömmu en hefur
nú verið settur út af sakrament-
inu, hefur til dæmis aldrei komið
í viðtal án þess að minnast á að
hann sé nú gamall blaðamaður,
eins og það sé einhver afsökun.
Og Þorsteinn Pálsson titlar sig
enn blaðamann í símaskránni
vegna þess að hann var ritstjóri á
Vísi í gamla daga. Það er svona
eins og — í tilefni dagsins — að
Jón Sigurðsson forseti (Bók-
menntafélagsins) væri sífellt titl-
aður blaðamaður vegna þess
að hann ritstýrði Nýjum félags-
rítum hér í eina tíð. Eins er það
öldungis f ráleitt að hlusta á Jón
Baldvin Hannibalsson tala af
yfirlæti við blaðamenn, þar sem
hann þekki þennan bransa út og
inn. Það að hafa verið ritstjóri Al-
þýðublaðsins um skeið gerir
manninn ekki að Nestor ís-
lenskrar blaðamennsku. BSRB-
furstinn Ögmundur Jónasson
skráir sig enn sem fréttamann í
símaskrána, en treystir þó fjöl-
miðlum (eða sjálfum sér) ekki
betur en svo að í hvert skipti,
sem í hann er hringt og hann
inntur álits á einhverju, tekur
hann spurningarnar niöur, legg-
ur á og hringir klukkustundu síð-
ar með uppskrifuð svör, þannig
að enginn veit hvort hann er að
svara eftir bestu samvisku,
samkvæmt nýlögðum Tarot-spil-
um eða samkvæmt því sem
Björn Arnórsson segir honum.
Þessi óstéttvísi er þó ekki nærri
því eins pirrandi og þegar starf-
andi blaðamenn fara að sinna
allt öðrum áhugamálum en
blaðamennsku. Styrmir Gunn-
arsson, ritstjóri Morgunblaðs-
ins, er þannig mun uppteknari af
þvi að kippa í spotta íslenska
valdakerfisins bak við tjöldin en
að láta sér nægja að segja frétt-
ir af spottatogurum landsins í
málgagninu. Jónas Kristjáns-
son hefur fyrir löngu látið af rit-
stjórn DV. Hann skrifar ekki einu
sinni um landbúnað lengur ef
undan er skilið BLUP-kerfið, sem
enginn veit hvað er, nema Jónas
og aðrir hestamenn. Og það er
ekki einleikið hvað mikill hluti af
fréttatímum Stöðvar tvö fjallar
um laxveiði, eins og líftaug
þjóðarinnar liggi milli stangar og
flugu. Á árum áður var hvatt til
þess að skósmiðir héldu sig við
leistann sinn. Það er ekki síöur
bráðnauðsynlegt að blaða-
menn haldi sig við ritvélina (eða
tölvuna núorðið) og að þeir, sem
yfirgefið hafa stéttina, hætti að
bendla sig við hana.