Pressan - 27.08.1992, Blaðsíða 16

16
FIMMTUDAGUR PRESSAN 27. ÁGÚST 1992
Seldu
húsgögn
fyrir mat
Rut og Oddvar voru farin að
selja húsgögn sín til að hafa í
sig og á. Rut segist neita að
selja meira af eigum sínum og
telur sig eiga rétt á því á fer-
tugsaldri. „Ég á tvö uppkomin
börn og það er hræðileg til-
finning að þurfa að fela mat
sem ég hef keypt þegar þau
koma að heimsækja mig,“ seg-
ir Rut. „Ég hef hreinlega ekki
efhi á að gefa þeim að borða.
Þó svo að við hefðum selt
meira hefðum við einungis
skrimt í fáeinar vikur í viðbót.
Óréttlætið felst í því að maður
er að reyna að vera heiðarlegur
og vill bjarga sér sjálfur og alls
ekki einn af þeim sem vilja lifa
á opinberum sjóðum. Ég vil
vera sjálfstæð en mér er ekki
gert það kleift. Mér finnst það
hræðileg tilhugsun að þurfa að
yfirgefa aldraðan föður minn
nú vegna þessarar þvingunar,
því ég vil gjaman búa hér. Fólk
ætti ekki að láta bjóða sér þetta
og ætti að sameinast um að
hætta að láta það yfir sig
ganga. Við viljum líka að böm-
in okkar eigi einhverja fram-
tíð.“
aukna fyrirgreiðslu frá hinu opin-
bera. „Við viljum ekki fara í kring-
um kerfið,“ segir Oddvar. „En
hvaða möguleika hef ég til að þéna
peninga á löglegan máta án þess
að ríkið taki hverja einustu krónu?
Ég verð að geta veitt mér og fjöl-
skyldu minni mat og húsaskjóí en
mér er gert það ókleift og er bund-
inn á höndum og fótum. Fyrir
vikið er maður þvingaður til að
svindla sér í gegnum kerfið, vinna
svart og ljúga til um heimilishagi.“
SKIPTIR MÁLIFYRIR ALLA í
SVIPAÐRIAÐSTÖÐU
Oddvar hefur skrifað til Noregs
til að fá stuðning frá þarlendum
yfirvöldum. Oddvar og Rut hafa
hins vegar ekki tök á að bíða leng-
ur, þar sem peningar eru á þrot-
um. „Ég hringdi út til að skýra út
hvað tekið væri af mér hérna og
það var hlegið í vantrúnaði. Ég hef
hins vegar ekki efni á að bíða eftir
viðbrögðum." í Noregi eru van-
skilagjöld einnig tekin beint af
launum einstaklinga en það er
gert með þeim hætti að ávallt er
eftir ákveðið hlutfall sem gerir við-
komandi kleift að draga fram lífið.
Þegar fólk skiptir um vinnu er því
einnig gefinn aðlögunartími.
„Fyrir mér skiptir þetta ekki
máli í framtíðinni, því við erum að
fara héðan, en fyrir þá sem á eftir
mér koma og fyrir alla þá sem eru
í svipaðri aðstöðu er þetta mjög
alvarlegt og ég vil eingöngu sjá
það sem réttlátt er. Ég kom ekki til
íslands til að verða ríkur. Ég kom
hingað til að lifa. Peningar eru
hins vegar grundvöllur þess að þú
getir notið réttinda og uppfyllt
skyldur samfélagsins."_______
Telma L Tómasson
Það rata ekki allir jafn-
auðveldlega gegnum
ranghala kerfisins.
Þetta hafa reynt þau
Rut Sigurgrímsdóttir
og Norðmaðurinn
Oddvar Egeli, sem sjá
sér nú ekki annað fært
en flýja úr landi vegna
óheyrilegrar greiðslu-
byrði hans af opinber-
um vanskilagjöldum.
Frádrátturinn var slík-
ur að aðeins níu þús-
und krónur voru eftir í
Fólk verður að
geta lifað af
segir Margrét Frí-
mannsdóttir, Al-
þýðubandalagi
„Þau komu ekki til mín fyrr en
þau voru búin að gefast upp og
höfðu talað við alla í kerfinu. Það
sem þau eru að tala um er að það
þurfi að leita leiða til að gera fólki
kleift að hafa einhverjar ráðstöf-
unartekjur og það verði ekki
heimilt að draga af launum fólks
umfram ákveðið mark. Það sem
ég ætla að skoða er það hvort
launaumslaginu á út-
borgunardegi í lok
mánaðar. Þau hafa
leitað til opinberra
stofnana, þingmanna
og annarra til að fá
leiðréttingu mála
sinna en rekist á stein-
vegg eftir steinvegg.
„Aðstæður höguðu því svo að
við andlát móður minnar vildi ég
vera nálægt öldruðum föður mín-
um. Það var þess vegna sem við
komum heim,“ segir Rut Sigur-
grímsdóttir, sem nú er að flytja af
landi brott eftir eins árs viðdvöl á
íslandi. Vegna óraunhæfs frá-
dráttar af launum sambýlismanns
hennar, Norðmannsins Oddvars
Egeli, er þeim gert ókleift að kom-
ast af með þau laun sem þau hafa
fengið í hendurnar síðustu mán-
uði. Hann skuldar ógreidd bama-
meðlög til þriggja ára og áætlaða
skatta síðasta árs. „Við komuna
fengum við bæði vinnu og vorum
saman með þokkalegar tekjur en
vegna opinberra vanskila manns-
ins míns var fýrir nokkrum mán-
uðum farið að draga af honum
níutíu prósent launa hans, þannig
að mánaðarleg útborgun var um
níu þúsund krónur. Við getum
ekki lifað af slíkum launum og
sjáum okkur tilneydd að flýja
hægt er að gera þetta hjá þeim
sem vinna hjá öðrúm, en það er
mjög hæpið meðal þeirra sem
stunda sjálfstæðan' atvinnurekst-
ur.
Mjög erfitt er að eiga við van-
skilamál af þessu tagi, en það er
ljóst að í þessu tilfelli er útilokað
fyrir þau að lifa af þeim tekjum
sem eftir eru. Þau eru hins vegar
ekkert ein um þetta og margir
aðrir eru í svipaðri aðstöðu, en
margar ástæður geta verið fyrir
því að fólk lendir í skuldum."
Margrét segir lítið hægt að gera
í málum sem þessu. „Skuldirnar
eru til staðar og heimildirnar eru
til staðar til að taka þessi gjöld. f
tilvikum sem þessu, þar sem fólk
viðurkennir skuldir sínar, er til-
búið að greiða þær og vill fara að
standa sig, finnst mér eðlilegt og
sjálfsagt að komið sé til móts við
það.“
PRESSAN fékk þær upplýsing-
ar hjá Innheimtustofnun sveitar-
félaga að leyfilegt væri að taka 75
prósent af launum einstaklings
sem stofnað hefur til meðlags-
skulda. Það er sania hlutfall og
embætti skattstjóra getur gert
kröfu um að taka í tilfellum
skattaskulda. Hægt er að semja
um meðlagsskuldir en eftir tvo
mánuði bera þær dráttarvexti. I
tilfelli Oddvars Egeli nemur
skuldin rúmri milljón íslenskra
króna og var hann dæmdur til
meðlagsgreiðslna á sínum tíma á
grundvelli launa. Hægt er að
sækja um lækkun til stjórnvalda í
Noregi ef til að mynda hefur
komið til mikil launalækkun á
ákveðnu tímabili. Oddvari hefur
hér verið gert að greiða sem sam-
svarar fjórum meðlagsgreiðslum
á niánuði, en ein var felld niður
þannig að greiðslubyrði er 22.275
á mánuði. Samkvæmt launaseðli
í júlí greiddi hann hins vegar 14
þúsund fýrir hálfan mánuð. Að
auki var honum gert að greiða 15
þúsund í skattaskuldir, en eftir
frádrátt annarra gjalda er útborg-
un rúmar 4 þúsund krónur.
Kröfuhafi í þessu tilfelli er norska
ríkið, en því íslenska er gert að
innheimta gjöldin eftir íslenskum
lögum. Samninga um lækkun
niður fýrir það sem eðlilegt þykir
þarf því að gera við norsk stjórn-
völd.
Oddvar Egeli og Rut Sigurgrímsdóttir verða að flytja úr landi, en að þeirra sögn er þeim gert ókleift að borga skuldir sínar hérlendis á heið-
arlegan máta.
land.“
FÓLKIFINNST ÞETTA AUM-
INGJASKAPUR
Rut sagði upp vinnu sinni eftir
sjö mánuði, en níu ára dóttir
hennar hafði ekki leyfi til að
hringja í hana á vinnutíma og
þurfti því að fara til dagmömmu.
Þau sáu sér ekki fært að greiða fýr-
ir slíka þjónustu. „Ég keypti mér
prjónavél til að geta unnið heima
og það gekk ágætlega hjá okkur að
lifa af því. Fyrir fjórum mánuðum
var svo byrjað að draga af mann-
inum mínum, svo sem við áttum
auðvitað von á. Okkur grunaði
ekki að við kæmumst í þessa að-
stöðu. Af þessu var okkur ætlað
að lifa; borga húsaleigu og kaupa
mat. Ég veit að við erum ekki þau
einu sem svona er ástatt fyrir, en
fólk á íslandi skammast sín fyrir
að segja frá því og heldur að það
flokkist undir aumingjaskap að
lenda í tímabundnum erfiðleik-
um. Við erum tilbúin að semja
um allar skuldir, en við verðum
líka að fá að lifa. Ég er búin að leita
til allra mögulegra stofnana til að
fá leiðréttingu og ég hef leitað til
þingmanna og ráðherra en allt
kemur fýrir ekki. Ég hef rekist á
steinvegg eftir steinvegg."
ÚTLENDIR FÁ EKKIEND-
URGREITT ÚR LÍFEYRIS-
SJÓÐI
Rut hefur eitt barn á framfæri
og því fá þau hvort um sig 1.111
krónur í barnabætur á þriggja
mánaða fresti. „Mínar bætur fara í
að borga skattinn hans og það er
vegna þess að við erum í sambúð.
Mér fannst þetta óréttlæti gagn-
vart barni mínu og hringdi í við-
eigandi yfirvöld. Þar var mér sagt
að þeir stæðu í fullum rétti vegna
sambúðar okkar. Þá datt mér í
hug að fara niður á skattstofu til
að fá skattkortið mitt svo Oddvar
gæti nýtt sér persónuafslátt minn,
en þar var mér tjáð að það væri
ekki hægt nema sækja sérstaklega
um það afþví að við værum bara í
sambúð en ekki gift. Það virðist
vera opinber hentistefna í gildi."
Reglur um samnýtingu skattkorta
segja að fólk þurfi að hafa verið í
skráðri sambúð í minnst tvö ár
eða eiga saman barn.
Rut reyndi einnig að leita til
Innheimtustofnunar sveitarfélaga
til að semja um greiðslur meðlags-
skuldanna. „Okkur gekk illa að
semja um greiðslur en atvinnu-
veitendur Oddvars hjá Heklu
gerðu allt til að ná einhverju sam-
komulagi. Við fengum lækkun
um eina meðlagsgreiðslu, en Odd-
vari var gert að greiða sem sam-
svaraði fjórum meðlagsgreiðslum
á mánuði." Því hefur ítrekað verið
stungið að henni að hún ætti að
taka bankalán og borga skuldimar
upp í eitt skipti fýrir öll. „Ég á eng-
ar eignir og hef enga ábyrgðar-
menn,“ segir Rut. „Hvernig á ég
að geta tekið lán?“
Þegar ákvörðun hafði verið tek-
in um að flytja úr landi ákvað Rut
að reyna að hringja í lífeyrissjóð-
ina til að fá upplýsingar um rétt-
indi sín. Henni var sagt hjá VR að
þar sem hún væri íslenskur ríkis-
borgari væri það ekki réttur henn-
ar að fá endurgreitt úr sjóðnum
það sem hún hafði greitt í hann á
þessu ári. Væri hún hins vegar er-
lendur ríkisborgari hefði réttur
hennar til endurgreiðslu verið
tryggður. „Þetta fannst okkur afar
sjálfsagðar reglur og það birti
nokkuð yfir okkur, því Oddvar er
að sjálfsögðu erlendur ríkisborg-
ari og við sáum fyrir okkur að
hann fengi þann pening til baka
sem hann hafði greitt til lífeyris-
sjóðs Dagsbrúnar. Þar eru regl-
urnar hins vegar aðrar og hann
fékk ekki endurgreitt. Þetta flokk-
ast undir hreinan og kláran þjófn-
að.“ PRESSAN fékk þær upplýs-
ingar hjá Karli Benediktssyni hjá
lífeyrissjóði Dagsbrúnar og Fram-
sóknar að réttindi færðust á milli
Norðurlanda en fólki væri ekki
heimilt að taka greiðslur sínar út
úr sjóðnum. Margir erlendir
launamenn sjá þessar fjárhæðir
því sem glatað fé. „Það eru ein-
ungis punktar sem færast á milli,“
sagði Rut. „Það er hins vegar eng-
in skylda í Noregi að borga í lífeyr-
issjóð."
VILJA EKKISVINDLA SÉR f
GEGNUM KERFIÐ
„Það sem er mikilvægt í þessu
máli er ef til vill ekki þau gjöld
sem ég skulda, þau eru fýrir
hendi, það vitum við og við viljum
greiða þau,“ segir Oddvar. „Það
sem málið snýst um er að ríkið og
landsins lög hafa rétt til að taka af
mér svo mikið af laununum mín-
um að ég hef ekki lengur nægilegt
fjármagn eftir til að lifa af. Það
geta verið þúsund ástæður fyrir
því að fólk skuldar gjöld af ein-
hverju tagi. Það geta verið tíma-
bundnir erfiðleikar sem valda því
eða ófyrirséðar, utanaðkomandi
orsakir aðrar.“
Oddvar segist fráhverfur því að
fara í kringum kerfið en margoft
hafi þeim verið boðið að flytja
heimilisfang hans svo Rut fái
FLYJA LAND VEGNA