Pressan - 27.08.1992, Blaðsíða 22

22
FIMMTUDAGUR PRESSAN 27.ÁGÚST 1992
E R L E N T
Eftirsókn Rússa í vestræna verk- og tækniþekkingu eru engin takmörk sett
Myndasaga
um mafíuna
Morðin á tveimur helstu and-
vígismönnum mafíunnar, dómur-
unum Giovanni Falcone og Paolo
Borsellino, fyrr á þessu ári hafa
vakið mikla reiði og óhugnað
meðal manna á Italíu. f kjölfarið
ákváðu útgefendur ítalska viku-
ritsins Epoca að gefa út sérblað
fyrir börn með teiknimyndasögu
um mafíumorðin, í þeim tilgangi
að uppfræða unga fólkið um
hroðaverk ítölsku glæpasamtak-
anna. Myndasagan, sem kom út
fyrir stuttu, segir mjög nákvæm-
lega ffá morðunum tveimur og öll
smáatriði sem kunnugt er um eru
dregin fram í dagsljósið. Texti
sögunnar þykir mjög sannfær-
andi, en tveir sérfræðingar um
málefni mafíunnar sáu um að
koma honum á blað. Er víða að
finna raunveruleg samtöl í
myndasögunni, sem birt eru orð-
rétt og gera hana því enn sann-
sögulegri. Eins og við var að búast
vakti teiknimyndasagan um mafí-
una feiknaathygli á ltalíu og seld-
ist sérblaðið í stærra upplagi en
nokkru sinni áður í sögu Epoca. í
stað 175 þúsund eintaka, sem öllu
jöfnu seljast í viku hverri, runnu
330 þúsund eintök af mafíu-
myndablaðinu út eins og heitar
lummur og seldist blaðið upp á
aðeins tveimur dögum.
Lágkúra í
Ekki er hægt að segja annað en
að þeir hjá stóru frjálsu sjónvarps-
stöðvunum séu bærilega hug-
myndaríkir. Eins og kunnugt er
snýst allt um það að gera afþrey-
inguna sem mest aðlaðandi fyrir
áhorfendur og þá um leið auglýs-
endur, og þarf þá oft að fara
óhefðbundnar leiðir. Nýjasta lág-
kúran hjá einkastöðinni Radio
Télévision Luxembourg, sem á sér
reyndar bandaríska fyrirmynd, er
skemmtiþáttur þar sem gjörsam-
lega hæfileikalaust „listafólk“
kemur fram. Þátttakendur, sem
I vor sagði Tatjana Samolis,
talsmaður hinnar ‘nýju utanríkis-
leyniþjónustu Rússlands, SVR
(sem er arftaki KGB), að farið
væri að draga saman seglin er-
lendis. „Við erum farin að draga
úr umsvifum okkar í Þýskalandi
og öðrum löndum. Við vonum að
kollegar okkar í Þýskalandi geri
slíkt hið sama,“ en opinberlega
var starfsmönnum SVR um víða
veröld fækkað um 30%.
f lok júní sagði hins vegar ríkis-
saksóknari Þýskalands, Alexander
von Stahl, að rússneskar njósna-
þjónustur stæðu fyrir „verulega
auknum umsvifum á þýskri
grundu“. Hann taldi að um 300
fyrrverandi njósnarar Austur-
Þýskalands hefðu ráðið sig til
SVR. Samolis sagði þessa stað-
hæfingu hreinan hræðsluáróður
og bætti við að engir „stéttar-
bræður" SVR í öðrum löndum
hefðu dregið úr starfsemi sinni í
Rússlandi.
Merkilegt nokk hafa bæði Sam-
olis og von Stahl rétt fyrir sér.
SVR er vissulega að draga úr
starfseminni ytra, en þrátt fyrir
það linnir njósnunum ekki. Að
hluta til heldur SVR uppteknum
hætti, en oftar en ekki er það
GRU, leyniþjónusta hersins, sem
sjónvarpi
verða að vera óþekktir og fást við
allt annað en söng og dans, fá að
spreyta sig í sjónvarpinu og er út-
koman víst ævintýraleg. Tak-
markið er að ná í sem allra hæfi-
leikasnauðast fólk, og því laglaus-
ari sem menn eru þeim mun
betra. Ekki skortir áhugann á hin-
um nýja þætti og svo virðist sem
sjónvarpsstöðin RTL plus hafi enn
einu sinni hitt beint í mark.
Áhorfendur hafa takmarkalausa
unun af því að sjá aðra gera sig að
fi'fli og víst er að nóg er um ófeim-
ið fólk sem vill koma ffam í sjón-
hefur veg og vanda af njósnastarf-
seminni ytra. Leyniþjónusta hers-
ins er nær einvörðungu ábyrg
gagnvart yfirstjórn hersins og enn
sem komið er hafa borgaraleg
stjórnvöld í Rússlandi afar lítið yf-
ir hernum að segja.
Á hinn bóginn er það hárrétt
hjá Rússum að vestrænar leyni-
þjónustur fylgjast grannt með
öllu, sem gerist í Rússlandi. Vest-
rænar ríkisstjórnir hafa — rétti-
lega — áhyggjur af þróun mála
þar eystra og þurfa á greinargóð-
um upplýsingum að halda.
Eftir hið misheppnaða valdarán
í Moskvu fýrir ári var KGB tekin
til náinnar rannsóknar, fjárfram-
lög voru skorin niður, hreinsað
var til í hópi yfirmanna og stofii-
unin loks lögð niður, þó svo að
flestir starfsmenn SVR séú reynd-
ar gamlir KGB-menn. En GRU
lenti aldrei í slíkum ógöngum og
hefur ekki látið deigan síga. Þetta
er ekki síst athyglisvert fyrir fs-
lendinga þegar haft er í huga að
rússneskir njósnarar, sem gengið
hafa Vesturlöndum á hönd, hafa
allir gert lítið úr starfsemi KGB á
varpinu, og lætur það ekkert á sig
fá þótt það geti hvorki sungið né
dansað. Um tvö þúsund manns
sóttu um að fá að spreyta sig í
fyrsta þættinum en margir voru
sendir strax aftur heim, þar sem
þeir voru alls ekki nógu ömurleg-
ir, að mati stjómenda!
íslandi og sagt GRU hafa verið
nær einrátt á þeim vettvangi hér á
landi.
f vor hafði Rauða stjaman,
málgagn hersins, það eftir Leoníd
Tímokín, yfirmanni GRU, að „er-
lendir fjölmiðlar og erlendir ráða-
menn [hefðu] hvatt til þess að
dregið yrði úr upplýsingaöflun
hersins erlendis. Slíkir úrslitakost-
ir eru út í hött“. Þegar hann var
spurður hvernig GRU hagaði
störfum sínum svaraði hann: „Við
höfum starfsmenn erlendis. Út-
lendingar veita okkur líka upplýs-
ingar. Við græðum mikið á því að
sækja vörusýningar, flugsýningar
og því að gaumgæfa innihald
blaða og tímarita. I stuttu máli er
starfið margt.“ Hann var þá
spurður hvort GRU réði til sín
njósnara. „Það líka.“
f júní síðastliðnum réðst Rauða
stjarnan harkalega á njósnastarf-
semi annarra ríkja í Rússlandi og
nágrenni, sem ógnaði öryggi
Rússlands. Út af fyrir sig var árás-
in frernur tilgangslaus og virtist til
þess eins fallin að réttlæta tilvist
GRU.
Starf GRU beinist hins vegar
engan veginn að hernaðarnjósn-
um einvörðungu. Iðnnjósnir
hvers konar hafa aukist gífurlega
og segja kunnugir að gott samstarf
sé með GRU og SVR á því sviði.
Sumir sérfræðingar í málefnum
Rússlands segja enda að Rússland
geti ekki á nokkurn hátt vænst
þess að ná árangri á efhahagssvið-
inu án þess að afla sér þekkingar
ytra — þekkingar, sem vandfund-
in er á annan hátt.
Þegar Jevgeníj Prímakov, yfir-
maður SVR, kom í heimsókn til
Svíþjóðar í apríl síðastliðnum
sagði hann gestgjöfum sínum að
SVR hefði engin ráð eða völd til að
hefta starfsemi GRU í Svíþjóð.
Ónafngreindir heimildamenn í
sænska stjórnkerfmu segja jafn-
frarnt að hann hafi gert þeim það
ljóst að GRU stæði fyrr ýmissi
starfsemi í Svíþjóð, sem ekki væri
„undir nokknim kringumstæðum
hægt að fallast á“. Hvort átt er við
njósnahring, skemmdarstarfsemi
eða hvort tveggja er ekki vitað.
f sama mánuði gaf Vladímír
Konoplev, fyrrverandi yfirmaður í
KGB, sig fram við stjórnvöld í
Belgíu og greindi nákvæmlega frá
starfsemi SVR í Belgíu. í fram-
haldi af því var belgískur rafeinda-
verkfræðingur ákærður fyrir
njósnir og fimm aðrir — þar á
meðal blaðamaður og nokkrir at-
hafnamenn — handteknir.
Skömmu síðar skipuðu hollensk
stjórnvöld fjórum Rússum þar í
landi að taka næstu flugvél heim
og Belgar ráku tvo stjórnarerind-
reka og tvo verslunarfulltrúa úr
landi. I kjölfarið lét franska leyni-
þjónustan til skarar skríða gegn
rússneskum njósnahring þar í
landi.
Einn Rússanna, sem voru látnir
fara frá Hollandi, var „fréttaritari"
dagblaðsins Komsomolskaja
Pravda, Leoníd Tsjernoshkúr að
nafni. Vikuritið Moskvufréttir
upplýsti að í fyrra hefði blað hans
kallað hann heim á þeirri for-
sendu að það hefði ekki lengur
efni á að halda skrifstofu í Haag.
Tsjemoshkúr bað menn blessaða
ekki hafa áhyggjur af þvf, hann
mundi finna peninga til þess að
halda áfram að senda fréttir heim,
blaðinu að kostnaðarlausu. „Það
er nú ljóst hvar hann fann þá,“
sagði blaðið og gagnrýndi víðtæka
misnotkun leyniþjónustna Rúss-
lands á réttindum blaðamanna.
„Heimsbyggðin hefur ekki titrað af
bræðiyfir því að þjóðarmorð skuli eiga
sérstað í hjarta Evrópu. Þvert á móti tók
það Serba skemmri tíma að eyða hinu
forna samfélagi múslima íBosníu en það
tók Sameinuðu þjóðirnar að koma einni
ályktunfrá sér... “
Leiðtogar Serba í Bosníu telja
sig hafa sigrað. Hinni viðurstyggi-
legu „kynþáttahreinsun" þeirra er
nærri því lokið. Heimili, fjöl-
skyldur, samfélög og líf músl-
imanna í Bosníu hafa verið lögð í
rúst í miskunnarlausri herför
Serba, sem miðast við það eitt að
tryggja takmarkalaus völd og yfir-
ráð Serba í landinu. Engu þorpi
múslima hefur verið eirt og þeim
hefur verið smalað út á vegina og
út yfir landamæri Bosníu. Flótta-
mennirnir eru þegar orðnir meira
en 2,5 milljónir talsins og þeim
fækkar ekki.
„Við höfum starfhæfa ríkis-
stjórn og allt sem til þarf,“ segir
leiðtogi Serba í Bosníu. „Hið eina
sem okkur vantar eru samningar,
sem staðfesta orðinn hlut.“ Vita-
skuld vonar maður að þeim verði
ekki að ósk sinni — að þeir fái
gefins samning til staðfestingar
hernámi þeirra. En það er engan
veginn útilokað.
Heimsbyggðin hefur ekki titr-
að af bræði yfir því að þjóðar-
morð skuli eiga sér stað í hjarta
Evrópu. Þvert á móti tók það
Serba skemmri tíma að eyða hinu
forna samfélagi múslima í Bosníu
en það tók Sameinuðu þjóðirnar
að koma einni ályktun frá sér um
að beita mætti hervaldi til að
koma matvælum og lyfjum til
fórnarlambanna.
Viðræður leiðtoga Vesturlanda
um málið snerust að mestu leyti
um að friða hver annars sam-
visku og hjala um hversu lítið þeir
gætu aðhafst. Þessi tvístígandi
minnir helst á það þegar forverar
þeirra þurftu að fást við Adolf
Hitler. Fréttaritari New York
Times orðaði það sem svo að
leiðtogar Bandaríkjanna, Bret-
lands og Frakklands hefðu spilað
„lygapóker, þar sem hver um sig
neitaði að leiða hugann að því að
meira þyrfti að leggja í púkkið“.
Að þessu sinni hafa Margaret
Thatcher, Hans-Dietrich Gen-
scher, Jacques Delors og meira að
segja Bill Clinton notað fjölmiðla
til að leggja í púkkið og hafa nefnt
möguleika, sem George Bush,
Franáois Mitterrand og John
Major vilja síður hugleiða.
Margaret Thatcher hefur
hamrað á að nú sé tíminn til þess
að taka af skarið. Það er hárrétt.
Viðbrögð heimsins við þjóðar-
morði Serba munu sýna hvert
mark er takandi á heitstrenging-
um um nýja heimsmynd og sam-
eiginlegar varnir siðmenntaðra
gegn árásargirni. Þau sýna líka
hvers virði hinar dýru og flóknu
alþjóðastofnanir eru þegar á
reynir.
Fram til þessa hafa ríkisstjórnir
heims virst þess óumkomnar að
taka á málunum og alþjóðastofh-
anirnar einskis virði.
Vestur-Evrópusambandið
(WEU), sem er varnarbandalag
Evrópubandalagsríkja, hefur fall-
ið á fyrstu prófraun sinni. Atl-
antshafsbandalagið (NATO) hef-
ur verið gelt af Frökkum. Sam-
einuðu þjóðirnar hafa ekki getað
tekið afstöðu, meðal annars
vegna þeirrar afstöðu fram-
kvæmdastjóra þeirra, að þetta sé
stríð ríku þjóðanna. Og meira að
segja Rauði krossinn hefur lítið
sem ekkert getað gert, fyrst vegna
þess að Serbar meinuðu samtök-
unum um aðgang að fangabúð-
um sínum og síðar vegna þess að
það virðist fara framhjá þeim
hversu brýnt málið er.
Verst af öllu er þó það upp-
gerðarhlutleysi, sem heimsbyggð-
in hefur sýnt. Menn hafa látið
sem þarna sé á ferðinni afar
venjuleg borgarastyrjöld og þeir
hafa látið sem vopnasölubann
muni fýrr eða síðar draga úr átök-
ununum, þegar eina afleiðingin
hefur verið sú að múslimir Bosn-
íu hafa ekki getað varið sig gegn
hemaðarvél Serba.
Bosnía-Herzegóvína er svo
gott sem fallin. Hvað getur heim-
urinn gert?
Margaret Thatcher hefur svar-
ið. Stjóm Slobodans Milosevics í
Serbíu verður að setja úrslita-
kosti. Serbía verður að hætta öll-
um hernaði sínum í Bosníu og
vopnaflutningum þangað. Herir
þeirra þar verða að afhenda ein-
hverjum alþjóðasamtökum
þungavopn sín. Múslimum Bosn-
íu verður að leyfa að snúa affur til
eyðilagðra heimkynna sinna und-
ir alþjóðlegri vernd. Eða Serbar
hafa verra af.
Hafni Serbar þessum úrslita-
kostum verða linnulausar loft-
árásir gerðar á heri Serba og
hernaðarmannvirki á sama tíma
og stjórnarandstaðan í Serbíu
verður studd með öllum ráðum.
Serbía er ekki stórveldi og það
má ekki leyfa stjórn Milosevics að
hagnast á ofbeldi sínu. Þetta eru
villimannslegar aðgerðir, sem
stjórnast af kynþáttahatri, og það
er einfaldlega ekki rúm fýrir slíkt í
„nýrri heimsmynd" ef hún á að
vera þess virði að verja.
Hötundur er fyrrverandi sendiherra
Bandaríkjanna hjá
Sameinuðu pjóðunum.