Pressan - 24.09.1992, Blaðsíða 25

FIMMTUDAGUR PRESSAN 24. SEPTEMBER 1992
25
STJÓRNMÁL
Að axla ábyrgð
RAGNHILDUR VIGFÚSDÓTTIR
reyndi að bjarga sér. Málið snerist
um það að öll börn ættu rétt á
dagheimilisplássi án tillits til hjú-
skaparstöðu foreldra. „Nú er nóg
komið,“ sagði sú alrólegasta í
hópnum. „Það gengur ekki lengur
að tuða um þetta mannréttinda-
mál í eldhúsum og stofum um all-
an bæ, það er kominn tími til að
gera eitthvað." Hinar samsinntu
og afmælisveislan breyttist í und-
irbúningsfund íyrir aðgerðir for-
eldra í dagvistarmálum. f gær-
kvöldi voru þær með fund í
Gerðubergi. Ég vona að það hafi
verið vel mætt og eitthvað komi út
úr aðgerðum þeirra. Böm eiga allt
hið besta skilið og góð dagvist er
hluti af því. Þótt ég eigi engin böm
sjálf finnst mér það koma mér við
arnar. Meðan ég var að blanda
mér drykk varð ég vitni að áhuga-
verðum samræðum karlanna.
Einn, sem er á hraðri uppleið í fyr-
irtæki sínu enda reiðubúinn að
leggja á sig langan vinnudag og til-
búinn að axla ábyrgð, var að segja
reynslusögur úr vinnunni. „Þegar
við vorum að skipuleggja sumarffí
starfsfólksins benti einn mér á að
við yrðum að taka mið af því að
dagheimilin loka í júlí. Ég starði á
hann og spurði hvað það kæmi
okkur við,“ það var vottur af
hneykslun í rödd unga deildar-
stjórans. Hinir horfðu spurnar-
augum á hann og biðu líklega eftir
brandaranum. „Jú, hann benti
mér á að dagheimilin em lokuð í
júh' og það vinna svo margar ein-
Hannfékk litlar undirtektir og er líklega
talinn „sissí“ á vinnustað sínum
Vinkonur mínar em að skipu-
leggja aðgerðir í dagvistarmálum.
Kannski get ég síðar sagt að bylt-
ingin hafi byrjað í afmælisboði hjá
mér. Líklega hef ég sett of mikinn
sykur í kökumar því þær urðu sí-
fellt æstari eftir því sem h'ða tók á
kvöldið. Upphafið var að ein fór
að segja raunasögu af gæslu bama
sinna. Hún er giff og verður því að
leita á náðir dagmæðra. Hún var
að flytja í nýtt hverfi og gengur illa
að finna konu sem hún getur sætt
sig við. Hinar sjö em í sömu spor-
um svo ég, bamlausa konan, hélt
að ég yrði að sitja undir kunnug-
legum reynslusögum allt kvöldið.
Vinkonur mínar þekkjast fæstar
innbyrðis en eiga það sameigin-
legt að þekkja mig og vera mæður
á fertugsaldri. Ein þeirra lýsti því
hvernig móðir hennar Ieysir allt
sænska velferðarkerfið af hólmi.
Þau hjónin bjuggu í Svíþjóð árum
saman og voru vön því að hafa
börnin á dagheimili allan daginn
og gátu því sinnt vinnu sinni
áhyggjulaus. Þegar þau fluttu
heim urðu þau íslenska kerfinu að
bráð, leikskóli hálfan daginn, nota
hádegið til að skutla til dag-
mömmu, sundurslitinn skóladag-
ur o.s.frv. Hún segir að dæmið
gengi aldrei upp ef móðir hennar
væri ekki heimavinnandi og gæti
passað börnin þegar þau þurfa á
því að halda. Mæður hinna vinna
úti og þvf er ekki hægt að reiða sig
áþær.
f miðri raunalegri frásögn af
barni kunningjakonu systur vin-
konu minnar, sem var rekið af
barnaheimilinu þegar móðirin fór
í sambúð, sagði ein að það væri
með öllu óþolandi hvernig fólk
misnotaði kerfið. Þættist ekki vera
í sambúð bara til að geta haldið
dagheimilisplássinu á meðan gift
fólk ætti í stökustu vandræðum og
þyrfti að borga fullt gjald fyrir
börnin sín á einkadagheimilum
eða hjá dagmæðrum. Hún upp-
skar fjörugar umræður og niður-
staðan varð sú að kerfið sjálft væri
rotið og ekki furða þótt fólk
hvernig búið er að foreldrum og
börnum. Það skiptir nefnilega
máli hvernig búið er að fólki.
Uppeldi er ekki einkamál foreldra
og ég furða mig á því að fleiri,
einkum feður, skuli ekki hugsa
eins og ég.
Það er svo dýrt að fá barnapíu á
kvöldin og foreldrar kynslóðar-
innar sem ég þekki nenna ekki að
eyða kvöldunum í öðrum stofiim
að glápa á annarra manna sjón-
varp. Samkvæmislífið er því ffem-
ur fábreytt, en einstaka boð rekur
þó á fjörurnar. Eitt þeirra fór að
kynskiptast þegar líða tók á kvöld-
ið, karlamir hópuðust við barinn
en konurnar við grænmetisskál-
staðar mæður hjá okkur sem
verða að fá frí á þeim tíma. Ég
sagði honum að ég hefði aldrei
heyrt neitt jafn fáránlegt og það að
fýrirtæki yrðu að taka mið af því
við reksturinn hvernig barna-
gæslu starfsfólks væri háttað. Það
er einkamál hvers og eins.“ Kyn-
bræður hans kinkuðu samþykkj-
andi kolli. Einn reyndi að malda í
móinn og sagði að það væri gang-
ur lífsins að fólk eignaðist böm og
sjálfsagt væri að atvinnulífið tæki
mið af því. Hann fékk litlar undir-
tektir og er líklega talinn „sissf' á
sínum vinnustað. Brátt var farið
að tala um áhugaverðari hluti, fót-
bolta, golf, laxveiði og kvennafar
annarra. Ég yfirgaf þessa ábyrgð-
arfullu menn og lét mig hverfa í
eiginkonufansinn. Það kom mér
ekki á óvart að þær vom famar að
tala um dagvistarmál. Eiginkona
deildarstjórans, sem telur sig vera
vel gifta enda maður hennar fyrir-
myndarfaðir, sagðist vera að
hugsa um að verða heimavinn-
andi. „Það er bara verst,“ sagði
hún döpur á svip, „að mér finnst
svo gaman í vinnunni. En það er
spurning hvort það tekur því að
leggja á sig allt þetta stress þegar
launin fara hvort sem er öU í
barnagæslu." Sá er eldurinn heit-
astur sem á sjálfum brennur, en
hví deila foreldrar ekki með sér
þeim eldi sem uppeldi barna
þeirra er? Af hverju fara laun
kvenna í barnapössun? Eru hjón
hætt að hafa sameiginlegan fjár-
hag? Það er löngu tímabært að
konur viðurkenni að þær vinna
úti af því að þær vilja það, en ekki
eingöngu vegna þess að tvær fyrir-
vinnur þarf til að framfleyta fjöl-
skyldu. Hvers vegna finnst konum
þær aldrei geta krafist neins fyrir
sig sjálfar, aðeins fyrir böm, eigin-
menn, aldraða foreldra eða fá-
tæku börnin í Affíku?
Á meðan karlmenn axla ekki
ábyrgð á eigin börnum er varla
hægt að búast við að þeir sjái
„þjóðhagslegt mikilvægi" dag-
heimUa. Það er kominn tími tU að
karlmenn axli þá ábyrgð sem felst
í því að vera faðir, þá gera þeir sér
ef tíl vfll betur grein fyrir ábyrgð-
inni sem felst í því að búa í samfé-
lagi manna.
Höfundur er ritstjóri Veru
STJÓRNMÁL
Klassískur denni
ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Það er engu logið þegar stað-
hæft er að Framsóknarflokkurinn
sé nú kominn í buUandi vandræði
vegna afstöðunnar tU EES. í fjar-
veru Halldórs Ásgrímssonar
ffaman afþinginu töluðu formað-
ur flokksins og skutulsveinar hans
úr eldri kanti Framsóknar nánast
eins og flokkurinn væri heill og
óskiptur gegn EES-samningnum,
og þeir hefðu fullkomlega gleymt
að fyrir skömmu átti Framsókn
þátt að ríkisstjórn, sem einróma
studdi samninginn.
Þessi málflutningur er vita-
skuld í algjörri andstöðu við það
sem forysta flokksins sagði marg-
sinnis meðan hún sat í síðustu
rfldsstjórn, og um sinn virtist því
sem gagnger stefnubreyting væri
orðin á afstöðu Framsóknar. Nú
er hins vegar smám saman að
koma í ljós, að þeir Denni og PáU
Pétursson voru of bráðir á sér;
Þungavigtarmenn innan Fram-
sóknarflokksins eru annarrar
skoðunar en þeir tvímenningamir
sem hafa leitt andófið gegn EES af
hálfu Framsóknar.
Eftir að HaUdór kom heim hef-
ur hann veitt viðtöl sem ekki er
hægt að túlka öðruvísi en svo að
hann telji vel koma tU greina að
styðja EES. Það er ennfremur
mjög athyglisvert að hann hefur
ekki tekið undir þau rök for-
manns flokksins og formanns
þingflokksins að samningurinn
brjóti stjórnarskrána. Einn hinna
yngri manna sem væntanlega
verða kaUaðir tU forystu í náinni
framtíð, Jóhannes Geir Sigurgeirs-
son, talaði sömuleiðis þannig í lok
umræðunnar um EES, að engu
líkara var en pilturinn væri ný-
kominn úr stjórnmálaskóla hjá
ungum jafnaðarmönnum. Annar
ffamtíðarmaður, Finnur Ingólfs-
son, hefur sömuleiðis kosið að tjá
sig ekki um samninginn, og er þó
eldd orða vant að öllum jafnaði.
Margir túlka það svo að hann sé
ósammála þeirri afstöðu flokksins
sem Steingrímur og PáU hafa túlk-
að gegn EES í umræðum í þing-
inu.
Flest bendir því tíl þess í bili að
Framsókn kunni að þríklofna í at-
kvæðagreiðslu, nokkrir verði með
samningnum, einhverjir sitji hjá,
en afgangurinn greiði atkvæði
gegn. Lending Framsóknar er þó
enn óráðin en Steingrímur Her-
mannsson mun reyna aUt hvað af
tekur að jafna ágreining innan
flokksins og láta þingmennina ná
sameiginlegri lendingu. Hugsan-
Iega mun hún felast í hjásetu, á
þeim grundveUi að samnmgurinn
sé í raun hagstæður fyrir lands-
menn, en vafi leiki á þeim þætti
sem snýr að stjómarskránni.
f Ijósi þess hversu þungt Stein-
grímur Hermannsson heftir talað
gegn EES á þinginu er forvitnUegt
að bera saman það sem hann segir
núna í stjórnarandstöðu og það
sem hann sagði áður í ríkisstjóm.
Þá kemur í ljós að það er engu lík-
ara en stjómarskiptin hafi komið
af stað mjög öm pólitísku breyt-
ingaskeiði hjá formanni Fram-
sóknarflokksins sem enn er ekki
séð fyrir endann á.
Á sælum samvistardögum með
félaga Jóni Baldvini í ríkisstjórn
lék Steingrímur Hermannsson á
als oddi þegar EES bar á góma.
Hann leit réttUega á sig sem einn
af feðrum þessa mikilvægasta
samnings lýðveldisins og vorið
1990 urðu fleyg þau ummæli for-
sætisráðherrans fyrrverandi að sér
væri ekki kunnugt um neinn
ágreining mUli sín og Jóns Bald-
vins.
f langri og merkri ræðu sem
formaður Framsóknarflokksins
hélt við upphaf umræðna á þingi
um EES í ágúst var hins vegar
komið annað hljóð í strokkinn.
Nú hafði Steingrímur flest á horn-
um sér varðandi samninginn, sem
hann feðraði þó sjálfur sem for-
sætisráðherra.
Fram að ríkisstjórnarskiptum
taldi formaður Framsóknar-
flokksins afdráttarlaust að fyrir-
vörum íslendinga væri haldið vel
tU haga. Framsóknarflokknum
var sérstaklega umhugað um að
útlendingar ættu ekki of greiða
leið inn á íslenska vinnumarkað-
inn og flokkurinn vUdi að þeir fyr-
irvarar, sem settir yrðu í samning-
inn, dygðu til að hægt væri að
„grípa í taumana“ ef fólksflutn-
ingar myndu raska vinnumark-
aði. í umræðum árið 1989 talaði
Steingrímur Hermannsson þann-
ig, að erfitt var að skilja hann
öðruvísi en svo, að almennt ör-
yggisákvæði — svipað og í samn-
ingi okkar um sameiginlega nor-
ræna vinnumarkaðinn — væri
nægjanlegt. Niðurstaðan varð svo
í þá veru, enda aldrei mótmælt á
gervallri tíð Framsóknar í ríkis-
stjórninni.
En ekki voru tveir mánuðir
liðnir ffá því Framsókn var komin
úr stjóm, þegar formaður flokks-
ins sagði án þess að blikna í viðtali
við Morgunblaðið að sér þætti
„.. .alveg óffágengið með fyrirvar-
ana á fólksflutningunum og
vinnuleyfunum...“ (!)
Af stóli forsætisráðherra varð
formanni Framsóknar tíðrætt um
nytsemd samninganna fyrir ís-
lenskan sjávarútveg. Þegar hann
flutti sinn mikla ópus um EES á
þinginu í ágúst var hann hins veg-
ar alveg búinn að „gleyma“ ávinn-
ingi þessarar hart leiknu atvinnu-
greinar af samningnum. f öllum
orðaflaumnum var tæpast minnst
á sjávarútveg.
Forsætisráðherrann fyrrver-
andi hafði sömuleiðis þráfaldlega
sagt, að líkast til myndi EES leiða í
senn til lækkunar vaxta og lægra
verðlags til hagsbóta fyrir neyt-
endur og fyrirtæki í landinu. Þetta
„gleymdist“ líka í ræðunni miklu í
ágúst.
Eitt gleggsta dæmið um sinna-
skiptin er þó að finna í afstöðu
Steingríms Hermannssonar til
gagnkvæmra skipta á veiðiheim-
ildum. Sem forsætisráðherra var
enginn efi á stuðningi Steingríms
við þá leið. Þannig ávarpaði hann
fulltrúa EB gegnum Morgunblað-
ið þann 4. mars 1989 með svo-
felldum hætti: „Við skulum tala
um veiðiheimildir fyrir veiðiheim-
ildir. Komið þið með eitthvað sem
við höfum áhuga á.“ Halldór Ás-
grímsson átti jafnffamt viðræður
við fulltrúa ÉB um gagnkvæm
skipti, og á grunni þessarar stefnu
ffamsóknarmanna voru samning-
arnir ræddir, — og að lokum
gerðir.
En samstundis og Steingrímur
Hermannsson hafði tapað stóli
forsætisráðherra kom annað hljóð
í strokkinn. Eftir einn mánuð í
stjórnarandstöðu var nú afstaðan
svo gerbreytt, að í viðtali lét hann
þess getið að sér litist illa á fyrir-
huguð gagnkvæm skipti á veiði-
heimildum.
Á meðan á samstarfí þeirra fé-
laganna stóð lét Steingrímur Her-
mannsson aldrei uppi þá skoðun,
að samningurinn bryti í bága við
stjórnarskrána. Afstaða hans
núna er gerbreytt. Nú er hann
nefnilega búinn að skoða málið og
kominn á þá skoðun að sennilega
hafi hann bara haft rangt fyrir sér.
Sennilega sé þetta — eftir á að
hyggja — bara alls ekki nógu gott
„Égvilsegjaþað."
Þessi dásamlegi snúningur er
klassískur denni. Skipta um skoð-
un eins og ekkert sé, og láta næst-
um því eins og maður hafi verið
hálf-plataður af einhverjum, sem
er eiginlega ekki hægt að nefna.
Klassískur denni er stjórnmála-
ffæðilegt undur sem ekki er hægt
að skilja, bara skoða og njóta.
Hötundur er þingtlokkstormaður Alþýöu-
flokks.
Þá kemur í Ijós aðþað er engu líkara en
stjórnarskiptin hafi komið afstað mjög
öru pólitísku breytingaskeiði hjáfor-
manni Framsóknarflokksins sem enn er
ekki séðfyrir endann á.
U N D I R
Ö X I N N I
»Með þessu er stjórnin að
framfylgja samþykkt sem gerð
vará bandalagsþingi BSRB í
fyrra. Tilgangurinn með þess-
ari kröfu BSRB um þjóðarat-
kvæðagreiðslu er fyrst og
fremst að fá umræðu um mál-
ið. Upplýsa fólk betur um kosti
þess og galla að fara í EES og
hver staðan yrði ef við sætum
hjá. Alla þessa þætti viljum við
fá umræðu um.Vitræna um-
ræðu, ekki pólitíska."
Teljið þið þá að umræðan
myndi opnast ef þjóðarat-
kvæðagreiðsla kæmi til?
„Við teljum að ef þjóðarat-
kvæðagreiðsla kæmi til myndi
þessi umræða — sem við telj-
um að vanti í þjóðfélagið —
opnast og við fá meiri vitn-
eskju um þessa hluti. Islend-
ingar hafa ekki haft nein tæki-
færi til að fá að vita það sem
snertir þá sjálfa. Við vitum ým-
islegt um markaðinn en fólk
veit minna um það sem snertir
Islendinga í heild, til dæmis
venjulegan launamann. Hvaða
áhrif þetta getur haft á launa-
fólk í landinu, hver réttindi
launafólks verða, hvort þau
verða skert eða aukin. Við vilj-
um fá umræðu um þessi mál.
Meiri umræðu en verið hefur."
Finnst ykkur stjórnmálamenn-
irnir hafa brugðist þeirri skyldu
sinna að upplýsa fólk um þessi
mál öll?
„Ég held að stjórnmálamenn
þurfi að átta sig á því að þeir
þurfa að nálgast hinn almenna
kjósanda. Þeireru komnirdállt-
ið langt í burtu frá honum og
sú er alltaf hættan hjá stjórn-
málamönnum; að þeir fjarlæg-
ist kjósendur."
Hafið þið eitthvað heyrt frá al-
mennum félagsmönnum um
hvernig þessi gjörð ykkar likar?
„Eftir því sem ég hef heyrt eru
undirtektirnar jákvæðar. BSRB
hefur ekki tekið afstöðu til inn-
göngu í EES, við teljum að fólk
þurfi að fá að vita meira um
málið áður en til framkvæmda
kemur."
Inni á Alþingi hefur krafan um
þjóðaratkvæðagreiðslu aðal-
lega komiðfrá stjórnarand-
stöðunni en stjórnarsinnar eru
henni mótfallnir. Eruð þið ekk-
ert hrædd um að þessi ákvörö-
un ykkar verði túlkuð pólitískt,
að þið séuð að ganga til liðs við
stjómarandstöðuna á móti rfk-
isstjórninni?
„Við erum ekki að ganga í lið
með neinum öðrum en þeim
sem vilja fá að vita meira, óháð
pólitískum skoðunum."
Stjórn Bandalags starfsmanna
ríkis og bæja (BSRB) hefurfyrir
hönd félagsmanna sinna krafist
þjóðaratkvæðagreiðslu um
samninginn um Evrópskt efna-
hagssvæði (EES). Gagnrýnisraddir
hafa heyrst um þessa gjörð
stjómarinnar. Ragnhildur Guð-
mundsdóttir er varaformaður
BSRB.