Pressan - 26.08.1993, Blaðsíða 17

Fimmtudagurinn 26. ágúst 1993
SKOÐA NIR
PRESSAN 17
DAS KAPITAL
Einkavœðing
Maður er nefhdur Jón
Bergsson. Jón virðist vera
bóndi í Suður-Landeyjum en
aukastarf hans er að vera
fréttaritari Ríkisútvarpsins. Að
öðru leyti er Jón Bergsson
hugarsmíð Ladda. Hugmynd-
ir Jóns um lífið og tilveruna
eru mjög í anda ýmissa hug-
sjónamanna.
Jón taldi rétt að senda
Gleðibankann aftur í Euro-
vision- keppni, en kalla lagið
bara Gleðibankann hf. Gam-
alt vín á nýjum belgjum og
nota hlutafélagaformið fyrir
nýja lögun.
Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra skipaði einkavæð-
ingarnefnd í upphafi starfs-
tíma síns. Hlutverk nefhdar-
innar var að leggja fram tillög-
ur um starfsemi sem ríkið
gæti selt, starfsemi sem ríkið
ætti ekki að koma nálægt og
sem ríkið ætti að láta aðra um.
Það er í sjálfu sér góðra
gjalda vert að reyna að skil-
greina hlutverk ríkisvaldsins
reglulega, en það er hættulegt
þegar slikt er gert með mála-
myndagjörningi eins og þeim
að breyta um rekstrarform og
misnota hlutafélagaformið.
En það sem er alvarlegast
við einkavæðingaráform for-
sætisráðherra er að nefndinni
er ekki ætlað breyta þeim skil-
yrðum sem sem ríkja í samfé-
laginu til að um raunverulega
einkavæðingu geti orðið að
ræða.
Þau skilyrði, sem þar skipta
meginmáli, eru að einstak-
lingum er að takmörkuðu
leyti gert kleift að eignast hlut í
hlutafélögum. Vissulega er
eignaskattfrelsi á hlutabréfum
að áveðnu marki og einnig
tekjuskattfrelsi að hluta. En
þegar skattfrelsi lýkur tekur
fljótíega við hátekjuskattur og
„stóreignaskattur" þannig að
það verður beinlínis refsivert
að eiga hlutabréf. Sósíalískir
valkostir eins og spariskírteini
ríkissjóðs verða svo eftirsókn-
arverðir að einungis arðsemi
eiturlyfjasölu getur keppt við
þá.
Nú er ekki svo að skilja að
öll einkavæðing sé endaleysa.
Sverrir Hermannsson iðnað-
arráðherra seldi Niðurlagn-
ingarverksmiðjuna Sigló án
þess að stofna hlutafélag um
hana. Niðurlagning matvæla
er einfaldlega ekki hlutverk
ríkisins.
„Hlutverk einka-
vœðingarnefndar á
ekki að vera að
selja fyrirtæki,
heldur að skapa
aðstœður til að
gera ósköp venju-
lega íslendinga að
kapítalistum."
Halldór Blöndal landbún-
aðarráðherra lagði Skipaút-
gerð ríkisins niður án þess að
það bæri á vöruskorti á lands-
byggðinni. Forsendur hafa
breyst frá 1930. Vegir og bílar
hafa tekið við vörufiutning-
um. Bílar og flugvélar hafa
tekið við fólksflutningum og
önnur skipafélög halda uppi
áætíunarferðum.
Bifreiðaskoðun íslands er
dæmigerður „Gleðibanki hf'.
Ríkissjóður stoíhar hlutafélag
með hagsmunaaðilum, þó
ekki neytendum, til að taka
við hlutverki BifreiðaeftirUts-
ins. Ekkert breytist í stjórn-
sýslunni annað en að gjald-
skrá hækkaði um sölu/virðis-
aukaskatt og skoðunartæki
komu í stað jámkarla. Efst í
skipuritinu trónir svo ráðu-
neytisstjóri í dómsmálaráðu-
neytinu í hlutverki stjórnar-
formanns, sem leggur til við
dómsmálaráðherra hver
gjaldskrá skuli vera og svo gef-
ur ráðuneytisstjórinn út gjald-
skrána f.h. ráðherra. Eftirlits-
hlutverk ráðuneytisins verður
því eftirlit með sjálfu sér.
Hugmynd Jóns Bergssonar
um Gleðibankann hf. var ekki
frumleg, því nafnbreyting á
Otvegsbankanum sáluga var
nýlega um garð gengin. Út-
vegsbankinn var gerður að
hlutafélagi án nokkurar ann-
arrar breytingar. Um einka-
væðingu var ekki að ræða.
Bankinn fluttist úr stjórnsýslu
Alþingis í stjórnsýslu við-
skiptaráðherra sem skipaði
bankaráð hlutafélagsins. Að
lokum endaði bankinn í
stjórnsýslu verkalýðsfélaga og
atvinnurekenda sem hafa
helmingaskiptastjórn á lífeyr-
issjóðum.
En hættulegast er þegar
stjórnmálamenn réttlæta
hlutafélagsstofhunina með því
að starfsmönnum verði veitt-
ur forkaupsréttur að hluta-
bréfum og til að vera rausnar-
legir verði veitt lán til hluta-
bréfakaupanna. Það er bein-
línis rétt og nauðsynlegt að
vara við slíkum tilboðum.
Þau fyrirtæki sem ríkisvald-
ið og bæjarfélög hafa stofhað
með „einkavæðingaraðferð-
inni" hafa sjaldnast verið svo
burðug að reikna hafi mátt
með arðsemi. Áhrif einstakra
starfsmanna hafa aldrei verið
nein eftir slíkar aðgerðir. En
hættulegast er það að þegar
starfsemin fer á hausinn þá
missir starfsmaðurinn vinnu
sína og sparifé og situr jafnvel
eftir með skuldir vegna hluta-
bréfakaupanna. Og þá er betra
að gera ekki neitt.
I upphafi var fjallað um
einkavæðingarnefhd forsætis-
ráðherra. Hún hefur komið
sér upp afrekalista. Afrekin
eru m.a. sala Islenskrar endur-
tryggingar. Sala Islenskrar
endurtryggingar, sem er mjög
traust fyrirtæki, er ekki einka-
væðing því viðskiptavinirnir,
tryggingafélögin, keyptu félag-
ið.
Hlutverk einkavæðingar-
nefndar á ekki að vera að selja
fyrirtæki, heldur að skapa að-
stæður til að gera ósköp
venjulega Islendinga að kapít-
alistum.
Höfundar Das Kapital eru fram-
ámenn í íslensku viðskipta- og
fjánnálalíf i og vilja af þeim sökum
ekki láta nafna sinna getið.
STJÓRNMÁL
Það er matur í menningunni
Hvernig líður þér? Hvernig
tilfinning er það að hafa sett
met? Spurningar af þessu tagi
dynja á afreksmönnum okkar
í fjölmiðlum og verður fátt
um svör. Það er eins og spyrj-
endur hafi ekki glöggvað sig á
því að í samanlagðri sögu
okkar hafa Islendingar ávallt
svarað spurningum af þessu
tagi út í hött. Við erum í verk-
unum og orðunum. Ekki í
lýsingum á tilfiriningasvalli.
Menning þjóða kemur
fram í smáu sem stóru og
brestur í þekkingu á þjóðar-
einkennum heyrist ekki síður
í hinu smálega en í innviðun-
um.
Einu sinni þótti það góð
latína að menning þjóða risi á
efhahagsgrundvelli þeirra. Nú
þykjast ýmsir snillingar hafa
komist að því að nýjungar og
nysköpun í framleiðslu spretti
fremur upp úr skorti heldur
en gnægð. Kolaskortur á Eng-
landi gat af sér gufuvélina og
landþrengsli í Tókíó eru sögð
hafa gert Japana að meistur-
um örtækninnar. Samkvæmt
þessu mun þorskbrestur á
heimamiðum efla alla dáð á
Islandi.
Menningin á undan
Um það hefur lengi verið
deilt hvort komi á undan egg-
ið eða hænan. Ég þekki eitt
skemmtilegt dæmi þar sem
menningin kom á undan hag-
reisninni:
I Jamtalandi er lítill bær
sem nefndur er Húsá og var
þar járnnám fram á fimmta
áratuginn að ekki þótti borga
sig lengur að brjóta þar málm.
Enda þótt víða byggðust upp
skíða- og útivistarsvæði þarna
kringum Áraskútuna, fjallið
sem er eins og siglandi skip í
laginu, þá fór ÞROUNIN með
stórum staf framhjá Húsánni
og þar fækkaði fólki ár frá ári.
Þá var það að nokkrir brott-
fluttir listamenn tóku sig tíl og
efhdu ásamt heimamönnum
til sumarleikhúss á Húsá þar
sem saga bæjarins og járn-
námsins var rakin undir ber-
um himni. Áhorfendur dreif
að og ekki leið á löngu þar til
Húsárleikarnir voru orðnir að
þekktu fyrirbæri í Svíþjóð.
Upp úr leiksýningunum
spruttu síðan samtök bæjar-
búa um kaupfélag, sameignar-
félag um sumarhús, rekstrar-
EINAR KARL
HARALDSSON
félag um skíðasvæði o.s.frv.
Nú fer fólki fjölgandi í Húsá
og þar þykja framtíðarhorfur
bjartar.
Það að þekkja sögu síns
byggðarlags og segja hana get-
ur semsagt orðið hreyfiafl í
vinnulífinu á Akranesi heldur
en í mörgum öðrum bæjarfé-
lögum. Er samband milli
knattspyrnumenningarinnar á
Skaga og atvinnulífsins?
Um næstu helgi opna Ak-
ureyringar listasafn í Listagil-
inu, þar sem gömlu Kaupfé-
lagshusin eru óðum að skipta
um ham. Áður sótti maður
skyrið, málninguna og bolsí-
urnar í Gilið, en nú sækjum
við þangað hughrif og túlkun
á samtímanum. Gáum að því
eftir tíu ár hvort Listagilið hafi
„Nú hafa Skagamenn aftur unnið sig upp á topp-
inn í knattspyrnunni ogmeiri stöðugleiki ríkir í at-
vinnulífinu áAkranesi heldur en í mörgum öðrum
bœjarfélögum. Ersamband milli knattspyrnu-
menningarinnar á Skaga ogatvinnulífsins?"
efnahagsþróun. Ungmennafé-
lagsandinn hefur ekki verið
hátt skrifaður á veltiárum eft-
irstríðsáranna, en þegar hæg-
ist um og hagur þrengist er
vert að huga að samtengingu
hans á þjóð, sögu og framfara-
hug.
Tengsl menningar og
atvinnulífs
Á Akranesi stendur fót-
mennt með miklum blóma.
Ekki er annað sýnna en að
Skagamenn og -konur vinni
það sem vinnanlegt er í knatt-
spyrnukeppni á þessu sumri.
Ákranes gekk í gegnum at-
vinnukreppu með tílheyrandi
sameiningu og endurskipu-
lagningu fyrirtækja fyrir
nokkrum árum, mun fyrr en
önnur bæjarfélög. Á þeim
tíma féll knattspyrnuliðið nið-
ur í aðra deild. Nú hafa Skaga-
menn aftur unnið sig upp á
toppinn í knattspyrnunni og
meiri stöðugleiki ríkir í at-
ekki markað upphaf að hag-
reisn á Eyjafjarðarsvæðinu?
Hinn óslitni þráður
Samhengið í íslenskri
menningu, hinn duldi en
óslitni þráður milli Snorra og
Laxness, er viðmið þeirra sem
yrkja á Islandi hvort sem þeir
gera það á blað eða í kvik-
mynd. Er það eitthvað sem
kemur íslensku atvinnulífi
við? Liggur leyndur þráður
milli þess og íslenskrar menn-
ingar? Er ef til vill fremur
þangað að sækja endurreisn
þess heldur en í Barentshafs-
þorskinn?
Þetta eru of erfiðar spurn-
ingar til þess að við þeim sé
hægt að gefa einföld svör. Ég
þykist þó vera viss um að þeir
sem ekki nenna að kynna sér
helstu einkenni þjóðmenn-
ingar okkar munu aldrei geta
gert sér mat úr menningunni!
Höfundur er framkvæmdastjóri
Alþýðubandalagsins
FJÖLMIÐLAR
Nafnleyndy myndbirtingar og gróusögur
Það var fróðlegt að fylgjast
með fréttum af manndrápinu
sem átti sér stað á Snorrabraut
aðfararnótt sunnudagsins.
Eðli máls samkvæmt áttu ljós-
vakamiðlar fréttina á sunnu-
deginum og sögðu okkur
meðal annars af ferli ógæfu-
mannsins sem játað hefur
verkið á sig. Enginn, hvorki
ríkisstöðvar né Stöð 2/Bylgjan,
greindi frá nafhi hans.
Skömmu fyrir hádegi á
mánudegi kemur DV út og
birtir nafh mannsins. Og viti
menn: í hádegisfréttum Bylgj-
unnar er maðurinn nafn-
greindur, án nokkurrar at-
hugasemdar um af hverju það
var ekki gert fyrr. Svona utan
frá séð þykir mér afar ólíklegt
að fréttastofa Bylgjunnar hafi
ekki vitað nafhið fyrr en DV
kom út. En það var eins og
DV hefði tekið á sig þá byrði
að verða fyrst til að birta nafn-
ið og þá fylgdu aðrir í kjölfar-
ið. Fréttastofa Sjónvarpsins
hélt reyndar enn á mánudags-
kvöldi að nafhleynd hefði ein-
hverja þýðingu.
Stóra fréttin kom hins vegar
á þriðjudag. Morgunblaðið,
sem hingað til hefur verið
íhaldssamast af öllum íhalds-
sömum, birti ekki bara nafh,
heldur mynd af manninum.
Og Mogginn var ekki í nein-
um feluleik — fréttin var á
síðu 2, næstbeztu fréttasíðu
blaðsins.
Nú veit ég ekki hvort þetta
þýðir róttæka stefhubreytíngu
hjá Mogganum og efast reynd-
ar um það. Það má gera sér í
hugarlund að ritstjórar rétt-
lætí myndbirtinguna með því
að maðurinn hafi nú tvö
mannslíf á samvizkunni og sé
greinilega hættulegur um-
hverfi sínu, eða eitthvað í þá
veruna. Hver svo sem skýring-
in er, þá verður hún alltaf hjá-
kátleg, því í nafh- og mynd-
birtingarmálum eru ekki til
neinar reglur hjá íslenzkum
fjölmiðlum og allar skýringar
á undantekningum reka sig
því hver á annarrar horn.
Það er fáránlegt að það
þurfi einu sinni að gera þetta
að umræðuefhi. Reglan á að
vera sú að nöfn og mynd séu
„Stóra fréttin kom hins vegar á þriðju-
dag. Morgunblaðið, sem hingað til hefur
verið íhaldssamast aföllum íhaldssöm-
um, birti ekki bara nafn, heldur mynd af
manninum. OgMogginn var ekki í nein-
umfeluleik —fréttin var á síðu 2, nœst-
beztu fréttasíðu blaðsins."
birt nema alveg sérstakar
ástæður komi til; undantekn-
ingar gilda til dæmis um fórn-
arlömb kynferðisglæpa eða ef
sýnt er að viðkomandi stafi
hætta af nafh- eða myndbirt-
ingu. Þetta eru reglur sem fjöl-
miðlar annars staðar á Vestur-
löndum eru löngu búnir að
gera upp við sig og það er ná-
kvæmlega ekkert í íslenzku
þjóðfélagi sem krefst þess að
um okkur gildi önnur lögmál.
Leyndin, sem íslenzkir fjöl-
miðlar telja sig geta haldið
uppi, verður á endanum helzti
hvati gróusagna og slúðurs
sem eiga oft líf sitt einmitt
undir nafnleyndinni. Það
nægir að minna á skelfilegar
sögur sem upp spruttu í vetur
um að geðveil kona, sem
kveikti í húsi við Bræðraborg-
arstíg, væri dóttir utanríkis-
ráðherra. Mogginn neyddist á
endanum til að birta athuga-
semd til að kveða niður þessa
lygi, en gerði það svo klaufa-
lega að það vakti athygli á
lyginni, en kvað hana ekki
niður. DV afgreiddi málið
miklu betur: lýsti konunni ná-
kvæmlega þannig að tók af öll
tvímæli. í því máli sannaðist
aftur að fjölmiðlar sinna hlut-
verki sínu bezt þegar þeir birta
upplýsingar, en liggja ekki á
þeim.____________________
Karl Tli. Birgisson.
A UPPLEIÐ
t
MAGNÚS JÓNSSON
VEÐURSTOFUSTJÓRI
Hefur fengið uppreisn
æru með breskri staðfest-
ingu á frumlegustu fiski-
fræðihugmynd síðari ára,
sem sagt að þorskinum
finnist best að gera'ða í
góðu veðri.
MAGNÚS SKARPHÉDINSSON
Hann hefur reynt að gera
Islendinga að rottu- og
skordýravinum og nú ætíar
hann að taka á mótí geim-
verum á Snæfellsnesi. Þessi
maður er tíl í allt.
INDRIÐIG. ÞORSTEINSSON
RITHÖFUNDUR
Segir að kalda stríðið sé
barasta ekkert búið og sér
kommúnista undir hverju
rúmi. Fundvísari en flestir
aðrir að vanda.
Á NIÐURLEIÐ
ÓLAFUR G. EINARSSON
MENNTAMALARÁÐHERRA
Endanlega genginn í björg
með kerfiskórlum. Honum
tókst að fjölga skrifstofu-
stíórum um einn og kalla
það endurskipulagningu
ráðuneytísins.
FRIÐRIK SOPHUSSON
OG REGLUGERÐAMEISTARARNIR
í FJÁRMÁLARÁÐUNEYTINU
Eitt er sjá til þess að hann
fái þessa skitnu skattaura af
erlendum tímaritum, en
kemur honum virkilega við
hver kaupir Penthouse og
hver ekki?
JÓHANN BERGÞÓRSSON
FORSTJÓRI HAGVIRKIS-KLETTS
Illa er komið fyrir stönd-
ugu fyrirtæki þegar kratar
og íhald í Hafharfirði sam-
einast um að drepa útboð
og afhenda honum hol-
ræsagerð á silfurfati. Oj.