Pressan - 26.08.1993, Qupperneq 17

SKOÐA N I R
Fimmtudagurinn 26. ágúst 1993
pressan 17
DAS KAPITAL
STJÓRNMÁL
Einkavœðing
Það er matur í menningunni
Maður er nefndur Jón
Bergsson. Jón virðist vera
bóndi í Suður-Landeyjum en
aukastarf hans er að vera
fféttaritari Ríkisútvarpsins. Að
öðru leyti er Jón Bergsson
hugarsmíð Ladda. Hugmynd-
ir Jóns um lífið og tilveruna
eru mjög í anda ýmissa hug-
sjónamanna.
Jón taldi rétt að senda
Gleðibankann aftur í Euro-
vision- keppni, en kalla lagið
bara Gleðibankann hf. Gam-
alt vín á nýjum belgjum og
nota hlutafélagaformið fyrir
nýja lögun.
Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra skipaði einkavæð-
ingarnefnd í upphafi starfs-
tíma síns. Hlutverk nefhdar-
innar var að leggja fram tillög-
ur um starfsemi sem rfldð
gæti selt, starfsemi sem ríkið
ætti ekki að koma nálægt og
sem ríldð ætti að láta aðra um.
Það er í sjálfu sér góðra
gjalda vert að reyna að skil-
greina Mutverk ríldsvaldsins
reglulega, en það er hættulegt
þegar slíkt er gert með mála-
myndagjömingi eins og þeim
að breyta um rekstrarform og
misnota hlutafélagaformið.
En það sem er alvarlegast
við einkavæðingaráform for-
sætisráðherra er að nefndinni
er ekki ætlað breyta þeim skil-
yrðum sem sem ríkja í samfé-
laginu til að um raunverulega
einkavæðingu geti orðið að
ræða.
Þau skilyrði, sem þar skipta
meginmáli, eru að einstak-
lingum er að takmörkuðu
leyti gert kleift að eignast hlut í
hlutafélögum. Vissulega er
eignaskattfrelsi á hlutabréfum
að áveðnu marki og einnig
tekjuskattfrelsi að hluta. En
þegar skattfrelsi lýkur tekur
fljótlega við hátekjuslcattur og
„stóreignaskattur" þannig að
það verður beinlínis refsivert
að eiga hlutabréf. Sósíalískir
valkostir eins og sparisldrteini
ríldssjóðs verða svo eftirsókn-
arverðir að einungis arðsemi
eiturlyfjasölu getur keppt við
þá.
Nú er eldd svo að sldlja að
öll einlcavæðing sé endaleysa.
Sverrir Hermannsson iðnað-
arráðherra seldi Niðurlagn-
ingarverksmiðjuna SigJó án
þess að stofna hlutafélag um
hana. Niðurlagning matvæla
er einfaldlega ekki hlutverk
ríldsins.
„Hlutverk einka-
vœðingarnefndar á
ekki að vera að
selja fyrirtœki,
heldur að skapa
aðstœður til að
gera ósköp venju-
lega íslendinga að
kapítalistum. “
HaUdór Blöndal landbún-
aðarráðherra lagði Skipaút-
gerð ríldsins niður án þess að
það bæri á vöruskorti á lands-
byggðinni. Forsendur hafa
breyst ffá 1930. Vegir og bílar
hafa teldð við vöruflutning-
um. Bílar og flugvélar hafa
tekið við fólksflutningum og
önnur skipafélög halda uppi
áætlunarferðum.
Biffeiðaskoðun íslands er
dæmigerður „Gleðibanld hf‘.
Ríldssjóður stofnar Jilutafélag
með hagsmunaaðilum, þó
eldd neytendum, til að taka
við Mutverid Bifreiðaeftirlits-
ins. Ekkert breytist í stjórn-
sýslunni annað en að gjald-
skrá hækkaði um sölu/virðis-
aukaskatt og skoðunartæld
komu í stað jámkarla. Efst í
skipuritinu trónir svo ráðu-
neytisstjóri í dómsmálaráðu-
neytinu í hMtverld stjórnar-
formanns, sem leggur til við
dómsmálaráðherra hver
gjaldslcrá skuli vera og svo gef-
ur ráðuneytisstjórinn út gjald-
skrána f.h. ráðherra. Eftirlits-
Mutverk ráðuneytisins verður
því eftirlit með sjálfu sér.
Hugmynd Jóns Bergssonar
um Gleðibanlcann hf. var eldd
frumleg, því nafnbreyting á
Útvegsbankanum sáluga var
nýlega um garð gengin. Út-
vegsbanldnn var gerður að
hlutafélagi án nokkurar ann-
arrar breytingar. Um einka-
væðingu var ekki að ræða.
Banldnn fluttist úr stjómsýslu
Alþingis í stjórnsýslu við-
skiptaráðherra sem skipaði
bankaráð hlutafélagsins. Að
lokum endaði bankinn í
stjómsýslu verkalýðsfélaga og
atvinnurekenda sem hafa
helmingasldptastjórn á lífeyr-
issjóðum.
En hættulegast er þegar
stjórnmálamenn réttlæta
hlutafélagsstofnunina með því
að starfsmönnum verði veitt-
ur forkaupsréttur að hluta-
bréfum og til að vera rausnar-
legir verði veitt lán til Muta-
bréfakaupanna. Það er bein-
línis rétt og nauðsynlegt að
vara við slíkum tilboðum.
Þau fyrirtæld sem ríldsvald-
ið og bæjarfélög hafa stofnað
með „einkavæðingaraðferð-
inni“ hafa sjaldnast verið svo
burðug að reikna hafi mátt
með arðsemi. Áhrif einstakra
starfsmanna hafa aldrei verið
nein eftir slíkar aðgerðir. En
hættulegast er það að þegar
starfsemin fer á hausinn þá
missir starfsmaðurinn vinnu
sína og sparifé og situr jafnvel
eftir með skuldir vegna hluta-
bréfakaupanna. Og þá er betra
að gera ekld neitt.
í upphafi var fjallað um
einkavæðingarnefnd forsætis-
ráðherra. Hún hefur komið
sér upp afrekalista. Afrekin
em m.a. sala Islenslcrar endur-
tryggingar. Sala íslenskrar
endurtryggingar, sem er mjög
traust fyrirtæki, er eldd einka-
væðing því viðskiptavinirnir,
tryggingafélögin, keyptu félag-
ið.
Hlutverk einkavæðingar-
nefhdar á ekld að vera að selja
fyrirtæld, heldur að skapa að-
stæður til að gera ósköp
venjulega íslendinga að lcapít-
alistum.
Höfundar Das Kapital eru fram-
ámenn í islensku viðskipta- og
fjánnálalífi og vilja af þeim sökum
ekki láta nafna sinna getið.
Hvemig líður þér? Hvemig
tilfinning er það að hafa sett
met? Spurningar af þessu tagi
dynja á afreksmönnum okkar
í fjölmiðlum og verður fátt
um svör. Það er eins og spyij-
endur hafi ekld glöggvað sig á
því að í samanlagðri sögu
olckar hafa íslendingar ávallt
svarað spurningum af þessu
tagi út í hött. Við eram í verk-
unum og orðunum. Ekki í
lýsingum á tilfinningasvaUi.
Menning þjóða kemur
fram í smáu sem stóru og
brestur í þelddngu á þjóðar-
einkennum heyrist eldd síður
í hinu smálega en í innviðun-
um.
Einu sinni þótti það góð
latína að menning þjóða risi á
efhahagsgrundvelii þeirra. Nú
þykjast ýmsir snillingar hafa
komist að því að nýjungar og
nýsköpun í framleiðslu spretti
fremur upp úr skorti heldur
en gnægð. Kolaskortur á Eng-
landi gat af sér gufuvélina og
landþrengsli í Tóldó em sögð
hafa gert Japana að meistur-
um örtælcninnar. Samkvæmt
þessu mun þorskbrestur á
heimamiðum efla alla dáð á
Islandi.
Menningin á undan
Um það hefur lengi verið
deUt hvort komi á undan egg-
ið eða hænan. Ég þekki eitt
skemmtilegt dæmi þar sem
menningin kom á undan hag-
reisninni:
I Jamtalandi er lítill bær
sem nefndur er Húsá og var
þar járnnám fram á fimmta
áratuginn að ekki þótti borga
sig lengur að brjóta þar málm.
Enda þótt víða byggðust upp
sldða- og útivistarsvæði þama
kringum Áraskútuna, fjallið
sem er eins og siglandi skip í
laginu, þá fór ÞROUNIN með
stórum staf ffamhjá Húsánni
og þar fækkaði fólki ár frá ári.
Þá var það að nokkrir brott-
fluttir Ustamenn tóku sig tíl og
efndu ásamt heimamönnum
til sumarleikhúss á Húsá þar
sem saga bæjarins og járn-
námsins var rakin undir ber-
um himni. Áhorfendur dreif
að og ekki leið á löngu þar tíl
HúsárleUcamir vom orðnir að
þekktu fyrirbæri í Svíþjóð.
Upp úr leiksýningunum
spruttu síðan samtök bæjar-
búa um kaupfélag, sameignar-
félag um sumarhús, rekstrar-
félag um skíðasvæði o.s.frv.
Nú fer fólki fjölgandi í Húsá
og þar þykja ffamtíðarhorfur
bjartar.
Það að þekkja sögu síns
byggðarlags og segja hana get-
ur semsagt orðið hreyfiafl í
efhahagsþróun. Ungmennafé-
lagsandinn hefur ekki verið
hátt skrifaður á veltiárum eft-
irstríðsáranna, en þegar hæg-
ist um og hagur þrengist er
vert að huga að samtengingu
hans á þjóð, sögu og ffamfara-
hug.
Tengsl menningar og
atvinnulífs
Á Ákranesi stendur fót-
mennt með miklum blóma.
Eldd er annað sýnna en að
Skagamenn og -konur vinni
það sem vinnaMegt er í lcnatt-
spyrnukeppni á þessu sumri.
Ákranes gekk í gegnum at-
vinnukreppu með tilheyrandi
sameiningu og endurskipu-
lagningu fyrirtækja fyrir
nokkmm árum, mun fyrr en
önnur bæjarfélög. Á þeim
tíma féU knattspymuUðið nið-
ur í aðra deUd. Nú hafa Skaga-
menn aftur unnið sig upp á
toppinn í knattspyrnunni og
meiri stöðugleiki ríkir í at-
vinnulífinu á Akranesi heldur
en í mörgum öðmm bæjarfé-
lögum. Er samband milli
knattspyrnumenningarinnar á
Skaga og atvinnMífsins?
Um næstu helgi opna Ak-
ureyringar listasafn í Listagil-
inu, þar sem gömlu Kaupfé-
lagshúsin era óðum að sldpta
um ham. Áður sótti maður
slcyrið, málninguna og bolsí-
urnar í Gilið, en nú sækjum
við þangað hughrif og túlkun
á samtímanum. Gáum að því
eftir tíu ár hvort ListagiUð hafi
ekki markað upphaf að hag-
reisn á Eyjafjarðarsvæðinu?
Hinn óslitni þráður
Samhengið í íslenskri
menningu, hinn duldi en
óslitni þráður mUli Snorra og
Laxness, er viðmið þeirra sem
yrkja á íslandi hvort sem þeir
gera það á blað eða í kvik-
mynd. Er það eitthvað sem
kemur íslensku atvinnulífi
við? Liggur leyndur þráður
milli þess og íslenslcrar menn-
ingar? Er ef til vill fremur
þangað að sækja endurreisn
þess heldur en í Barentshafs-
þorskinn?
Þetta eru of erfiðar spurn-
ingar til þess að við þeim sé
hægt að gefa einföld svör. Ég
þykist þó vera viss um að þeir
sem ekki nenna að kynna sér
helstu einkenni þjóðmenn-
ingar okkar munu aldrei geta
gert sér mat úr menningunni!
Höfundur er framkvæmdastjóri
Alþýðubandalagsins
„Nú hafa Skagamenn aftur unnið sig upp á topp-
inn í knattspyrnunni og meiri stöðugleiki ríkir í at-
vinnulífinu áAkranesi heldur en í mörgum öðrum
bœjarfélögum. Ersamband milli knattspyrnu-
menningarinnar á Skaga og atvinnulífsins?“
FJÖLMIÐLAR
Nafnleynd, myndbirtingar og gróusögur
„Stóra fréttin kom hins vegar á þriðju-
dag. Morgunblaðið, sem hingað til hefur
verið íhaldssamast aföllum íhaldssöm-
um, birti ekki bara nafn, heldur mynd af
manninum. OgMogginn var ekki í nein-
umfeluleik —fréttin var á síðu 2, næst-
beztu fréttasíðu blaðsins.“
Það var ffóðlegt að fylgjast
með fféttum af manndrápinu
sem átti sér stað á Snorrabraut
aðfararnótt sunnudagsins.
Eðli máls samkvæmt áttu ljós-
vakamiðlar fféttina á sunnu-
deginum og sögðu okkur
meðal annars af ferli ógæfu-
mannsins sem játað hefur
verkið á sig. Enginn, hvorki
ríkisstöðvar né Stöð 2/Bylgjan,
greindi ffá nafiii hans.
Skömmu fyrir hádegi á
mánudegi kemur DV út og
birtir nafn mannsins. Og viti
menn: í hádegisfféttum Bylgj-
unnar er maðurinn nafn-
greindur, án nokkurrar at-
hugasemdar um af hverju það
var ekki gert fyrr. Svona utan
ffá séð þylcir mér afar ólíklegt
að fféttastofa Bylgjunnar hafi
ekki vitað nafnið fyrr en DV
kom út. En það var eins og
D V hefði tekið á sig þá byrði
að verða fyrst til að birta nafh-
ið og þá fylgdu aðrir í kjölfar-
ið. Fréttastofa Sjónvarpsins
hélt reyndar enn á mánudags-
kvöldi að nafMeynd hefði ein-
hveija þýðingu.
Stóra fféttin kom hins vegar
á þriðjudag. Morgunblaðið,
sem hingað til hefur verið
íhaldssamast af öUum íhalds-
sömum, birti ekki bara nafn,
heldur mynd af manninum.
Og Mogginti var ekki í nein-
um feluleik — fréttin var á
síðu 2, næstbeztu fréttasíðu
blaðsins.
Nú veit ég ekki hvort þetta
þýðir róttælca stefnubreytingu
hjá Mogganum og efast reynd-
ar um það. Það má gera sér í
hugarlund að ritstjórar rétt-
læti myndbirtinguna með því
að maðurinn hafi nú tvö
mannslíf á samvizkunni og sé
greinilega hættulegur um-
hverfi sínu, eða eitthvað í þá
vemna. Hver svo sem skýring-
in er, þá verður hún alltaf hjá-
kátleg, því í nafn- og mynd-
birtingarmálum eru ekki til
neinar reglur hjá íslenzkum
fjölmiðlum og aJlar skýringar
á undantekningum reka sig
því hver á annarrar hom.
Það er fáránlegt að það
þurfi einu sinni að gera þetta
að umræðuefni. Reglan á að
vera sú að nöfn og mynd séu
birt nema alveg sérstakar
ástæður komi M; undantelcn-
ingar gilda M dæmis um fóm-
arlömb kynferðisglæpa eða ef
sýnt er að viðkomandi stafi
hætta af nafn- eða myndbirt-
ingu. Þetta eru reglur sem fjöl-
miðlar annars staðar á Vestur-
löndum eru löngu búnir að
gera upp við sig og það er ná-
kvæmlega elckert í íslenzku
þjóðfélagi sem krefst þess að
um okkur gUdi önnur lögmál.
Leyndin, sem íslenzkir fjöl-
miðlar telja sig geta haldið
uppi, verður á endanum helzti
hvati gróusagna og slúðurs
sem eiga oft líf sitt einmitt
undir nafnleyndinni. Það
nægir að minna á skelfilegar
sögur sem upp spruttu í vetur
um að geðveil kona, sem
kveikti í húsi við Bræðraborg-
arstíg, væri dóttir utanríkis-
ráðherra. Mogginn neyddist á
endanum tU að birta athuga-
semd til að lcveða niður þessa
lygi, en gerði það svo klaufa-
lega að það vakti athygli á
lyginni, en kvað hana eklci
niður. DV afgreiddi málið
miklu betur: lýsti konunni ná-
kvæmlega þannig að tók af öll
tvímæli. I því máli sannaðist
aftur að fjölmiðlar sinna hlut-
verki sínu bezt þegar þeir birta
upplýsingar, en liggja ekki á
þeim._________________________
Karl Th. Birgisson.
Á UPPLEIÐ
f
MAGNÚS JÓNSSON
VEÐURSTOFUSTJÓRI
Hefúr fengið uppreisn
æm með breskri staðfest-
ingu á ffumlegustu fiski-
fræðihugmynd síðari ára,
sem sagt að þorslcinum
finnist best að gera’ða í
góðu veðri.
MAGNÚS SKARPHÉÐINSSON
Hann hefur reynt að gera
íslendinga að rottu- og
skordýravinum og nú ætíar
hann að taka á móti geim-
vemm á SnæfeUsnesi. Þessi
maður er til í aUt.
INDRIÐIG. ÞORSTEINSSON
RITHÖFUNDUR
Segir að kalda stríðið sé
barasta ekkert búið og sér
kommúnista undir hverju
rúmi. Fundvísari en flestir
aðrir að vanda.
Á NIÐURLEIÐ
i
ÓLAFUR G. EINARSSON
MENNTAAAÁtARÁÐHERRA
EndaMega genginn í björg
með kerfiskórlum. Honum
tókst að fjölga skrifstofu-
stjómm um einn og kaUa
það endurskipMagningu
ráðuneýtisins.
FRIÐRIK SOPHUSSON
OG REGLUGERÐAMEISTARARNIR
í FJÁRMÁLARÁÐUNEYTINU
Eitt er sjá M þess að hann
fái þessa skitnu skattaura af
erlendum tímaritum, en
kemur honum virkilega við
hver kaupir Penthouse og
hver ekki?
JÓHANN BERGÞÓRSSON
FORSTJÓRI HAGVIRKIS-KLETTS
IUa er komið fyrir stönd-
ugu fyrirtæki þegar kratar
og íhald í Hafharfirði sam-
einast um að drepa útboð
og afhenda honum hol-
ræsagerð á sUfurfati. Oj.