Pressan - 26.08.1993, Blaðsíða 32

32 PRESSAN
KONUR KARLANNA
Fimmtudagurinn 26. ágúst 1993
Kvenlýsingar ungu skáldonna:
Tauuaniia
Af hverju eiga ungir karlhöfundar í basli með að skapa trúverðugar kvenpersónur?
mommur
„Hún var ekki margræð
kona: tal hennar var hvers-
dagslegt og hugarheimurinn
takmarkaður... Hún var
ánægð ef börnin voru hraust,
veðrið gott og engin röskun
fyrirsjáanleg á gangi hverdags-
ins... Hún stjórnaði heimil-
inu. Ég fór mínu fram."
Þessi lýsing er úr bók gull-
drengsins Ólafs Jóhanns Ól-
afssonar, Fyrirgefning synd-
anna. Sviplítil kona, já vissu-
lega. Hún er séð með augum
sögumanns sem hefur afar
takmarkað álit á konum og er
sköpun rithöfundar sem lætur
ekki sérlega vel að skapa trú-
verðugar kvenpersónur. En
hann er ekki einn um þann
veikleika.
Því hefur stundum verið
haldið fram að karlrithöfund-
um láti betur en konum að
skapa eftirminnilegar kven-
persónur. Hvort sem okkur er
það ljúft eða leitt verður að
verðugar kvenpersónur.
Mömmur og
systur Einars
Más
Munið þið eftir drengjasög-
um Einars Más? Þar brölluðu
ungir drengir á öllum síðum.
Og öðru hvoru kom mamma
sem var annað hvort
„lítil ljóshærð dís sem flögr-
aði eins og fiðrildi á milli
veggjanna í íbúðinni"
eða hin gerðin sem var
„þú veist týpan með nagla-
lakkið, dáldið lík dúkkulísun-
um á haframjölspökkunum,
ein af þeim sem blikkar gervi-
augnahárum til að undirstrika
kvenlegan einfaldleikann,
vaggar á háu hælunum en
heldur samt alltaf jafnvægi
þegar hún talar blíðlega útí
loftið."
Hlutverk þessara kyenna í
ÓLAFUR JÚHANN ÓLAFSSON „Hún var ekki margræð kona: tal hennar var
hversdagslegt og hugarheimurinn takmarkaður..."
viðurkenna að flestar af litrík-
ustu kvenpersónum bók-
mennta okkar eru verk karl-
manna. Síðustu árin hefur
það hins vegar komið í hlut
kvenna að skrá ævi kynsystra
sinna í bókmenntasöguna
(Alda Iversen, Guðrún Magn-
úsdóttir og Isbjörg eru með
þeim svipmestu og allar verk
kvenna). Það er aðeins einn
ungur karlrithöfundur sem
skákar konunum og það er
Einar Kárason en styrkur
hans felst ekki hvað síst í trú-
verðugum og afar litskrúðug-
um persónulýsingum og þar
standa kvenpersónurnar karl-
mönnunum ekki að baki.
(Þetta lof á þó ekki við fyrstu
skáldsögu hans eins og kemur
fram hér síðar í greininni.)
Aðrir ungir karlrithöfundar
virðast fiestir eiga í basli þegar
kemur að því að skapa trú-
sögunum fólst aðallega í því
að birtast öðru hverju og kalla
syni sína inn í mat. Og svo
voru einhverjar unglingssyst-
ur sem voru ekki lengur
manneskjur heldur höfðu
ummyndast í tröllvaxnar hús-
mæður:
„Birna er svo fim við að
leggja á borð að húsmæðra-
rassinn er strax byrjaður að
vaxa á hana og farinn að fyila
útí grænu stretsbuxurnar."
Kærustur Einars
Kára. og Guo-
mundar Andra
Drengirnir í fyrstu bókum
Einars Más voru of ungir til
að eiga kærustur en fyrstu
skáldsögur Einars Kárasonar
og Guðmundar Andra
Thorssonar fjölluðu um ást-
ElNAR MÁR GUÐMUNÐSSON Þegar komaðþvíað lýsa kynlrfsreynslu stúlk-
unnar treysti Emar sé ekki til að leika konu og sjónarhomið var því hjá karl-
mannrnum. . • ¦ '
fangna^uoga (henn. Það eru"
reyndar mín órð,;aðspurðif
mundu þeir,vafalaust segja að
þettá væri gróf einföldun,
þetta væri altt miklu dýpra. Eri.
kærustúrnar eru, hér til um-
fjöllunar og báðár dapurlega
lidausar eri vafalítið góðar
stúlkur og söguhetjurnar eru
ósköp skotnar í þeim. Og
þetta verður allt saman pínu-
lítið eins og í bókum Krist-
manhs Guðmundsso'nar, en
þar eins og Steinn Steinarr
sagði, gerist það að ungur
maður „hittir unga og ynchV
lega stúlku og þau verða ást-
fangin hvort af öðru sem von-
legt er. Það er mikil og fin lykt
af öllum hlutum, jörðinni,
stúlkunni og jafnveí himnin-
um"
„Guðný er það fallegasta
sem heimurinn hefur skap-
að. {. flún gerir lífið þess virði
' að því sé lifað," sagði sögu-
maðuriftn í Þetta eru astiár
. Guðjón, -fyrstu skáldsögú Eirf
• ars Karasonar og Egill i Mtn
\ káta angist var í svipuðum
þönkum.' Og það var rnikil og
fin tykt af stúlkunni hans: ' j
¦ „I dag 'mundi ég heilsa elsk-
unni minni, eða alla'veg'á
horfa í augun á henhi, finria
ilminn af henni, það var ég
'viss um."
Nokkrum árum seinna er
. enn ein kærastan með góða
lykt
„Hann finnur lyktina, hún
svífur fyrir vit honum, kemur
alveg upp að honum og allt í
einu er hár hennar laust úr
viðjum blárrar skeljar."
Þetta dæmi kemur úr ís-
lenska draumnum sem er
feiknagóð bók eh enn sem
¦:>
Wm> 1
¦ ¦-'-•' BSSE '¦-¦¦¦¦'¦¦ ¦"¦•-¦- '- ¦ '-.' §1 :;;l
ifl M »'. fc. ¦ ::;;| :;1 '.
§| Bf
¦.-.. ¦'"--.¦;¦¦'-. ¦ - \ ¦--¦ * ¦;-;1--V".:: ;¦. •tSf*** Á ::¦
'o&iÆg
ElNAR KARASON „Guðný er það fallegasta sem heimurinn hefur skapað...
fyrr á Guðmundur Andri í
vandræðum með kærustuna.
Allt virðist reyndar ætla að
fara vel í byrjun og aðalkær-
astan Helga fær þessa fallegu
lýsingu:
„Hún var fínleg og smá-
beinótt og mér fannst eins og
hún væri alltaf að tylla sér á tá
í veröldinni til þess að sjá hana
betur. Hún var aldrei á svip-
inn eins og hún hefði séð
þetta allt áður og þekkti þetta
allt - hún var mjög ung."
En það má segja að þessi
efnilega stúlka veslist upp í
höndum höfundar, hún er
byggð úr góðu efni en það
verður ekkert úr henni. í bók-
inni er þó persónusköpun
yfirleitt með ágætum og mikil
framför frá fyrri bók þö engin
persóna sé beinlínis tilþrifa-
mikil.
Ömmur Guo-
mundar Andra
.' Min káta angist yar byrj-
éndaverk og bar þes| gteinileg
iherki. Þarvararnaiá: J .
* „Amma var dáh'tk) gömul.
Hún var litil og mjó'með fullt
af hrukkum í andlitihu..."
Amman fær ^6 línur í
Minni káiu angist en verður
þó aldrei eftírtektaryerð per-
sóna. En lítum á þesisa ömmu
í íslenska draumnum
„Ammán er við eldhús-
borðið og horfir á hann lítíl og
geðstirð, áminnandi, augu
snörp í fyrrvérandi andliti."
Heilli ævi er lýst í einni
setningu og það er „fyrrver-
andi andlitið" sem gerir úts-
lagið. Og þarna er hæfileiki
sem ber að hrósa. Við íclöpp-
um Guðmundi Andra því á
bakið um leið og við biðjum
um meira af svona.
Einar Már og
Hallgrímur
breyta til
Einar Már barst í tal hér áð-
ur og vissulega var margt vel
unnið í fyrstu verkum hans
þó takmarkanirnar væru aug-
ljósar. En Einar ákvað að
breyta til og varð stelpa í
Rauðum dögum. Afleiðingarn-
ar voru katastrófa.
Tilraunir Einars til að gefa
sýn í tílfinningalíf aðalpersón-
unnar runnu út í sandinn,
urðu skelfing banal eins og
þessi líking:
„Stundum leið henni eins
og hún væri stödd á veitinga-
stað sem bauð upp á heitan
mat en síðan reyndust allir
réttirnir kaldir nema ísinn."
Þegar kom að því að lýsa
kynlífsreynslu stúlkunnar
treysti Einar sé ekki til að leika
konu og sjónarhornið var því
hjá karlmanninum:
„Hann sigldi einsog skip
GllDMUNDUR ANDRITHORSSON MikO og fín lykt af stúlkunni hans.
um hafið> endala,usar víðáttur
þess, dularfullafafkima og haf-
ið tók állt íeinu að skreppa
saman pg gufaði upp um leið.
og húri æpli upp yfir sig og;
nöHtraðiölfc% skalf."
¦Þetta. var íétfe duggadugg frá
Éinaíi Má, en fyrsta kynlífs-
reynsla .söguhetjunnar í Hellu
var ehgin ljúf sigling.
Framan af sögu stóð Hall-
grímúr Helgason aldrei nærri
unglingsstúflcunni, söguhetju
sinni, heldúr lýsti henni úr
fjarlægð á hlutlausan hátt en
lagði aDt sitt í umhverfis- og
náttúrulýsirigar. Hann tók svo
hetdur beíur á sig rögg og
lagði í töluverða áhættu þegar
hann lýsti fyrstu kynlífs-
reynslu stúlkunnar í löngum
kafla. Þar varð til sérlega sterk
og eftirminnileg lýsing sem
bar vott um mikla næmni
hqfundarins.
Taka konur körl-
um fram? .
' Soffía Auður' Birgisdóttrr
segir að deyfðarlegar kvenlýs'-
irigar karlrithöfunda m'egi
hugsahlega rekja til.þesáað
karlmenn séu venjulega. aðal-
,persónur í verkumþéirra. Því
mætti svara á þá leið'að kart-
persónur í verkum höfund-
ann'a séu litlu svipmeiri en
kvenpersónur, þeir fái ein-
ungis meira rými og-fieiri
blaðsíður til að athafna sig.
Einnig má benda á að kvenrit-
höfundar okkar af yngri kyn-
slóð eru ekki sérlega fimar við
að skapa trúverðugar karlper-
sónur. Og sá annmarki þeirra
er vissulega efni í aðra grein.
Kolbrún Bergþórsdóttir
u
I <
HALLGRÍMUR HELGASON Fyrsta kynlrfsreynsla sögulietjunnar íHellu var
Ijufsigling.