Morgunblaðið - 15.05.2004, Síða 12

FRÉTTIR
12 LAUGARDAGUR 15. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
„UMHVERFISMERKI fyrir sjálf-
bærar veiðar er í eðli sínu sú athöfn
að fá einhvern til að segja sér að það
sem þú er að gera sé í lagi. Þú veist
það fyrir en ert samt reiðubúinn að
greiða fyrir það. Þegar aðili eins og
WWF, sem öðrum þræði eyðir mikl-
um fjármunum í að hvetja til banns
við fiskveiðum og ráða neytendum frá
því að neyta sjávarafurða, er farinn
að bjóða upp á að umhverfismerkja
afurð gegn greiðslu, þá er það örlítið
farið að minna á mafíósana, sem mað-
ur sér í bíómyndum og bjóðast til
þess að verja rúður verslunareigenda
gegn sjálfum sér, ef nógu vel sé borg-
að. Myndlíkingin er þessi: ,,Við segj-
um öllum heiminum að fiskveiðar séu
voðalega slæmur hlutur en ef þú
borgar okkur skulum við segja að það
sé í lagi hjá þér,“ sagði Pétur Bjarna-
son, formaður stjórnar Fiskifélags
Íslands, á aðalfundi félagsins í gær.
Umhverfismál og markaðsstarf
var yfirskrift Fiskiþings að þessu
sinni og fjallað var um fjölmarga
þætti þessara mála. Um þessa starf-
semi WWF, World Wide Fund For
Nature, sagði Pétur ennfremur:
„Heilt yfir er þátttaka WWF ekki
trúverðug og reyndar ógeðfelld og
hugsunin um umhverfismerki hugs-
anlega einnig. En umræðan er þarna.
Tilfinningarnar eru þarna og við
þurfum að spila með. Og við verðum
að bæta við að við viljum koma þeim
boðskap á framfæri að við séum með
sjálfbærar fiskveiðar. Við teljum okk-
ur hafa góða sögu að segja og sættum
okkur alveg við kröfur neytenda um
að stunda fiskveiðar með ábyrgum
hætti – við meira að segja fögnum
þeim. Við erum hins vegar ekki tilbú-
in til þess að stinga höfðinu umhugs-
unarlaust í kjaftinn á ljóninu. Við vilj-
um ekki að WWF eða aðrir af þeirra
,,kaliberi“ fái vald yfir okkur og okkar
mörkuðum.“
Árni M. Mathisen, sjávarútvegs-
ráðherra, ávarpaði Fiskiþing og sagði
meðal annars. „Í samstarfi Norður-
landanna hefur lengi verið unnið að
því að koma reglum um umhverfis-
merkingar á dagskrá FAO. Mikil
vinna hefur verið lögð í það verkefni,
og er skylt að þakka Fiskifélaginu og
forystumönnum þess fyrir ötult og
óeigingjarnt starf á þeim vettvangi. Í
fyrra var málið loks tekið til alvar-
legrar umfjöllunar í FAO, og haldinn
var fundur sérfræðinga víða að úr
heiminum til að setja saman drög að
leiðbeinandi reglum um umhverfis-
merki og notkun þeirra. Skýrsla þess
starfshóps var samþykkt á fundi und-
irnefndar FAO í febrúar og verður
haldinn stór fundur allra aðildarríkj-
anna í október þar sem nánar verður
farið yfir tillögur sérfræðinganna.
Náist sátt um tillögur á þeim fundi
má reikna með að fiskveiðinefnd
FAO samþykki þessar leiðbeinandi
reglur og þar með er helsta markmið-
inu náð sem lagt var upp með.“
Umhverfið
skiptir máli
Morgunblaðið/Jim Smart
ÁFiskiþingi Arnar Sigurmundsson, Guðmundur Smári Guðmundsson,
Magnús Magnússon og Helgi Laxdal fylgjast með gangi mála.
SJÓMÖNNUM býðst nú að fá glóð-
volgar fréttir sendar til sín út á
rúmsjó, m.a. fréttir af fréttavefjun um
mbl.is og skip.is. Þjónusta þessi hefur
fengið nafnið Sjávarfréttir og verða
uppfærslur sendar um Sjópóst Sím-
ans.
Sjómenn hafa ekki aðgang að Net-
inu á sama hátt og aðrir landsmenn,
til þess eru fjarskiptaleiðir of hæg-
virkar. Tölvupóstur er þó til staðar í
nokkrum skipum og þá fyrst og
fremst í þeim stærri, en hann fer nær
eingöngu í gegnum mjög dýrt gervi-
hnattasamband. Með nýrri tækni frá
Símanum, sem kallast Sjópóstur, hafa
opnast möguleikar á því að senda
meira textamagn í tölvupósti en áður.
Síminn býður mun ódýrara samband
sem byggist m.a. á NMT og GSM.
Framtíðarsýn, sem m.a. gefur út
Fiskifréttir og skip.is, hefur nú hleypt
af stokkunum nýrri þjónustu, Sjávar-
fréttum, sem veitir sjómönn um að-
gang að öllum helstu frétta- og upp-
lýsingaveitum landsins.
Í byrjun verða uppfærslur á frétt-
um af Skip.is alla virka daga, fréttir
úr Fiskifréttum um helgar, innlend-
ar-, erlendar- og íþróttafréttir af
mbl.is og af Textavarpi, íþróttaúrslit,
veðurfregnir frá Veðurstofu Íslands,
ölduhæð frá Siglingastofnun Íslands,
fréttir og tilkynningar frá hinu opin-
bera, gengi gjaldmiðla og viðskipta-
fréttir af VB.is.
„Þetta verður „lifandi“ vefur í nýj-
um skilningi,“ segir Þórarinn Frið-
jónsson, verkefnastjóri hjá Framtíð-
arsýn. „Fyrst eftir að pakki frá okkur
hefur verið sóttur um Sjópóstinn er
allt efni á honum nýtt. Það er svo und-
ir hverjum og einum notanda komið
hversu oft hann sækir uppfærslur.
Þær upplýsingar sem þarna er að
hafa eru sérsniðnar að þörfum sjó-
manna og við eigum eftir að bæta
ýmsum efnisveitum við,“ segir Þór-
arinn.
Þjónustan verður í áskrift. Í byrjun
fá áskrifendur sendan geisladisk sem
þeir hlaða í tölvu sína og á honum er
allt umhverfi líkt og á skip.is á Net-
inu. Þegar menn tengjast Sjópósti
Símans fá þeir sendar uppfærslur
sem sjálfkrafa raðast á réttan stað í
kerfinu. Haldið er utan um notkun og
menn fá aðeins það sem þeir hafa ekki
sótt áður og ekki eldra efni. Hver um
sig getur stillt hve oft og hvenær upp-
færslur berast.
Svalar fréttaþorstanum
Sjávarfréttir hafa um skeið staðið
skipverjum á ísfisktogaranum Harð-
baki EA til boða og segir Guðmundur
Guðmundsson skipstjóri að þjónustan
hafi svalað fréttaþorsta skipverjanna.
„Við fáum nú fleiri og fjölbreyttari
fréttir en við heyrum í útvarpinu, til
dæmis fleiri fréttir sem snúa að sjáv-
arútvegi. Menn hafa notað þetta mik-
ið og mér sýnist þessi þjónusta vera
komin til að vera. Auðvitað hefur ver-
ið ákveðið nýjabrum á þessu en þjón-
ustan er í stöðugri þróun. Þá hefur
tölvupósturinn verið óspart notaður
en sá möguleiki var ekki fyrir hendi
áður,“ segir Guðmundur.
Fá glóðvolgar fréttir út á sjó
Morgunblaðið/Kristján
Þórður Friðjónsson, verkefnastjóri hjá Framtíðarsýn, Eva Magnúsdóttir,
upplýsingafulltrúi Símans, Brjánn Jónsson frá R. Sigmundssyni og Guð-
mundur Guðmundsson, skipstjóri á Harðbak EA.
„FRÁSAGNIR af afleitu ástandi
hafsins hafa dunið á hinum almenna
neytenda í áratug. Á Íslandi líta
menn yfir óspillt Atlantshafið, en
hvað með neytandann í New York,
sem keyrir með fram Hudson-ánni til
vinnu og veit að hún rennur í Atl-
antshafið? Hans hugmyndir eru allt
aðrar. Á honum dynja frásagnir af
kóralrifjum í hættu, tegundum í út-
rýmingarhættu eins og höfrungar
og hvalir og selaslátrun við Ný-
fundnaland,“ sagði Ron Bulmer,
fyrrum framkvæmdastjóri Fishery
Council í Kanada á Fiskiþingi.
„Neytendur í þessari stöðu velta
því auðvitað fyrir sér hvernig þeir
geti lagt sitt af mörkum til að bjarga
höfunum. Það kemur því stundum í
huga þeirra að sleppa því að fá sér
þorsk í matinn til að bæta stöðuna,“
sagði Bulmer.
Hann benti á að stöðugur frétta-
flutningur af þessu tagi leiddi til þess
að neytendur rugluðust í ríminu og
ýmsir öfgahópar settu í kjölfarið
þrýsting á stjórnmálamenn sem
leiddi svo til setningar laga og reglu-
gerða sem þrengdu mjög viðskipti
með sjávarafurðir. Það sé þó eðlilegt
að kröfur um upplýsingar um upp-
runa, sjálfbærni og matvælaöryggi
vaxi og þær verði að uppfylla, enda
séu nú að taka gildi ýmis lög og
reglugerðir sem lúti að öryggi mat-
væla og taki til sjávarútvegsins, bæði
vestan hafs og austan.
Sem dæmi um aðferðir umhverfis-
verndarsinna nefndi Bulmer nýlega
rannsókn á innihaldi PCB-efna í eld-
islaxi, sem átti að sýna fram á að
innihald þeirra væri tífalt meira í
eldislaxi en villtum laxi. „Mikið var
fjallað um þessa rannsókn í fjölmiðl-
um og hún hafði mikil áhrif á mark-
aðinn. Það gleymdist hins vegar að
taka það fram, að innihaldið var að-
eins einn hundraðasti af því sem
óhætt er talið, og ennfremur var
ekki tekið fram að þessi efni safnast
fyrst og fremst fyrir í roðinu og fitu-
lagi undir því, sem ýmist er ekki
borðað eða hverfur að mestu við
matreiðslu. Niðurstaðan fyrir laxa-
iðnaðinn var einfaldlega sú að þessi
neikvæða umræða bitnaði ekki bara
á eldislaxi, heldur öllum markaðnum
og salan féll um allt að 25% á nokkr-
um megin mörkuðum. Fólk trúir því
ekki að höfin geti verið sýkt, en fisk-
urinn heilbrigður. Endanleg niður-
staða er sú að umræða af þessu tagi
muni bitna á allri fiskneyzlu þegar til
lengdar lætur,“ sagði Ron Bulmer.
Sýkt höf?
ÚR VERINU
EKKI þótti fært að veita forseta Ís-
lands algert synjunarvald í stjórnar-
skrá lýðveldisins eins og Danakon-
ungur hafði áður haft. Ef svo hefði
verið hefði forseti lýðveldisins haft
meira vald en konungur hafði. Þess
vegna gripu menn til þess nýmælis
að takmarka synjunarvald forsetans
við málskotsrétt, þ.e. að
vísa máli til þjóðarinn-
ar. Í umræðum frá
þessum tíma verður
þeirrar skoðunar ekki
vart að Alþingi eitt fari
með löggjafarvald,
heldur er áréttað að
löggjafarvaldið sé tví-
skipt – í höndum Al-
þingis og forseta fyrir
hönd þjóðarinnar.
Þetta kemur fram í
nýrri grein Sigurðar
Líndals, fyrrverandi
prófessors við lagadeild
Háskóla Íslands, For-
seti Íslands og synjun-
arvald hans í nýjasta
hefti Skírnis, tímariti Hins íslenska
bókmenntafélags en í greininni er
Sigurður að bregðast við ritgerðum
Þórs Vilhjálmssonar, fyrrverandi
hæstaréttardómara og Þórðar Boga-
sonar um synjunarvald forsetans.
Segir Sigurður að umræður um synj-
unarvald forseta beri þess merki að
ekki sé greint sem skyldi milli þess
hvernig lög eru og hvernig menn telji
að þau eigi að vera. „Þeir sem þetta
gera,“ segir Sigurður, „setja stjórn-
málavald ofar lögbundinni stjórn.“
26. greinin studd
athugasemdum
Þór taldi í grein sinni að forseti
hefði ekki persónulegt vald til að
synja lagafrumvarpi staðfestingar og
Þórður telur hlutverk forseta við
lagasetningu einungis vera formlegt
og honum því skylt að staðfesta lög
frá Alþingi.
Sigurður telur hins vegar alveg
ljóst að forseti hafi synjunarvald,
texti 26. greinar stjórnarskrárinnar
sé skýr og orð hans fái stuðning í at-
hugasemdum við þessa grein stjórn-
arskrárfrumvarpsins frá 1944 en í
þeim stendur m.a.: „Forseta er ein-
ungis fenginn réttur til að skjóta
lagafrumvörpum Alþingis undir al-
þjóðaatkvæði. [-]Ákvörðun um slíka
staðfestingarsynjun eða málskot til
þjóðaratkvæðis tekur forseti, án þess
að atbeini ráðherra þurfi að koma
til.“
Sigurður segir að hér styðji orð
greinargerðar texta sem vandséð sé
hvernig megi skilja á annan veg en
orðin hljómi. Þá bendir Sigurður á að
staða forseta hafi verið ítarlega rædd
á Alþingi árið 1944 en hvergi hafi
verið minnst á það að synjunarvald
væri í höndum ráðherra, engar vís-
bendingar um þetta sé að finna í ræð-
um þingmanna og því síður rök-
studdur grunur um að þingmenn hafi
ætlað annað en forseti hefði persónu-
legt synjunarvald, engin álitamál
hefði verið um þetta og umræða því
óþörf. „Þagnarrök“ Þórs Vilhjálms-
sonar, þ.e. að hvorki Bjarni Bene-
diktsson né Björn Þórðarson lýsi
þeirri skoðun sinni að forsetinn hafi
þetta vald, standist því ekki.
Stjórnarathöfn og
lagasetning eru sitt hvað
Þá hafnar Sigurður þeim rökum að
vísa til þeirrar dönsku stjórnskipun-
arhefðar að konungur hafi ekki beitt
neitunarvaldi gagnvart Alþingi
1918–1940. Synjunarvald forseta
með málskotsrétti hafi, sem fyrr seg-
ir, verið nýmæli og sú skipan auk
þess sem forseti var þjóðkjörinn hafi
gert stöðu hans gerólíka stöðu kon-
ungs áður og ákvæðin um stöðu for-
seta verði því að túlka sjálfstætt og
óháð ákvæðum sem eigi sér lengri
sögu.
Þá bendir Sigurður á að í 1. mgr.
11. greinar („Forseti lýðveldisins er
ábyrgðarlaus á stjórnarathöfnum“)
sem Þór vísar til séu einungis nefnd-
ar stjórnarathafnir.
Stjórnarathöfn og
stjórnarframkvæmd og
lagasetning séu hins
vegar sitt hvað og
þessu verði að halda að-
greindu. Um lagasetn-
ingu fái engan veginn
staðist að yfirfæra
ábyrgðarleysi á stjórn-
arathöfnum 1. mgr. 11.
greinar yfir á málskots-
rétt forseta samkvæmt
26. grein sem sé hlut-
deild hans í lagasetn-
ingarvaldi. „Stjórnar-
athafnir eru ekki
löggjafarstarf, heldur
þáttur í stjórnarfram-
kvæmd og handhafar framkvæmda-
valds setja ekki réttarreglur nema
sérstaklega sé heimilað í lögum. For-
seti ber á ábyrgð á þeim gerningi sín-
um að synja lagafrumvarpi staðfest-
ingar og skjóta því til þjóðarinnar,“
segir Sigurður í greininni.
Þjóðkjör styrkir
vald forsetans
Þá segir hann niðurstöður af um-
mælum þingmanna um áhrif þjóð-
kjörs á stjórnskipunarstöðu forset-
ans, þ.á m. málskotsrétt hans, þær að
forsetinn sé ekki á nein hátt háður
Alþingi og þjóðkjör styrki almennt
vald forseta og að þingjör geri for-
seta í raun óþarfan. „En beint þjóð-
kjör veitir embætti forseta lýðræð-
islega löghelgan umfram þingkjör og
hlýtur því eðli málsins samkvæmt að
styrkja það vald sem forseta er feng-
ið í stjórnarskránni. Sá var einnig
skilningur þingmanna sem sam-
þykktu lýðveldisstjórnarskrána,“
segir Sigurður.
Um beitingu synjunarvaldsins
segir Sigurður ekki áskilið að forseti
þurfi að vera á öndverðum meiði við
Alþingi, vel megi vera að hann telji
rétt að bera mál undir þjóðina hvað
sem skoðunum hans á lögunum líði
og raunar eigi forseti að varast að
láta eigin stjórnmálaskoðanir ráða
afstöðu sinni. Forseti kann að álíta
lagafrumvarp sem Alþingi sam-
þykkti vera í andstöðu við þjóðar-
vilja, eða verulegar líkur á því að svo
sé, og því rétt að skjóta því undir at-
kvæði þegnanna ...“
Sigurður tekur hins vegar fram að
vandi sé að svara því í eitt skipti fyrir
öll hvaða mál séu til þess fallin að
vera lögð undir þjóðardóm. Álitamál
hvort lög séu andstæð stjórnarskrá
verði hins vegar ekki lögð undir þjóð-
aratkvæði, dómstólar eiga að skera
úr um slíkt enda verði ekki bætt úr
stjórnarskrárbroti með samþykki í
þjóðaratkvæðagreiðslu. Eins sé ekki
um það deilt að forseta beri að beita
valdi sínu af hófsemi og hafa mál-
efnalegar ástæður að leiðarljósi og
láta jafnvel Alþingi vita um fyrirætl-
an sína er ráðrúm gefst og rök hnígi
til.
Um þá skoðun sem menn hafa
viðrað að synjun forseta sé „atlaga að
þingræðinu“ segir Sigurður að synj-
unarvald sé forseta fengið í stjórn-
arskránni þannig að atlöguna hafi þá
stjórnarskrárgjafinn 1944 en ekki
forseti gert og því sé þetta ástæðu-
laus alhæfing; ef lög væru samþykkt
í þjóðaratkvæðagreiðslu hlyti það að
styrkja Alþingi og þá sérstaklega
þann meirihluta sem að samþykki
stæði.
Sigurður Líndal
Sigurður Líndal í grein í Skírni
Málskots-
réttur forseta
ótvíræður