Morgunblaðið - 15.05.2004, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. MAÍ 2004 41
porna
asta leið-
ur sem
arkaleg-
til þess að
aði verði
ð er leiðin
r. Hann
r mest.
ar er hins
ðrum og
efur Sam-
sínum og
rar. Við
u þær
ýma
jöppunar
m en
a.
arinnar
efnu
ns konar:
ingin
sins. Öfl-
rmikla út-
verið
reytni í
u tilliti. Í
ð undir
að efling
þess fall-
hrif og
-
beinlínis
inu fæli
reglu-
n einka-
er því um
að ræða.
ki fjöl-
ð úr
dhafa. Í
rn Út-
tu sjálf-
ðningar
ri er sjálf-
dastjóri
Sjálf-
alla valda-
og er lík-
en
fling
n póli-
illaga
Samfylkingarinnar. Ég hef þegar
boðað á Alþingi að útfærsla hennar
verði eitt fyrsta þingmál flokksins á
komandi hausti.
Í öðru lagi lagði Samfylkingin til
á Alþingi í vetur að sett yrði í lög
ákvæði sem skyldar fjölmiðla til að
setja sér innri reglur sem tryggja
sjálfstæði ritstjórna gagnvart eig-
endum. Evrópuráðið hefur mælst til
að þessi leið verði farin. Hún er lík-
lega áhrifaríkasta aðferðin til að
tryggja að eigandi fjölmiðla getur
ekki misnotað þá í eigin þágu. Ný-
legt dæmi var þegar einn eigandi
sjónvarpsstöðvar reyndi að stöðva
frétt um að ráðherra hefði þegið boð
í laxveiði af stórbanka. Það var til
marks um faglegan metnað stöðv-
arinnar að það lá við uppreisn á
fréttastofu hennar þegar skipunin
kom og fréttin var birt. Það er hins
vegar algerlega nauðsynlegt að lög
verndi blaðamenn þegar slíkt kem-
ur upp til að tryggja að eigandinn
geti ekki gripið til aðgerða gegn við-
komandi eftir á og þannig fælt þá og
aðra fréttamenn frá því að starfa á
faglegum og sjálfstæðum nótum. Í
umræðu um fjölmiðlaskýrsluna á
Alþingi taldi einn ráðherra að þetta
kallaði á flókna og dýra eftirlits-
stofnun. Það er misskilningur. Sí-
virkt aðhald um að reglurnar séu
haldnar mun jafnan koma innan úr
fjölmiðlinum, frá starfsmönnum rit-
stjórnanna, því þeirra hagur er
mestur af því að slíkar reglur séu
haldnar. Í lögum af þessu tagi felst
að sjálfsögðu takmörkun á valdi
eignarhaldsins.
Í þriðja lagi hefur Samfylkingin
lagt til að lög verði sett um að eign-
arhald verði gagnsætt þannig að al-
menningur eigi jafnan greiðan að-
gang að upplýsingum um hver eigi
þá. Við teljum það skipta verulegu
máli til að menn geti metið innihald
og efnistök fjölmiðla í því ljósi, og
þar með trúverðugleika þeirra.
Evrópuráðið hefur líka beint til-
mælum til aðildarlanda sinna um að
setja lög af þessu tagi. Auðvitað er
þau ekki að finna í frumvarpi for-
sætisráðherra fremur en flest önn-
ur tilmæli ráðsins. Hann les til-
mælin eins og ónefndur höfðingi í
neðra les biblíuna.
Í fjórða lagi telur Samfylkingin
að samkeppnislög og styrking eft-
irlitsstofnunar á borð við Sam-
keppnisstofnun séu í senn öflug og
næg tæki til að koma í veg fyrir að
eigandi stórfyrirtækja í óskyldum
rekstri geti misnotað fjölmiðla til að
hygla sér varðandi beinar og óbein-
ar auglýsingar. Slík misnotkun fæli
í sér samkeppnishömlur. Verði fyr-
irtæki uppvíst að þeim kemur lög-
um samkvæmt til kasta samkeppn-
isyfirvalda um að uppræta þær. Í
fjölmiðlaskýrslunni er einmitt dreg-
ið ítrekað fram að samkeppnisráð
túlki lög með þeim hætti að ráðið
hafi mjög frjálsar hendur um mat á
því hvenær þörf er á að grípa til að-
gerða gegn samkeppnishamlandi
háttsemi fyrirtækja og jafnframt
um hvers konar aðgerðum sé beitt í
hverju tilfelli.
Meðalhóf í stað ýtrustu leiða
Tillögur Samfylkingarinnar
byggjast allar á meðalhófsreglunni,
sem er óskráð meginregla í íslensk-
um rétti. Hún felur í sér að stjórn-
valdi ber skylda til að beita ávallt
vægustu úrræðum til að ná lög-
mætu markmiði. Tillögur okkar
byggjast allar á tilmælum Evr-
ópuráðsins um fjölbreytni fjölmiðla.
Páll Þórhallsson, einn fremsti sér-
fræðingur ráðsins í fjölmiðlamálum
og gamall heimamaður Morg-
unblaðsins, hefur túlkað tilmælin
svo, að stjórnvald verði að rökstyðja
af hverju það beiti ýtrustu leiðum ef
vægari úrræði eru fyrir hendi. For-
sætisráðherra valdi ýtrustu og
harkalegustu leiðirnar sem til voru í
stöðunni. Hann hefur aldrei útskýrt
hvers vegna hann valdi ekki vægari
úrræði, einsog Páll Þórhallsson seg-
ir þó að stjórnvaldi beri að gera.
Það er ekki síst merkilegt í ljósi
þess að í hinni hörðu umræðu um
fjölmiðlafrumvarpið hefur forsætis-
ráðherra ítrekað skýlt sér á bak við
tilmæli Evrópuráðsins.
Kjarni málsins
Í stuttu máli þá telur Samfylk-
ingin að samþjöppun á fjölmiðla-
markaði geti falið í sér hættur til
lengri tíma. Við teljum hins vegar
að í dag séu ekki merki um að sú
samþjöppun sé að leiða til pólitískr-
ar og menningarlegrar fábreytni.
Þvert á móti er það skoðun okkar að
í dag sé gróska einkenni í íslenskri
fjölmiðlun, og samkeppni og þar af
leiðandi fjölbreytni séu mun meiri
en þegar Morgunblaðið og RÚV
voru einráð á markaðnum. Við höfn-
um því að fara ýtrustu og harkaleg-
ustu leiðirnar eins og forsætisráð-
herra leggur til. Samfylkingin telur
þvert á móti að hægt sé að vinna
gegn hættum samþjöppunar og
tryggja fjölbreytni með því að stór-
efla ríkisútvarpið og frelsa það úr
pólitískum fjötrum, með því að setja
lög sem tryggja sjálfstæði og frelsi
ritstjórna gagnvart eigendum, með
því að tryggja með lögum að al-
menningur eigi greiðan aðgang að
upplýsingum um hverjir eigi fjöl-
miðlana og með því að beita sam-
keppnislögum og styrkja Sam-
keppnistofnun. Í dag er staðan
einfaldlega þannig að það er ekkert
sem rekur á eftir því að ráðist sé af
skyndingu í umfangsmiklar og
íþyngjandi lagabreytingar. Þvert á
móti er nægur tími til að fara hægt í
sakirnar og efna til víðtækrar sam-
ræðu í samfélaginu um hvernig sé
best að skipa þessum málum til
framtíðar. Það er ekki síst hlutverk
Morgunblaðsins, sem leiðandi afls í
þjóðmálaumræðunni, að beita sér
fyrir djúpri og hófstilltri umræðu
um það.
og
lmiðlun
Morgunblaðið/ÞÖK
ulu auga sjónvarpsmyndavélarinnar.
Höfundur er formaður
Samfylkingarinnar.
n einfaldlega þannig að það er
ur á eftir því að ráðist sé af
angsmiklar og íþyngjandi
Þvert á móti er nægur tími til
akirnar og efna til víðtækrar
élaginu um hvernig sé best
m málum til framtíðar.‘
Þ
jónusta og stuðningur
við íslenskt viðskiptalíf
hefur á undanförnum
árum orðið einn af
hornsteinum utanrík-
ismála okkar Íslendinga. Með
breyttum tíðaranda hefur utanrík-
isþjónustan verið löguð að breytt-
um aðstæðum í heiminum og
breyttum kröfum þjóðlífsins. Al-
þjóðavæðingin hefur haft mikil
áhrif í þeim efnum og gjörbreytt
öllu vinnuumhverfi þeirra sem
starfa í utanríkisþjónustunni.
Síðan ég tók við sem aðstoð-
armaður utanríkisráðherra fyrir
tæpu ári hef ég orðið var við
hversu víða þræðir utanríkisþjón-
ustunnar og íslensks atvinnulífs
eru samofnir. Verð ég að játa að
vissu leyti hefur þetta komið mér
á óvart, en auðvitað er ljóst að
þessar breyttu aðstæður skapa í
mörgu tilliti nauðsynlegan grund-
völl fyrir íslenskri útrás á ýmsum
sviðum.
Eitt af markmiðum utanrík-
isþjónustunnar er gerð milliríkja-
samninga. Fríverslunarsamningar,
loftferðarsamningar, tvískött-
unarsamningar og fjárfestinga-
samningar skapa traustari og
betri starfsskilyrði fyrir íslensk
fyrirtæki. Gerð slíkra samninga er
oft tímafrek og flókin og krefst
mikillar þekkingar íslenskra
stjórnvalda á viðkomandi sviði og
færni og reynslu í samningatækni.
EES-samningurinn er gleggsta
dæmið um hvernig milliríkjasamn-
ingur getur gjörbreytt þeim að-
stæðum sem íslensk fyrirtæki búa
við. EES-samningurinn er einhver
helsta forsendan fyrir útrás ís-
lenskra fyrirtækja til Evrópu. Svo
dæmi sé tekið væri fjármálageir-
inn t.d. ekki búinn að koma sér
svo vel fyrir í Evrópu ef ekki hefði
komið til frjálst flæði fjármagns.
Niðurstöðum erfiðra milliríkja-
samningaviðræðna rignir ekki fyr-
irhafnarlaust af himnum ofan og
eru langt í frá sjálfsagðar. Við Ís-
lendingar þurfum t.a.m. að berjast
mikið fyrir því að viðskipti með
fisk yrðu yfirhöfuð tekin á dag-
skrá EES-samningaviðræðnanna.
Í stækkunarviðræðunum um
EES-samninginn náðum við fram
fullu tollfrelsi fyrir okkar helstu
útflutningsafurð til nýju aðild-
arríkjanna, síldarsamflökin. Norð-
menn fengu hins vegar einungis
tollfrjálsa kvóta og munu búa við
tolla á umframmagn. Þetta skapar
mun traustari og betri vaxt-
armöguleika fyrir íslenska síld-
arútflytjendur en norska á mörk-
uðum í Mið- og Austur-Evrópu.
Það er engin tilviljun að um
90% af verðmæti innfluttra sjáv-
arafurða til ESB frá Íslandi bera
engan toll samkvæmt EES-
samningnum, en um 10% af inn-
flutningi frá Noregi eru í sömu
stöðu. Við höfum átt því láni að
fagna að hafa stjórnmálamenn
sem hafa borið skynbragð á mik-
ilvægi hagstæðra milliríkja-
viðskiptakjara fyrir okkar fyr-
irtæki og framúrskarandi
samningamenn úr röðum embætt-
ismanna.
Af nýlegri milliríkjasamningum
má nefna mjög hagstæðan loft-
ferðasamning við Kínverja og
ferðamannasamkomulag en þeir
skapa grundvöll fyrir aukinn
ferðamannastraum Kínverja til Ís-
lands. Ríkir mikil ánægja með
þessa samninga í ferðamannaiðn-
aðinum á Íslandi.
Öryggisnet
Því miður stöndum við Íslend-
ingar stundum frammi fyrir því að
aðgerðir erlendra stjórnvalda geta
haft gríðarleg áhrif á útflutnings-
kjör okkar. Er þá mikilvægt að
búa við öflugt net á okkar helstu
mörkuðum sem hefur myndað og
ræktað tengsl við erlend stjórn-
völd. Virkar utanríkisþjónusta þá
eins og öryggisnet fyrir íslenska
útflytjendur.
Í seinni tíð ber hæst að
nefna fiskimjölsmálið svo-
kallaða sem upp kom í lok
árs 2000. Hefði ESB lokað
á innflutning á fiskimjöl
eins og útlit var fyrir á
tímabili þarf ekki að fjöl-
yrða um hver áhrif þess
hefðu orðið fyrir íslenskt
efnahagslíf. Um 70% af
fiskimjölsútflutningi okkar
fóru á þeim tíma til ESB og er
ljóst að innflutningsbann þangað
hefði verið rothögg fyrir þau sjáv-
arpláss á landsbyggðinni sem
byggja afkomu sína á fiskimjöls-
framleiðslu. Snörp og fumlaus við-
brögð íslenskra stjórnvalda með
Halldór Ásgrímsson utanrík-
isráðherra í broddi fylkingar og
utanríkisþjónustunnar, sér í lagi
sendiráðs okkar í Brussel en einn-
ig allra sendiráða okkar í Evr-
ópuríkjum, höfðu án efa mikil
áhrif á að fiskimjöl var und-
anþegið banni ESB um dýrafóður.
Einmitt þessa dagana íhugar
ESB að leggja 14% innflutnings-
toll á eldislax sökum vandræða í
þessum iðnaði á Bretlandi og Ír-
landi. Fiskeldi er vaxandi atvinnu-
grein hér á landi og er afar mik-
ilvægt að aðgerðir af þessu tagi
verði ekki að veruleika. Utanrík-
isþjónustan, í samráði við Norð-
menn, vinnur að því að telja ESB
og aðildarríki þess af þessum fyr-
irætlunum. Erum við vongóðir um
að farsæl lending finnist í þessu
máli þótt of snemmt sé um það að
segja á þessu stigi.
Hugarfarsbreyting
hjá sendiráðum
Viðskiptaþjónusta utanrík-
isráðuneytisins (VUR) liðsinnir ís-
lenskum fyrirtækjum í útrás. Hef-
ur hún m.a. yfir að ráða sex
viðskiptafulltrúm á send-
iskrifstofum okkar í Evrópu, Asíu
og Norður-Ameríku. Stendur til
að bæta tveimur við á næstunni, í
Kaupmannahöfn og Varsjá.
Markviss endurskipulagning
Viðskiptaþjónustunnar hefur átt
sér stað undanfarið. Starf sendi-
ráða að viðskiptamálum er árang-
ursmetið, þeim ber að halda utan
um starf sitt að viðskiptamálum
með skipulegri og agaðri hætti en
áður og selja hluta unninna
stunda til íslenskra fyrirtækja.
Viðskiptaþjónustan hefur starfað
mun nánar með Útflutningsráði en
fyrr og komið hefur verið í veg
fyrir tvíverknað á milli þessara
tveggja eininga, en nokkuð bar á
gagnrýni frá atvinnulífinu sökum
þess. Þá hafa sendiráðin verið
tengd atvinnulífinu með markviss-
ari hætti en áður. Fyrirkomulagi
viðtalstíma sendiherra var breytt
og eru þeir nú mun betur sóttir af
fyrirtækjum en áður og viðskipta-
fulltrúar okkar eru kallaðir heim
oftar en áður hafði tíðkast. Þá var
nýlega tekið í notkun svokallað út-
flutningsdagatal á heimasíðu
VUR, en upplýsingaaðgengi að
viðburðum og fundum sem nýst
geta fyrirtækjum í útrás er auð-
veldað til muna með slíku daga-
tali.
Hafa þessar breytingar mælst
afar vel fyrir og eru þær nú þegar
farnar að skila árangri í nánara og
betra samstarfi VUR og Útflutn-
ingsráðs og aukinni tímasölu við-
skiptafulltrúa. Hef ég heyrt talað
um hugarfarsbreytingu, ekki síst í
sendiráðum okkar, meðal forkólfa
í atvinnulífinu.
Starf sem borgar sig
Öflug og viðskiptasinnuð utan-
ríkisþjónusta hlýtur að vera mik-
ilvæg lítilli þjóð sem byggir af-
komu sína að langmestu leyti á
útlfutningi. Þau kjör sem við höf-
um náð að tryggja fiskútflytj-
endum okkar í viðskiptum okkar
við ESB með fríverslunarsamn-
ingnum frá 1972 og EES-
samningnum skipta árlega millj-
örðum króna. Frændur okkar
Norðmenn njóta mun lakari kjara
en við bæði hvað varðar fisk-
innflutning og eins borga þeir
hlutfallslega helmingi meira en við
til uppbyggingar ESB. Sam-
anburður á kjörum okkar við þá
hleypur sennilega á einum til
tveimur milljörðum ár ári, en til
samanburðar nemur samanlagður
rekstur allra okkar sendiráða og
sendiskrifstofa hjá alþjóðastofn-
unum ríflega einum og hálfum
milljarði árlega.
Eins og í góðum rekstri er hins
vegar ávallt nauðsynlegt að líta
yfir farinn veg og athuga hvað vel
hefur verið gert og hvað betur má
fara í utanríkisþjónustunni. Nú er
að störfum í utanríkisráðuneytinu
nefnd sem utanríkisráðherra skip-
aði til þess að fara yfir rekstur
ráðuneytisins og leita leiða til hag-
ræðingar. Er stefnt að því að
fyrstu tillögur þessarar nefndar
liggi fyrir um næstu mánaðamót.
Utanríkisþjónusta hverrar þjóð-
ar, svo ekki sé talað um smærri
þjóða, verður að sæta sífelldri
endurskoðun, þannig að fjármunir
og mannafli nýtist ávallt sem best.
Slík utanríkisþjónusta verður að
vera sveigjanleg og þjóna stærri
hagsmunum þannig að hún nýtist
því þjóðfélagi sem hún þjónar sem
best. Þetta hefur verið haft til
hliðsjónar í utanríkisþjónustu okk-
ar Íslendinga á undanförnum ár-
um og á því verður einnig byggt
til framtíðar.
Utanríkisþjónustan
er útrásarþjónusta
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
’Utanríkisþjónusta hverr-ar þjóðar, svo ekki sé talað
um smærri þjóða, verður
að sæta sífelldri endur-
skoðun, þannig að fjár-
munir og mannafli nýtist
ávallt sem best. ‘
Höfundur er aðstoðarmaður
utanríkisráðherra.
Þrjátíu manna íslensk viðskiptasendinefnd fór til Kína. Í ferðinni var
m.a. undirritaður nýr samningur Íslands og Kína um ferðamál. Eiður
Guðnason sendiherra og He Guangwei, ferðamálaráðherra Kína, und-
irrita ferðamálasamkomulag ríkjanna. Að baki þeim eru m.a. Grétar Már
Sigurðsson, skrifstofustjóri í utanríkisráðuneytinu, og Valgerður Sverr-
isdóttir, iðnaðar- og viðskiptaráðherra.