Eintak - 23.06.1994, Qupperneq 10

Undanfarið hefur staðið yfir grimmilegt stríð milli tveggja fylkinga um völdin yfir Stöð 2
þar sem ásakanir um lygar, lögbrot, siðleysi, svik og blekkingar hafa gengið á víxl.
Þetta er aðeins einn kafli í skrautlegri sögu Stöðvar 2 sem minnir um margt á
skrautlegustu sápuóperur. Jón Kaldal rekur hér sögu Stöðvarinnar írá u
Sápuópera sem sér ekki fýrir endann á.
í október í haust verða liðin átta
ár frá því Jón Óttar Ragnarsson
birtist á sjónvarsskjám landsmanna
og hélt ávarp í tilefni þess að fyrsta
einkarekna sjónvarpsstöð Islands
var að hefja starfsemi sína. Að vísu
heyrðist ekki hvað Jón sagði því
hljóðið vantaði á útsendinguna, en
það skipti engu máli, Stöð 2 var
komin í loftið og það var eitthvað
sem fáir höfðu haft trú á að gæti
orðið að veruleika þegar Jón Óttar
og félagi hans, Hans Kristján
Árnason, hófu undirbúning stofn-
unar frjálsrar sjónvarpsstöðvar. En
það tókst, Stöð 2 sló í gegn og varð
á ótrúlega skömmum tíma risavax-
ið batterí með yfir fjörutíu þúsund
áskrifendur, á annað hundrað
starfsmanna og síðast en ekki síst
skuldir upp á tæplega 1.500 miilj-
ónir króna. Og þetta gerðist allt á
aðeins þremur árum, en það gerðist
líka mikiu meira.
Yfírbragð rekstrar Stöðvarinnar
og lífsstíll stjórnenda hennar var
með þvílíkum hætti að ómögulegt
var annað en að eftir því yrði tekið.
Skrautleg kvennamál sjónvarps-
stjórans Jóns Óttars voru á hvers
manns vörum, sögur um ótrúleg
laun og hlunnindi toppa stöðvar-
innar flugu um bæinn og ekki síður
frásagnir af mikilli eyðslu og bruðli
við dagskrárgerðina. Þetta gat bara
endað á einn veg, sem og það gerði,
frumkvöðlarnir, Jón Óttar og félag-
ar, misstu Stöð 2 úr höndunum á
sér eftir mikla baráttu, í krumlurn-
ar á harðsnúnum kaupsýslumönn-
um sem sáu þvílík gróðalind Stöðin
gæti verið ef rétt væri haldi á spöð-
unum. En það var langt frá því að
þar með lyki hasarnum í kringum
Stöð 2. Aldeilis ekki, hún var rétt að
byrja.
Undanfarið hefur staðið yfír
grimmilegt stríð milli tveggja fylk-
inga um völdin yfir Stöð 2 þar sem
ásakanir um lygar, lögbrot, siðleysi,
svik og blekkingar hafa gengið á
víxl. Saga þessarar baráttu á sér
langa forsögu og hefur meðal ann-
ars að geyma vinslit aldakunningja,
viðskiptaþvinganir, og afskipti
háttsettra stjórnmálamanna. Það
má því með sanni kalla baráttuna
um Stöð 2 sápuóperu sem ekki sér
fyrir endann á.
Byrjuöu með tvær
hendur tómar
Þegar Jón Óttar og Hans Kristján
lögðu upp með Stöð 2 fengu þeir
Ólaf H. Jónsson í lið með sér. I
upphafi var hlutafé í fyrirtækinu
fimm milljónir og þar af höfðu að-
eins þrjár verið borgaðar. Þegar
þessi staðreynd er höfð í huga sést
þvílíkt þrekvirki það hefur verið að
koma Stöðinni á laggirnar. Menn
sem þekkja til fæðingar Stöðvar 2
eru allir sammála um að hana megi
fyrst og síðast þakka Jóni Óttari,
frumkvæði hans og krafti, og þeim
hæfileika að geta sannfært aðila
heima og erlendis um að þetta væri
mögulegt. En þó Jóni og Hans hafi
tekist að láta drauminn verða að
veruleika var það dýrkeypt. Árið
1989 tóku fjárhagserfiðleikar að
hrjá fyrirtækið fyrir alvöru og varð
ljóst að grípa varð til róttækra
björgunaraðgerða. Um haustið
þegar tilraunir í þá veru voru í full-
um gangi voru skuldir Stöðvar 2
orðnar tæplega einn og hálfur
milljarður sem þýðir að Stöðin
hafði safnað skuldum upp á 1,2
milljónir á dag, að meðaltali, þau
þrjú ár sem hún hafði starfað. Lang
stærstur hluti þessara skulda var til
kominn vegna kostnaðarsamra
tækjakaupa og annars stofnkostn-
aðar en mönnum þótti einnig aug-
ljóst að betur hefði mátt halda um
fjármál Stöðvarinnar en gert hafði
verið.
Forráðamenn Stöðvar 2 voru
ákaflega duglegir að laða til sín
hæfileikafólk af öðrum fjölmiðlum,
auglýsingastofum og kvikmynda-
gerðarfyrirtækjum. Topplaun voru
í boði og fólki þótti spennandi að
taka þátt í ævintýrinu. Fréttastjóri
nýstofnaðrar fréttastofu varð til
dæmis Páll Magnússon sem áður
hafði verið varafréttastjóri frétta-
stofu Ríkissjónvarpsins. Hann
hafði verið um nokkurt skeið vin-
sælasti fréttamaður Sjónvarpsins
svo það var sterkur leikur hjá Jóni
Óttari og félögum að fá hann til liðs
við sig. Mannaráðningar eins og
þessar var frekar auðvelt að verja þó
þær kostuðu mikið og má fulíyrða
að þeim megi að stórum hluta
þakka hve vel Stöð 2 gekk að ná fót-
festu. Erfiðara er aftur á móti að
réttlæta há laun og mikil fríðindi
æðstu manna Stöðvarinnar, og
umfram allt að einkaneysla þeirra
var lítt aðskilin almennum útgjöld-
um fyrirtækisins. Topparnir höfðu
undir höndum greiðslukort frá
Stöðinni og bárust mikið á, bæði
heima og erlendis. Ýmsir frarnmá-
menn þjóðarinnar voru tíðir gestir
í samkvæmum Jóns Óttars og fé-
laga, og sjálfir létu þeir sig ekki
vanta þegar eitthvað var um að vera
í skemmtanalífinu, frumsýningar
eða annað viðlíka.
Vafasamir viðskipta-
hættir
Það sem veikti þó mest álit
Stöðvar 2 voru alls kyns kostunar-
og auglýsingasamningar sem fyrir-
tækið stóð í. Þessir samningar voru
oft á þá leið að greitt var fýrir ýmis-
legt, til dæmis fatnað og bíla, með
auglýsingabirtingum á Stöð 2. Við-
skipti þessi fóru öll gersamlega úr
böndunum og á sama tíma voru
uppi mörg verð á auglýsingabirt-
ingum á Stöð 2 sem varð til þess að
skapa mikla óánægju meðal auglýs-
enda og auglýsingastofa. Grunur
vaknaði um að hluta þessara aug-
lýsinga væri velt á svörtum markaði
og ríkisskattstjóri tók viðskiptin til
rannsóknar og hafa þau mál ekki
verið til lykta leidd. Þegar nýjasta
ársskýrsla Islenska útvarpsfélagsins
er skoðuð sést að þessar syndir for-
tíðarinnar lifa enn góðu lífi. Þar
kemur fram að rannsóknardeild
ríkisskattstjóra hefur haft bókhald
félagsins fyrir árin 1986, 1987 og
1988 til rannsóknar, að rannsóknin
beinist að söluskattsskilum og þá
fyrst og fremst kostun fýrirtækja á
dagskrárefni. I síðustu skýrslu
rannsóknardeildarinnar sem barst
íslenska útvarpsfélaginu í febrúar
1994 kemur fram að söluskattsskyld
velta er talin vanfærð á þessum ár-
um um 125 miiljónir króna og van-
greiddur söluskattur um 25 millj-
ónir. íslenska útvarpsfélagið hefur
mótmælt þessari niðurstöðu og
kært til yfirskattanefndar.
En það er athyglisverð staðreynd,
sérstaklega út frá síðustu átökum
um Sýn, að það voru þessi auglýs-
ingaviðskipti Stöðvar 2 á sínum
tíma, ásamt undirboðum dóttur-
fýrirtækisins Islenska myndversins
á gerð auglýsinga, sem var kveikjan
að því að menn fóru að huga að
stofnun annarrar einkarekinnar
sjónvarpsstöðvar sem síðar hlaut
nafnið Sýn.
Ýrnsir kenna Jóni Óttari um
bruðlið sem viðgekkst á Stöð 2 og
sögðu hann á góðri leið með að
kafsigla fyrirtækið i skuldafen.
Menn hafa hins vegar haft á orði
þegar upphafsár Stöðvarinnar eru
metin, að engum blöðum sé um
það að fletta að Stöð 2 hefði aldrei
orðið að veruleika án Jóns Óttars,
en því er ávallt hnýtt aftan við þau
ummæli að hann var síðasti mað-
urinn sem átti að reka dæmið.
Hvað sem því líður þá fékk Versl-
unarbankinn, sem var viðskipta-
banki Stöðvar 2, því framgengt árið
1988 að Jón Sigurðsson, fyrrver-
andi framkvæmdastjóri Mikla-
garðs, var ráðinn fjármálastjóri að
fyrirtækinu. Og fljótlega eftir það
upphófust miklar aðhaldsaðgerðir.
Skuldirnar
illviðráðanlegar
Einn þáttur aðhaldsaðgerðanna
var að Jón Sigurðsson gaf út tilskip-
un um að ekki mætti ákveða nein
útgjöld án þess að hann legði bless-
un sína yfir þau, hversu smávægileg
sem þau væru. í viðtali við þá Jóna,
Óttar og Sigurðsson, í Morgunblað-
inu í ágúst 1989 er til dæmis mikið
gert úr því að skrifstofustúika
Stöðvar 2 kom á meðan viðtalinu
stóð til að fá heimild fjármálastjór-
ans fyrir kaupum á rissblöðum fyr-
ir skrifstofuna. Lætur Jón Sigurðs-
son þau orð falla við blaðamanninn
eftir að hafa veitt heimildina að „öll
reglusemi skipti máli“. En allt kom
fyrir ekki, sama hversu aðhaldið var
smásugulegt, skuldirnar héldu
áfram að vaxa. Og þó fjárrrtálastjór-
inn skæri niður ýmis fríðindi topp-
anna gekk honum illa að hafa
taumhald á ákafa frumkvöðlanna
við dýra dagskrárgerð.
Jafnframt því að vera sjónvarps-
stjóri stóð Jón Óttar í umfangsmik-
ilíi dagskrárgerð og á stundum
þóttu dillur hans keyra gjörsamlega
úr öfgum fram. Fræg er til dæmis
sagan þegar hann fór með heljar-
innar tökulið upp í Breiðafjörð.
Leigðar voru umfangsmiklar græj-
ur til að taka upp neðansjávar og
flóabáturinn Baldur undir mann-
skapinn. Þegar að tökum kom
dressaði Jón sig upp í kafarabúning
og skellti sér í sjóinn. Leið svo dag-
urinn þannig að Jón svamlaði um í
vatnsyfirborðinu, rak hausinn við
og við upp úr kafinu og öskraði til
bátsverja hvað þetta væri rosalegt.
Ævintýrið kostaði fúlgur og þótti
afraksturinn heldur rýr niiðað við
það.
Forráðamenn Stöðvar 2 höfðu
allt frá upphafi glímt við fjármögn-
unarerfiðleika og hugmyndir um
að gera fyrirtækið að almennings-
hlutafélagi kviknuðu snemma. Að-
almennirnir þrír, Jón Óttar, Hans
Kristján og Ólafur H. töldu þó frá-
leitt að selja fýrirtækjum verulegan
hlut í stöðinni og höfðu frekar í
huga að selja áskrifendum litla
hluta. Það fór samt svo að um mitt
árið 1988 keypti Páll Jónsson í
Pólaris hlutafé í Stöð 2 fyrir 70
milljónir króna. Þetta dugði þó
skammt og Jón Óttar og félagar
héldu áfram að leita fjármögnunar-
leiða. Meðal annars var áhugi er-
Iendra aðila kannaður með það í
huga að selja þeim allt að 10 prósent
í fýrirtækinu en samkvæmt útvarp-
slögum máttu útlendingar ekki eiga
stærri hlut í fyrirtækinu.
Kapphlaup við tímann
Vorið 1989 náðu forráðamenn
Stöðvar 2 samkomulagi við banda-
ríska sjónvarpsrisann NBC um að
koma með verulegt fjármagn inn í
fyrirtækið, með því að kaupa hluta-
fé og einnig með því að veita Stöð-
inni hátt langtímalán á þægilegum
kjörum. I október virtist allt klapp-
að og klárt nema hvað það átti eftir
að undirrita samningana. Þá hætti
NBC allt í einu við kaupin en bauð
þess í stað lán á okurvöxtum og Jón
Óttar og félagar stóðu eftir með sárt
ennið. Þeir kenndu fyrirspurnum
Arnars Páls Haukssonar um
sinnaskipti sjónvarpsrisans, en
hann hafði meðal annars spurt
samningamenn NBC hvort þeir
teldu vænlegt að kaupa hlut í fyrir-
tæki sem væri undir smásjá skatta-
yfirvalda vegna gruns um sölu-
skattssvik.
Það var ekki til að bæta stöðuna
að til stóð að einkabankarnir fjórir,
þar með talinn viðskiptabanki
Stöðvar 2, Verslunarbankinn, sam-
einuðust undir nafninu íslands-
banki. Átti nýi bankinn að taka til
starfa 1. janúar 1990. Versiunar-
bankinn hafði gefið Jóni Óttari og
féiögum frest fram á haust til að
finna viðunandi lausn á fjárhags-
málunum Stöðvarinnar. Þegar sal-
an til NBC rann síðan út í sandinn
var ljóst að naumur tími var til
stefnu að koma skuldastöðunni við
Verslunarbankann í viðunandi
horf.
Forráðamenn Stöðvarinnar hófu
því af fullum krafti að leita að fjár-
mögnun innanlands. Meðal þeirra
sem þeir ræddu við var Ingimund-
ur Sigfússon, þáverandi forstjóri
og einn af aðaleigendum Heklu.
Ingimundi mun hafa litist ágætlega
á að koma þarna inn og safnaði
saman hópi þekktra manna úr við-
skiptalífinu með það í huga að
standa saman að kaupum á hlut í
fýrirtækinu. Þessi hópur fékk síðar
nafnið Hekluhópurinn en þeir sem
voru þar innanborðs voru: Þorgeir
Baldursson í Odda, Sigurður
Gísli Pálmason í Hagkaup, Árni
Samúelsson í Bióhöllinni og Lýð-
ur Friðjónsson í Vífilfelli. A sama
tíma voru uppi einhverjar þreifing-
ar um að Árvakur hf., útgáfufélag
Morgunblaðsins, kæmi inn í Stöð
2. Þær hugmyndir munu þó frekar
hafa verið í orði en á borði en
nægðu þó, ásamt áhuga Heklu-
hópsins, til þess að Stöðvar 2
mönnum tókst að vekja ótta ráð-
herra í ríkisstjórn Steingríms
Hermannssonar um að menn af
hægri vængnum væru í þann mund
að læsa klónum í Stöðina. Jón Ótt-
ar var í ágætis samböndum innan
Alþýðuflokksins og mun Jón Sig-
urðsson, sem þá var viðskiptaráð-
herra, hafa beitt sér sérstaklega í
þessu máli. Var von forráðamanna
Stöðvar 2 að ríkið kæmi inn með
ábyrgð á lánum og þar með gætu
þeir losnað við að selja stórfýrir-
tækjum hlut í fyrirtækinu. Ýmsir
ráðherrar í ríkisstjórninni voru allir
af vilja gerðir til að koma til móts
við Stöðvarmennina og meðal ann-
ars var reynt að fá Þróunarfélag Is-
lands með inn í pakkann. Þetta
gekk þó ekki upp vegna þess að
stjórnendur Verslunarbankans,
með Gísla V. Einarsson formann
bankaráðsins í fararbroddi, létu sér
10
FIMMTUDAGUR 23. JÚNÍ1994