Morgunblaðið - 08.01.2005, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR 8. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Helga Stefáns-dóttir fæddist í
Litla-Hvammi í Mýr-
dal 19. september
1917. Hún lést á
sjúkrahúsi Suður-
lands miðvikudaginn
22. desember síðast-
liðinn. Helga var
dóttir hjónanna Stef-
áns Hannessonar,
kennara og bónda í
Litla-Hvammi, f. í
Efri-Ey í Meðallandi
16.3. 1876, d. 30.12.
1960, og Steinunnar
Helgu Árnadóttur,
húsmóður, f. í Hrífunesi í Skaft-
ártungu 12.9. 1881, d. 20.8. 1964.
Systkini Helgu eru Ásta, f. 14.10.
1903, d. 30.3. 1989, Árný Sigríður,
f. 6.5. 1905, d. 19.3. 2002, Brandur,
f. 20.5. 1906, d. 15.10. 1994, Þur-
íður Guðrún, f. 14.10. 1907, d. 1.5.
1982, Baldur, f. 22.11. 1911, d.
10.4. 1995, Gunnar, f. 23.7. 1915, d.
7.4. 1984, og Vilborg, f. 31.5. 1921.
Helga var heit-
bundin Kjartani
Guðmundssyni, f.
3.5. 1916, en hann
lést af slysförum í
Vík 6. mars árið
1941. Foreldrar hans
voru Guðmundur
Guðmundsson, f.
27.2. 1883, og Eg-
ilína S. Jónsdóttir, f.
1886. Þau eru bæði
látin.
Helga ólst upp í
Litla-Hvammi en ár-
ið 1957 fluttist hún,
ásamt foreldrum sín-
um, tveimur systkinum, systursyni
og systurdóttur, að nýbýlinu
Hvammbóli og bjó þar þangað til
haustið 1999 er hún fluttist að
Hjallatúni, dvalarheimili aldraðra
í Vík í Mýrdal. Helga var húsmóðir
á Hvammbóli alla sína starfsævi.
Útför Helgu verður gerð frá
Skeiðflatarkirkju í Mýrdal í dag
og hefst athöfnin klukkan 14.
Kenndu mér Guð að lifa svo þér líki,
lýstu mér inn í dagsins himnaríki,
kærleikans heim og viljans til að vinna
að vexti sjálfs og ekki síður hinna.
Þessi vísa úr ljóði afa míns og föður
Helgu, Stefáns Hannessonar, komu í
hugann er ég nú sest niður til að
minnast hennar. Fyrstu minningar
um Helgu eru sveipaðar nokkurri
dulúð og töfraljóma. Hún dvaldi þá á
sjúkrahúsi vegna lömunarveiki og frá
henni bárust bréf, kort og gjafir sem
glöddu litla frænku ósegjanlega mik-
ið. Í baðstofunni í Litla-Hvammi var
stór mynd af fríðum og föngulegum
manni, Kjartani unnusta Helgu sem
hún missti er bátur er hann var á
fórst í lendingu í Vík árið 1941. Þá var
Helga rúmliggjandi vegna lömunar-
veiki. Móðir mín sagði mér að harma-
fregninni hefði hún tekið af stillingu
eins og öðru mótlæti er hún gekk í
gegnum á lífsleiðinni. Mamma sagði
að hún hefði legið í rúminu, stillt og al-
vörugefin, með greipar spenntar utan
um vasabókina hans Kjartans sem
Guðmundur faðir hans færði henni.
Fjölskylda Kjartans sýndi henni alla
tíð mikla vináttu og ræktarsemi. Eftir
langa sjúkrahúsdvöl og endurhæf-
ingu fyrir sunnan, kom Helga heim í
Mýrdalinn. Lömunarveikin markaði
hana til lífstíðar en með seiglu og
þrautseigju tókst henni að láta fötl-
unina sem minnst hefta sig. Hún stóð
af miklum myndarskap fyrir búi for-
eldra sinna í Litla-Hvammi síðustu
árin þar og síðar í Hvammbóli. Þær
mæðgur, Helga og amma, voru ein-
staklega samrýndar og mér fannst
þær ævinlega sammála um hvaðeina,
ég vissi aldrei frá hvorri skoðunin
kom upphaflega svo samstiga voru
þær. Eitt af því sem sameinaði þær
var trúin á algóðan Guð. Helga kynnt-
ist boðskap aðventista er hún dvaldi
syðra og hafði hann mikil áhrif á hana
og mótaði hennar líf, þótt hún væri
jafnframt virkur þátttakandi innan
þjóðkirkjunnar en hún söng um árabil
í kirkjukór Skeiðflatarkirkju. Hún
annaðist af eðlislægri alúð og virðingu
aldraða foreldra sína til æviloka
þeirra. Helga miklaðist ekki af verk-
um sínum – þau voru unnin í kærleika
á hljóðlátan hátt og hún uppskar virð-
ingu og væntumþykju þeirra sem hún
umgekkst, skyldra og vandalausra.
Vaktina stóð hún í Hvammbóli meðan
stætt var, síðustu árin ein með kis-
unum sem bjuggu í kjallaranum við
gott atlæti Helgu. Þær munu örugg-
lega fagna henni ásamt ástvinum
hennar í landi ljóssins. Síðustu árin
bjó Helga á Hjallatúni, dvalarheimili
aldraðra í Vík. Þar er einstaklega
notalegt samfélag og hlý þjónusta
sem hún mat mikils og var þakklát
fyrir. Hún ræddi ekki trúmál við okk-
ur fólkið sitt, en með lífi sínu kenndi
hún okkur meira en nokkur predikun
hefði gert. Því vil ég vísa í upphafsorð
þessara lína, vísunnar hans afa, sem
gæti hafa verið bænin hennar Helgu.
Þannig lifði hún og starfaði.
Blessuð sé minning hennar.
Margrét Steina Gunnarsdóttir.
Þegar ég man fyrst eftir Helgu
ömmusystur minni bjó hún með for-
eldrum sínum þeim Steinunni Helgu
og Stefáni í vesturbænum í Litla-
Hvammi ásamt systkinum sínum
þeim Árnýju, Baldri og Vilborgu.
Einnig voru þar til heimilis Jóna dótt-
ir Árnýjar, Steinunn Helga dóttir Vil-
borgar og Stefán Jón sonur Ástríðar
systur hennar en hún bjó í austur-
bænum í Litla-Hvammi með manni
sínum Sigurði Bjarna og börnum
þeirra þeim Gunnari, Sigþóri og
Helgu móður minni. Ég ólst upp hjá
móðurforeldrum mínum en móðir
mín stundaði vinnu fyrst í Vík og síð-
an í Reykjavík á þessum árum. Í mið-
húsum í Litla-Hvammi bjuggu þau
Gunnar bróðir hennar og Unnur kona
hans ásamt börnum þeirra þeim Mar-
gréti Steinunni, Þorsteini og Stefáni,
sem fæddist þar skömmu áður en þau
fluttust að Vatnsskarðshólum þar
sem þau bjuggu síðan. Brandur Jón
bróðir hennar var sestur að í Vík og
bjó þar með Guðrúnu konu sinni og
börnunum Jóhannesi Stefáni, Hrönn,
Birgi og Herði. Þuríður Guðrún systir
hennar hafði einnig sest að í Vík og
bjó þar með Páli manni sínum og
börnum þeirra þeim Steinunni Jó-
hönnu, Stefáni og Elínu.
Ég nefni í upphafi allt þetta fólk,
sem um miðja síðustu öld taldist kom-
ið af eða tengt Litla-Hvammsætt.
Mér finnst það vera mjög í anda
Helgu að allir séu taldir upp því ekki
vildi hún gera upp á milli manna. Síð-
an hafa ýmist verið að bætast í hópinn
makar og afkomendur eða við verið
að týna tölunni og er Vilborg nú ein á
lífi af þeim Stefánsbörnum frá Litla-
Hvammi. Helga hafði orðið fyrir
stórum missi þegar unnusti hennar
Kjartan Guðmundsson frá Vík fórst í
sjóslysi þar hinn 6. mars 1941.
Ég hljóp þarna á milli húsa á þess-
um árum ótal ferðir á degi hverjum
og undrast ég nú þegar ég lít til baka
hversu mér var alltaf vel tekið og ná-
grannarnir virtust hafa ótakmarkaða
þolinmæði gagnvart heimsóknum
mínum. Þeirra á meðal var Helga,
sem alltaf brosti, þegar ég hitti hana.
Hún var einn af þessum sterku mátt-
arstólpum, sem leitaðist við að halda
þessum hópi saman, sem ég gat um
hér að ofan og hún leit á sem sína fjöl-
skyldu.
Eins og ég gat um hér áður stund-
aði móðir mín atvinnu út í frá á þess-
um árum. Ástríður amma mín kom
mér þá fyrst og fremst í móðurstað en
það gerðu þær einnig systur hennar
og eiga sterkan þátt í uppeldi mínu.
Ég vil nú á þessum tímamótum þakka
Helgu fyrir hennar hlut. Af henni
hefði mátt margt læra. Ég vil nefna
umburðarlyndi, þolinmæði og sátt-
fýsi. Hún reyndi ávallt að miðla mál-
um ef ósætti var uppi. Hún hafði þó
sínar skoðanir og kom þeim á fram-
færi af sinni einstöku hógværð.
Sem barni fannst mér tíminn líða
hægt og litlar breytingar verða dag
frá degi.
En eftir á að hyggja gerðust hlut-
irnir hratt. Vilborg fluttist ásamt
Steinunni Helgu dóttur sinni til Víkur
og hóf þar búskap með manni sínum
Jóni Kjartanssyni. Og fyrr en varði
voru allir, sem eftir voru í vesturbæn-
um í Litla-Hvammi, á förum úr
hvamminum, því það var verið að
reisa nýtt hús á hæðinni fyrir ofan
Klifið. Og þangað var flutt árið 1957
og nefnt Hvammból. Ég hef áður haft
orð á hversu mér eru þessir flutning-
ar minna góðu nágranna eftirminni-
legir, þegar farið var upp Klifið með
síðasta farangurinn. Fjarlægðin var
nú meiri á milli húsa, en mér fannst
fólkið síður en svo fjarlægjast hvert
annað. Þarna bjó Helga á meðan
heilsa leyfði. Sýndu þær mikið hug-
rekki systurnar Árný og hún að búa
þar einar í lokin og allra síðast bjó
Helga þar ein. Hún varð svo fyrir því
óláni að fótbrotna og varð að yfirgefa
Hvammból. Eftir sjúkrahúsvist fékk
hún pláss á Klausturhólum á Kirkju-
bæjarklaustri en síðustu árin á Hjal-
latúni í Vík og var þá komin nær
heimahögunum. Þar var þá einnig
Árný systir hennar og Stefán Jón,
sem hafði búið með þeim í vesturbæn-
um í Litla-Hvammi og svo um tíma á
Hvammbóli. Veit ég að þau hafa nú
haft stuðning af nábýli hvert við ann-
að aftur.
Mér auðnaðist að heimsækja
Helgu að Klausturhólum og fannst
mér hún þá vera að hugsa um, hve-
nær hún yrði orðin það góð að geta
farið aftur að Hvammbóli, því ekki
vantaði hugrekkið. Seinna kom ég við
hjá henni á Hjallatúni og alltaf mætti
ég sama hlýja viðmótinu og ég minnt-
ist frá fyrri tíð. Ekki var hún að
barma sér heldur hafði mjög á orði,
hvað mikið væri gert fyrir hana á
þessum heimilum og hvað starfsfólkið
væri einstaklega gott.
Nú hefur hún kvatt þennan heim
og við sem eftir erum þökkum henni
af alhug samfylgdina hér á jörð. Ég
treysti Kirkjukór Skeiðflatarkirkju
fyrir góðum söng yfir moldum hennar
en hún hafði einstaklega næmt söng-
eyra og milda rödd og söng með kórn-
um um áratugaskeið. Ég vissi að Ást-
ríður systir hennar, sem lengi var
stjórnandi hans, taldi milliröddinni
vel borgið í höndum Helgu.
Vilborgu systur hennar ásamt öðr-
um aðstandendum sendi ég innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Sigurður Árnason
frá Litla-Hvammi.
Hinn 22. desember, daginn sem
sólin fór aftur að hækka á lofti, lést
frænka mín Helga Stefánsdóttir.
„Hátíð öllum heilla betri, í huga mín-
um hvörfin eru á hvurjum vetri,“
sagði afi minn Stefán Hannesson,
kennari í Litla Hvammi, en hann var
faðir Helgu. Frá því að ég var barn að
alast upp í Litla Hvammi er mér
minnisstætt hvað þessi dagur skipaði
stóran sess hjá afa mínum. Honum
fannst þessi dagur stærri og merki-
legri en sjálf jólin og var hann þó mik-
ið jólabarn. Það að Helga valdi þenn-
an dag fyrir sína hinstu för finnst mér
táknrænt og ég sé hana umvafða
birtu og hlýju og lausa við þær þraut-
ir sem hún varð svo oft að þola. Þessi
dagur finnst mér líka vera táknrænn
fyrir hana sjálfa og hennar einlægu
bjartsýni og jákvæðni.
Við Helga höfum þekkst frá því að
ég man fyrst eftir mér. Afi minn Stef-
án Hannesson og amma mín Steinunn
Helga Árnadóttir, foreldrar Helgu,
tóku mig að sér þegar syrti í álinn hjá
móður minni, Árnýju dóttur þeirra,
við fráfall föður míns Jóns Þorsteins-
sonar. Helga hefur æ síðan skipað
stóran sess í mínu lífi. Mamma,
fóstra, frænka, allt þetta gat átt við
um tengsl okkar Helgu. Hún sá um
uppeldi mitt stóran hluta af barn-
æsku minni ásamt ömmu, afa og
Baldri, bróður sínum, í fjarveru móð-
ur minnar. Seinna kom svo mamma
og þá urðu mömmurnar þrjár. Eða
voru þær tvær? Amma og Helga voru
nefnilega eins og ein manneskja, svo
nánar og samrýndar voru þær. Ég tel
víst að mikil og erfið veikindi Helgu
frá unga aldri og þörf hennar fyrir
umönnun hafi átt þar hlut að máli.
Helgu kom það vel að eiga slíka móð-
ur sem amma var, vakin og sofin yfir
öllum hennar þörfum. Fallegra sam-
band móður og dóttur hef ég aldrei
séð. Síðar þegar amma var orðin veik
og farin að kröftum naut hún ein-
stakrar umhyggju Helgu dóttur sinn-
ar.
Helga var aðeins tveggja ára göm-
ul þegar hún veiktist af inflúensu sem
kölluð var Spænska veikin. Veiki
þessi lagði að velli fjölda manna um
allan heim. Síðari tíma rannsóknir
hafa leitt að því líkur að ung börn sem
fengu veikina væru í sérstökum
áhættuþætti með að fá MS-sjúkdóm
seinna á ævinni. Það reyndist svo
vera með Helgu, hún greindist með
MS þegar hún var komin yfir miðjan
aldur en þá var hún búin að finna
lengi fyrir mörgum einkennum sjúk-
dómsins. Helga var ung stúlka heit-
bundin efnilegum ungum manni,
Kjartani Guðmundssyni frá Vík, en
hamingja þeirra fékk skjótan endi er
Kjartan lenti í sjávarháska og
drukknaði aðeins 25 ára gamall. Mik-
ið var lagt á Helgu ekki eldri en hún
var. Um svipað leyti veiktist hún af
lömunarveikinni og var um tíma vart
hugað líf.
Helga ól allan sinn aldur í Mýrdaln-
um. Fyrst í Litla Hvammi og síðar
þegar Baldur bróðir hennar byggði
nýbýlið Hvammból og fjölskyldan
flutti upp á hæðina varð hún húsmóð-
ir þar. Systkinin þrjú, Baldur, Helga
og mamma, ásamt systursyni þeirra
Stefáni Jóni, stóðu saman að búinu
eftir fráfall ömmu og afa. Á sumrin
fjölgaði heimilisfólkinu, þá komu
sumarfuglarnir, börn ættingja og
vina, til sumardvalar, öllum á heim-
ilinu til mikillar ánægju. Þegar á það
er litið að Helga gekk aldrei heil til
skógar má telja undravert að hún
skyldi geta annast mannmargt heim-
ili. En það gerði hún með miklum
sóma. Á Hvammbóli höfðu systkinin
hvert sínu hlutverki að gegna meðan
heilsa þeirra og kraftar leyfðu. Helga
var húsmóðirin og sá um öll verk inn-
anhúss, Baldur var húsbóndinn og
gekk til útistarfa, mamma sinnti fjós-
verkum og því sem til féll utan húss
og innan. Öll voru systkinin harðdug-
leg og höfðu mikla gleði af vinnunni.
Það átti ekki síst við um Helgu. Hún
hafði gaman af allri vinnu. Henni þótti
líka margt annað skemmtilegt. Hún
hafði yndi af söng og tónlist. Orgel
var á heimilinu og stytti hún sér oft
stundir við að spila á það. Helga hafði
frá því að ég man eftir mér mikinn
áhuga á að spila og tefla. Þegar hún
var orðin ein eftir á Hvammbóli færð-
um við Guðmundur eiginmaður minn
henni tölvu með skákforriti. Hún
komst fljótt upp á lag með að tefla við
tölvuna og fannst hún spennandi,
þrátt fyrir að tölvan bæri oftar sigur
úr býtum. Það sýndi best áhuga henn-
ar að hún, þá komin á efri ár, var
tilbúin og fær um að tileinka sér nú-
tíma tækni sem tölva er. Hún hafði
yndi af lestri góðra bóka, reiknings-
bækurnar mínar, þegar ég var í skóla,
freistuðu hennar líka. Hún var dýra-
vinur, sérstaklega hafði hún gaman af
kisum og fuglum. Kisurnar kallaði
hún dókur og fuglana jugla. Það var
gaman að heyra Helgu segja afreks-
sögur af „dókunum“ sem hún átti, eða
kisum sem höfðu heimsótt hana af
næstu bæjum.
Af öllum áhugamálum frænku var
það þó eitt sem var henni kærast. Það
var heimilið hennar Hvammból. Ég
man eftir því eitt sinn þegar ég var
unglingur, að ég í kjánaskap mínum
spurði hana hvar hún gæti nú helst
hugsað sér að eiga heima annars stað-
ar en á Hvammbóli. Helga þurfti ekki
að hugsa sig um, hún svaraði strax á
Hvammbóli. Ég hélt að hún hefði mis-
skilið spurningu mína og ítrekaði
hana, en fékk sama svarið aftur. Síð-
ar, þegar Helga varð sökum sinnar
líkamlegu fötlunar að yfirgefa heim-
ilið sitt og setjast að á öldrunarheim-
ilinu Hjallatúni í Vík, vék heimilið
hennar Hvammból ekki úr huga
hennar. Hún fól mér að ganga sinna
erinda um að fá að kaupa húsið sitt og
forða því frá skemmdum. Með mikilli
ánægju varð ég við þessari ósk henn-
ar. Á þeim tíma var ekkert ólíklegt að
Helga gæti á komandi árum dvalið
tíma og tíma með hjálp annarra á
heimili sínu. En þessi draumur Helgu
um að að eignast og endurbæta húsið
sitt varð því miður ekki að veruleika.
En draumur hennar var veruleiki og
það að eiga sér drauma, vonir og þrár
er lífið sjálft, það gildir jafnt um unga
sem gamla. Að lokum vil ég segja
þetta um Helgu. Hún var vönduð og
traust manneskja og vildi öllum vel.
Vegna veikinda mátti hún margt þola,
en frekar en að barma sér vegna
þeirra hló hún bara og spaugaði. Hún
var alltaf í góðu skapi og alltaf gott að
hitta hana og heimsækja. Ég sakna
hennar mikið. Hafðu þökk fyrir allt
sem þú varst mér Helga mín. Guð
blessi þig.
Jóna Sigríður Jónsdóttir.
Helga móðursystir mín hefur verið
hluti minnar tilveru svo lengi sem ég
man. Fyrstu minningar mínar um
Helgu eru úr gamla bænum í Litla-
Hvammi og flestar tengjast þær mat.
Ég man eftir risastórum, freistandi
hveiti- og heilveitibrauðunum, þess-
um tvíburum sem flatmöguðu gullin-
brúnir á ofnplötunum, heitum soð-
kökum í kjötsúpu og köldum með
smjöri. Síðast en ekki síst man ég eft-
ir heitu mjólkurblandi með Frón kexi
sem veitt var upp úr glasinu með te-
skeið rétt fyrir svefninn enda taldi
Helga ekki eftir sér að sækja þetta
góðgæti á neðri hæðina þótt áliðið væ-
ri.Ég átti líka góðan svefnstað fyrir
ofan Helgu á dívaninum við norður-
vegginn í baðstofunni hjá ömmu og
afa. En allar minningar um Helgu eru
samofnar minningum um móður
hennar og ömmu mína Steinunni
Helgu enda voru þær Helga ekki bara
mæðgur heldur vinkonur bundnar
sterkum böndum. Saman unnu þær
heimilisstörfin og lögðu á ráðin um
heimilishaldið. Þegar amma brýndi
mig til hlýðni var það ævinlega með
skírskotun til Helgu, umfram allt
mátti ég mátti ekki auka Helgu erfiði
því hún átti allt hið besta skilið.
Helga var ung þegar hún missti
unnusta sinn í sjóslysi í Vík árið 1941.
Þótt hún eignaðist ekki eigin börn var
hún sumarmóðir mikils fjölda barna
sem komu í sveitina á vorin eins og
farfuglarnir og yfirgáfu með trega
þegar haustaði. Í þá daga voru sumr-
in löng enda skólaárið snöggtum
styttra en nú er og því voru þessir far-
fuglar oft komnir í maí og fóru ekki
fyrr en í lok september og þótti þó
sumarið of stutt. Alla sína starfsævi
sinnti Helga heimilisstörfum á
Hvammbóli af mikilli ósérhlífni og án
efa oft meira af vilja en mætti því alla
tíð var heilsan bág. Hún var ótrúlega
kjörkuð kona og óbangin. Þrátt fyrir
háan aldur og þverrandi heilsu bjó
hún ein í húsinu á Hvammbóli í nokk-
ur ár eftir að systkini hennar, Baldur
og Árný Sigríður fóru á dvalarheimili
aldraðra í Vík. Hún átti sterka trú,
hneigðist mjög til forlagahyggju og
bjó yfir miklu æðruleysi. Að hennar
mati fóru hlutirnir eins og þeim var
ætlað að fara fyrir Guðs forsjá og
aldrei varð ég þess vör að hún efaðist
um þá forsjá. Þeim sem minni höfðu
trúna gat á köflum fundist þessi sann-
færing grátbrosleg eins og þegar
Helga datt illa á steyptu kjallargólf-
inu á Hvammbóli þannig að blóðið
flaut. Ekki dró Helga í efa að þessi
blóðmissir hefði verið sér til mikillar
heilsubótar og gaf lítið fyrir veik-
burða andmæli þeirra sem veikari
höfðu trúarsannfæringuna. Hætt er
þó við að veikindi og ástvinamissir
hafi gert marga drauma Helgu að
engu. Aðrar ástæður réðu því að síð-
asti draumurinn, að eignast húsið á
Hvammbóli aftur, rættist ekki. Í þann
draum hélt Helga lengi eftir að hún
fór að Hjallatúni. Hún fékk systur-
dætur sínar, Sólrúnu og mig, en þó
fyrst og fremst Jónu Sigríði, í lið með
sér. Þrátt fyrir góðan vilja tókst það
ekki enda fyrirstöður fleiri og erfiðari
en svo að á þeim yrði sigrast.
Helga var glaðlynd en hæglát, tal-
aði lágt og vann sín verk af fumleysi.
Hún var tónvís og söngelsk, söng í
kirkjukór Skeiðflatarkirkju í áratugi
og raulaði jafnan milliröddina við kór-
söng útvarpsmessunnar á sunnudög-
um yfir pottunum. Þrátt fyrir annríki
yfir sumarmánuðina gaf hún sér tóm
til þess að taka undir söng okkar ung-
mennanna sem sungum ættjarðar- og
dægurlög við gítarleik svo undir tók í
húsinu. Hámarki náði sönggleðin
þegar Doddi frændi og Heiða, komu í
heimsókn, þá sameinuðust tvær kyn-
slóðir ættingja í fjórradda söng og
gilti þá einu þótt hásláttur væri og
brakandi þurrkur úti. Minningarnar
frá þessum samverustundum við
söng og glens eru ómetanlegar.
Að leiðarlokum er mér efst í huga
þakklæti til Helgu fyrir að fá að vera
HELGA
STEFÁNSDÓTTIR