Morgunblaðið - 20.01.2005, Síða 24

Ljós Ólafs Elíassonar ljá forsalnum líf, birtu og sterkan karakter
urinn er sveigður og lakkaður á sama máta og gert er í fiðlusmíð
Henning Larsen er einnþekktasti arkitektDana, og höfundur Óp-eruhússins sem vígt var
þar í borg á laugardagskvöld. Lar-
sen sem er kominn á níræðisaldur
stóð þó fjarri því einn í stórræð-
unum, því á bak við hann stendur
arkitektastofa hans sem hefur á að
skipa tæplega 40 arkitektum auk
annars starfsfólks – alls milli 60 og
70 manns. Afrekaskrá Hennings
Larsens og starfsmanna hans er
orðin löng, allt frá því stofan var
stofnuð, árið 1959. Hann var þá
þegar orðinn kunnur arkitekt og
hafði meðal annars unnið á stofu
Arne Jakobsens snemma á sjötta
áratug aldarinnar, að loknu námi í
Konunglegu akademíunni í Kaup-
mannahöfn. Árin fram að því að
hann stofnaði eigin stofu, hafði
hann rekið stofu með kollegum sín-
um, þeim Max Brüll, Gehrdt
Bornebusch og Jørgen Selchau.
Meðal þekktustu verka Larsens
eru Háskólinn í Þrándheimi, Freie-
háskólinn í Berlín og bygging utan-
ríkisráðuneytisins í Sádi Arabíu.
Árið 1965 hreppti Henning Larsen
Eckersberg-orðuna, fyrir framlag
sitt til byggingarlistarinnar og
þremur árum síðar varð hann pró-
fessor í arkitektúr og hönnun við
Konunglegu akademíuna í Kaup-
mannahöfn. Teiknistofa Hennings
Larsens hefur margoft borið sigur
úr býtum í forvali og samkeppni um
stórar og veglegar byggingar. Við-
urkenningar og verðlaun sem
teiknistofa Hennings Larsens hef-
ur hreppt gegnum tíðina fyrir unn-
in verk skipta líka hundruðum og
bara nýja Óperuhúsið í Kaup-
mannahöfn hefur eitt og sér aflað
stofunni margvíslegra viðurkenn-
inga og verðlauna. Og enn er kapp-
inn að. Nú örfáum dögum eftir að
Óperan var vígð, var tilkynnt að
teiknistofa Hennings Larsens hefði
sigrað í hugmyndasamkeppni um
nýtt háhýsi og umhverfi þess í mið-
borg Tirana í Albaníu, þar sem
mikil uppbygging stendur fyrir
dyrum.
Á mánudagsmorgun, tveimur
dögum eftir vígslu hússins, bauð
einn af arkitektum stofunnar og
meðeigandi, Peer Teglgaard
Jeppesen, blaðamanni með sér í
skoðunarferð um Óperuna. Hann
segir við upphaf skoðunarferð-
arinnar að Henning Larsen og
arkitektalið hans sem vann með
honum að húsinu séu mjög ánægð
með hve húsið reynist þegar góður
vinnustaður og að Konunglega leik-
húsið skuli vera jafn ánægt með ár-
angurinn. Það sé grundvöllur þess
að ópera Konunglega leikhússins
geti gert sitt besta og notið sín sem
best til listrænna starfa. „Við erum
himinlifandi yfir því hvernig til hef-
ur tekist með forsalinn. Þetta eru
lifandi salarkynni. Markmið í hönn-
un forsalarins var að skapa rými
þar sem fólk gæti sýnt sig og séð
aðra, og það hefur tekist. Áheyr-
endasalurinn skapar andstæðu við
opið og svífandi rými forsalarins –
þú sérð það þegar við komum þang-
að. Þar var það markmið að skapa
kraftmikið rými, þar sem nálægð
áheyrenda við sviðið væri það mikil
að þeir gætu auðveldlega orðið
gagnteknir af því sem þar fer fram.
Hljómburðurinn í salnum er frá-
bær og var hannaður af fólki sem
ég tel meðal þriggja bestu í heim-
inum á því sviði. Við höfum átt náið
samstarf við frambærilegustu sér-
fræðinga heims í öllu því sem lýtur
að sviðstækni, hljómburði og lýs-
ingu – sérfræðinga sem A.P. Möller
fékk til liðs við okkur. Við erum
ekki í nokkrum vafa um að þessi
salur verður heimsþekktur. Óperan
er nú þegar farin að laða að sér er-
lenda gesti og alþjóðlega listamenn
sem hafa ekki komið hingað áður.
Þetta er hús sem fólk mun hafa
áhuga á að sjá, koma í og starfa í.
Þetta finnst mér í grundvall-
aratriðum það sem uppúr stendur
og er okkur sem hönnuðum húsið
mjög mikilvægt.“
Það er rétt að fólk á eftir að vilja
sjá þetta hús, og meðan Teglgaard
Jeppesen sækir aðgangskort okkar
til húsvarðarins heyri ég tvo söngv-
ara tala um það í nokkrum
áhyggjutón, að sennilega þurfi að
bæta inn aukasýningum í hverri
viku fram á vor. Það er semsagt
uppselt á allar sýningar í húsinu
fram í september – á allar sýningar
sem skipulagðar hafa verið og aug-
lýstar.
Steinsteypan dýrust
Við Teglgaard Jeppesen göngum
inn úr starfsmannaanddyrinu, eftir
löngum gangi. Það er líf og fjör í
húsinu, hvarvetna er fólk að þakka
fyrir síðast – sem var auðvitað
vígslukvöldið – og andinn er léttur.
Gráir veggir vekja athygli mína og
Teglgaard Jeppesen segir mér –
mér til mikillar furðu, að þetta sé
nú bara steinsteypa. En hún er
flauelsmjúk! „Það er notuð sérstök
aðferð til að ná fram þessari mýkt í
steypunni, og silkikenndri áferð, en
steypan er sennilega langdýrasta
byggingarefnið sem notað er í þetta
hús.“ Þetta kemur Íslendingnum
sem er alinn upp við að steinsteypa
sé nánast frumefni, verulega á
óvart. Það vekur líka athygli hve
dagsbirtan leikur fallega um vegg-
ina, en arkitektinn segir að það hafi
verið eitt af markmiðum þeirra við
hönnunina að hún fengi að leika um
allt húsið. Aðeins eitt íverurými
hússins er án dagsljóss, en það er
eitt fyrsta rýmið sem Teglgaard
Jeppesen sýnir mér – æfingasalur
hljómsveitarinnar á hæðunum neð-
an jarðar. Þar er tækninni hins
vegar þannig háttað að meðfram
lausu loftinu skín hvítt ljós, meðan
mikil og jöfn lýsing í bylgjulaga
lausa loftinu er gul og hlý.
birtan í þessum sal er stilla
þannig að hægt er að ráða
hvít hún verður. Þetta er g
þess að hægt sé að líkja sem
eftir birtustigi úti, til dæmi
árstíðum. Það er líka mikil
sal sem þessum að lýsingin
kröfur löggjafar og vinnue
þar sem nótnalestur er erf
krefst mikillar birtu. Lýsin
stenst þessar kröfur og nok
hundruð lúxum betur. Hér
engan að svíða í augu af þv
í litlar svartar nótur.“ Æfin
hljómsveitarinnar er stór o
legur, og í honum var einni
að skapa sem bestan hljóm
æfingasalnum er gengt inn
stóra lyftu, hljóðfæralyftu,
notuð er til að færa þung h
milli hljómsveitargryfju og
ingarýmis. Lyfta sem flytu
færaleikara á milli er sérst
hraðskreið. Fyrir framan æ
ingasalinn, sem jafnframt e
fullkomnasta upptökustúd
dagstofa hljóðfæraleikaran
sófum og þægilegum stólum
„Mátuleg“ hljómsveitar
Allt svæðið er fullkomleg
einangrað. „Sjálf hljómsve
argryfjan er svo þannig úr
gerð að það er hægt að dýp
og hækka eftir þörfum. Þa
til þess að rýmið í henni sé
mátulegt fyrir þann fjölda
færaleikara sem leikur hve
sinni, og ekki skapist tóma
neins staðar sem gæti haft
áhrif á hljómburðinn.“
Sviðið sjálft er búið öllum
Óperan
þekkt o
Tveimur dögum eftir
vígslu nýja óperu-
hússins í Kaupmanna-
höfn átti Bergþóra
Jónsdóttir þess kost
að skoða húsið í fylgd
arkitektsins Peers
Teglgaards Jeppesens
sem er einn þeirra
arkitekta á stofu
Hennings Larsens
sem unnu hvað mest
að hönnun þess.
24 FIMMTUDAGUR 20. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
STOFNFRUMUGJÖF
GETUR SKIPT SKÖPUM
Blóðbankinn hefur nú hafiðskráningu á sjálfboðaliðum ístofnfrumugjafaskrá, eins og
fram kom í Morgunblaðinu í gær.
Skráin er unnin í samstarfi við
norsku stofnfrumugjafaskrána, en al-
þjóðleg tengsl eru á milli slíkra skráa
sem þýðir að hægt er að leita um heim
allan að heppilegum gjafa fyrir hvern
sjúkling.
Þeir sem einkum þurfa á slíkri gjöf
að halda eru sjúklingar með illkynja
blóðsjúkdóma eða eitlaæxli, auk
þeirra sem eru með meðfædda ónæm-
isgalla. Á heimasíðu Blóðbankans
kemur fram að besti stofnfrumugjaf-
inn er systkini sjúklingsins sem er
með sömu vefjaflokkun. Almennt eru
líkurnar á því að finna gjafa í fjöl-
skyldu sjúklingsins þó ekki nema um
það bil 30%. Margir hafa því þörf fyr-
ir gjöf frá óskyldum einstaklingi en
möguleikar á að finna réttan gjafa
aukast í hlutfalli við fjölda þeirra sem
finnast í stofnfrumugjafaskrám. Á
því sviði er til mikils að vinna því á vef
Blóðbankans kemur fram að gjafir úr
óskyldum einstaklingum fyrir tilstilli
slíkra skráa skipta sköpum fyrir
marga sjúklinga og segir þar að ef
„gjöf með stofnfrumum stæði þessum
sjúklingum ekki til boða væru engin
sambærileg úrræði tiltæk fyrir þá“.
Blóðbankinn greinir ennfremur frá
því að mikil þörf sé á fleiri gjöfum á
skrá „því breytileiki vefjaflokka er
mikill og fjöldi samsetninga þeirra
skiptir milljónum“. Ennfremur er
bent á að „meiri líkur eru á að finna
gjafa meðal fólks af sama uppruna, og
því er mikilvægt fyrir íslenska sjúk-
linga að hægt sé að leita að gjafa á
meðal Íslendinga og auka þannig lík-
urnar á að gjafi finnist. [...] Með
stofnun skrár á Íslandi aukast líkur
enn frekar á því að sjúklingar hér á
landi geti fengið stofnfrumur ef á
þarf að halda“.
Þessi tækni í læknavísindum hefur
þegar sannað sig sem mikilvægt úr-
ræði við mjög þungbærum og illvíg-
um sjúkdómum. Þátttaka Íslendinga
í alþjóðlegu samstarfi á þessu sviði,
stuðlar ekki einungis að því að lík-
urnar á að sjúklingar hér á landi fái
bót meina sinna eins og rakið var hér
að ofan, heldur einnig að því að stofn-
frumugjafar héðan geti lagt sitt af
mörkum til að bjarga mannslífum
annarsstaðar. Slík þátttaka er því
ekki einungis hluti af nauðsynlegri
framþróun læknavísinda hér á landi,
heldur einnig liður í því að axla
ábyrgð á þessu sviði í alþjóðasam-
félaginu. Hún sýnir að afrakstur
framþróunar í læknisfræði er loks
orðinn hnattrænn – að því marki sem
þjóðir hafa efni á að njóta hans, en
það höfum við sem betur fer.
Það eru blóðgjafar á aldrinum 18-
45 ára sem geta látið skrá sig á stofn-
frumuskrá Blóðbankans, en ákveðið
var að skráin yrði einskorðuð við
blóðgjafa, þar sem „þeir eru heilsu-
hraustir og vitað er að þeir eru til-
búnir til að gefa í þágu sjúkra“, eins
og segir í upplýsingum um þetta ferli.
Vonandi munu sem flestir er full-
nægja skilyrðunum láta skrá sig, því
rétt eins og við líffæragjöf munar um
hvern einasta einstakling sem er
tilbúinn til að leggja sitt af mörkum
til að bjarga mannslífi. Milljónir ein-
staklinga þarf á skrá til að finna
stofnfrumugjafa fyrir viðkomandi
sjúklinga – og hver veit hvenær
þeirra vefjaflokkun færir einhverjum
óvænta von.
RANNSÓKN Á ÁFENGISSÝKI
Íslenzk erfðagreining og SÁÁ hafatekið höndum saman um rann-
sóknir á erfðafræði áfengissýki og
hefur ÍE fengið 330 milljóna króna
styrk til verkefnisins frá ESB. Þetta
verkefni er liður í evrópsku sam-
starfsverkefni um rannsóknir á líf-
fræðilegum orsökum áfengisfíknar-
innar. Kári Stefánsson, forstjóri ÍE,
sagði í samtali við Morgunblaðið í
gær, að markmiðið með rannsókninni
væri að öðlast nýjan skilning og
þekkingu á tilurð áfengissýki og
hvernig sá sjúkdómur fer á milli kyn-
slóða.
Af þessu tilefni sagði Þórarinn
Tyrfingsson, yfirlæknir á Vogi, í sam-
tali við Morgunblaðið í gær:
„Við höfum ekki komizt nákvæm-
lega að því, hvað það er í erfðunum,
sem gerir menn veikari, en ef við
komumst nær um það, þá mun það
auðvitað nýtast okkur í forvörnum og
meðferð.“
Þetta er spennandi verkefni. Sú
skoðun hefur lengi verið almenn á
meðal alþýðu manna á Íslandi, að
áfengissýki erfist. Margir eru þeirrar
skoðunar, að þetta fari ekki á milli
mála. Kynslóð eftir kynslóð í sömu
fjölskyldum er veik fyrir víni og kann
ekki með það að fara. Aðrir bregðast
við vitneskju um áfengissýki í eigin
fjölskyldu með strangri bindindis-
semi, sem er skynsamlegt.
Áfengi er böl. Þær fjölskyldur eru
fáar á Íslandi, sem hafa ekki kynnzt
því böli. Sennilega er ekkert, sem
hefur valdið jafn mikilli eyðileggingu
í fjölskyldum og skaðað einstaklinga
jafn mikið og áfengi og í mörgum til-
vikum eyðilagt líf þeirra, sem hafa
orðið háðir því.
Það væri mikill áfangi í baráttunni
gegn áfengisbölinu, ef hægt væri að
sýna fram á það með rannsóknum,
sem alþýða manna telur vera satt og
rétt, að áfengissýki liggi í ættum. Að
ekki sé talað um, ef takast mætti að
finna leiðir til þess að yfirvinna
áfengissýkina.
Bezt fer á því að bragða ekki
áfenga drykki en ofneyzla áfengis
hefur lengi fylgt þjóðum á norður-
hjara veraldar. Ef rannsóknir Kára
Stefánssonar, Þórarins Tyrfingsson-
ar og samstarfsmanna þeirra geta
orðið til þess, að bæði Íslendingum og
öðrum þjóðum takist að ná stjórn á
drykkju sinni hafa þeir félagar lagt
grunn að einhverjum mestu þjóð-
félagsumbótum á síðari tímum.