Morgunblaðið - 17.03.2005, Blaðsíða 10

10 FIMMTUDAGUR 17. MARS 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Bílar og
Brúðkaup
á morgun
Í MÁLSTOFU á vegum Lagastofn-
unar Háskóla Íslands og Land-
verndar um umhverfisrétt og
stjórnarskrána lýsti Ole Kristian
Fauchald, dósent við Óslóarháskóla
og sérfræðingur í umhverfisrétti,
reynslu Norðmanna af umhverfis-
ákvæði sem tekið var upp í norsku
stjórnarskrána árið 1992. Í pall-
borðsumræðum kom fram í máli
Jóns Kristjánssonar, formanns
stjórnarskrárnefndar, að brýnt væri
að taka til umræðu ákvæði um um-
hverfisrétt og sagði hann slíkt
ákvæði þurfa að vera gagnsætt og
skýrt.
Sérhver einstaklingur á
rétt á heilnæmu umhverfi
Í umhverfisréttarákvæði norsku
stjórnarskrárinnar segir m.a. að
sérhver einstaklingur eigi rétt á
heilnæmu umhverfi og náttúru þar
sem líffræðileg fjölbreytni skuli
vernduð. Nýta eigi náttúruna með
langtímasjónarmið í huga til að
tryggja rétt komandi kynslóða. Þá
kemur fram í umræddri grein að al-
menningur eigi rétt á upplýsingum
um ástand umhverfisins og áhrif
framkvæmda á það og er yfirvöld-
um að öðru leyti falið að útfæra
þetta.
Fram kom í máli Ole Kristian
Fauchald að það hefði tekið langan
tíma að fá umrætt ákvæði inn í
stjórnarskrána. Í kjölfarið hefðu
nokkrir lagabálkar beinlínis vísað til
þess í markmiðsgreinum sínum,
meðal annars lög er varða Sval-
barða og á Finnmörku. Hann lagði
áherslu á að lögin um aðgang að
upplýsingum um umhverfismál ættu
rætur sínar að rekja beint til stjórn-
arskrárákvæðisins. Einnig nefndi
hann að vísað hefði verið til ákvæð-
isins í þremur hæstaréttardómum
en almennt hefði ákvæðið ekki enn
haft mikil áhrif.
Í pallborðsumræðunum á mál-
þinginu tóku þátt auk Jóns Krist-
jánssonar þau Aðalheiður Jóhanns-
dóttir, lektor við lagadeild HÍ,
Hjörleifur Guttormsson náttúru-
fræðingur og Sigurður Líndal pró-
fessor.
Jón Kristjánsson sagði stjórnar-
skrárnefnd þurfa að taka mörg at-
riði fyrir í endurskoðun sinni í
tengslum við umhverfisrétt. Nefndi
hann m.a. atriði eins og tengsl á
eignarhaldi á auðlindum. Jón rifjaði
upp að við fyrri vinnu við endur-
skoðun stjórnarskrár hefði verið
fjallað um ákvæði þar sem sagði að
vernda bæri náttúruna svo að ekki
spilltist líf eða land að nauðsynja-
lausu. Þetta væri gott ákvæði en
hvernig ætti að skilgreina hvað væri
nauðsynlegt og hvað ekki.
Lagatæknilega erfitt
Aðalheiður Jóhannsdóttir sagði
það á margan hátt lagatæknilega
erfitt að koma umhverfisréttar-
ákvæði í stjórnarskrá. Hún sagði
það spennandi verkefni sem krefðist
ítarlegs undirbúnings. Spurning
væri hvernig slíkt ákvæði nýttist og
hvaða áhrifum mætti búast við með
tilurð þess. Hún minnti á að ákvæði
um mannréttindi hefðu þýðingu og
hægt væri að vísa til þeirra, slíkt
væri einnig nauðsynlegt varðandi
umhverfismálin. Kvaðst hún ekki
sjá neina sérstaka galla samhliða
því að ákvæði yrði sett í stjórn-
arskrána.
Hjörleifur Guttormsson sagði það
skoðun sína að ótvírætt ætti að taka
upp umhverfisréttarákvæði í stjórn-
arskrána. Minnti hann á að mann-
réttindaákvæði hefðu komist í
stjórnarskrá í kjölfar mikillar um-
ræðu og svipað væri uppi á ten-
ingnum nú varðandi umhverfismál.
Sagði hann það hreinlega spurningu
um tilvist mannsins að taka slíkt
ákvæði í stjórnarskrá. Hjörleifur
sagði að taka yrði pólitíska ákvörð-
un um að taka ákvæðið upp og í
framhaldinu yrði málið auðleysan-
legt tæknilega. Kvaðst hann vonast
til að stjórnarskráin yrði betri eftir
að nefnd Jóns hefði lokið starfi sínu.
Sigurður Líndal sagði stjórnar-
skrá vera grunnsáttmála og sagði
erfitt að taka þannig á þessum mál-
um að þau hefðu einhverja merk-
ingu. Álitamálin hljóti að vera mörg
og það hefði sýnt sig að þar sem lög-
gjafinn tæki ekki nógu skýrt á mál-
um hefði ákvörðunarvaldið í raun
flust frá löggjafarvaldinu til dóm-
stóla. Minnti hann á öryrkjamálið
svonefnda í þessu sambandi. Hann
sagði það skyldu að vernda náttúru
landsins og auðlindir en kvaðst hafa
meiri áhyggjur af umgengni fólks
en einni hljóðlátri virkjun.
Ákvæði um umhverfisrétt voru sett í stjórnarskrá Norðmanna fyrir rúmum áratug
Ákvæði um um-
hverfisrétt þurfa
að vera skýr
Morgunblaðið/Jim Smart
Rætt var um umhverfisrétt og stjórnarskrána á málþingi Lagastofnunar HÍ og Landverndar í gær.
AFAR skiptar skoðanir eru á því
hvort nýtt frumvarp um Rík-
isútvarpið sé til bóta eða ekki. Stíga
hefði átt skrefið til fulls í frumvarp-
inu og gera RÚV hreinlega að
hlutafélagi. Gott er að betri stjórn-
sýsla innan stofnunarinnar sé
tryggð. Ganga hefði átt mun lengra
í því að taka fyrir auglýsingatekjur
stofnunarinnar þar sem þær
skekktu samkeppnisstöðu einka-
aðila. Þetta var meðal þess sem
fram kom á opnum fundi um fram-
tíð Ríkisútvarpsins sem Vörður –
fulltrúaráð sjálfstæðisfélaganna í
Reykjavík, stóð fyrir í Valhöll í gær.
Á fundinum fór Steingrímur Sig-
urgeirsson, aðstoðarmaður mennta-
málaráðherra, yfir helstu þætti nýs
frumvarps til laga um Ríkisútvarpið
sf. Meðal þess sem fram kom er að í
greinargerð með frumvarpinu er
nefndur sá möguleiki að mennta-
málaráðherra geri árangursstjórn-
unarsamning við Ríkisútvarpið sf.
til nokkurra ára í senn þar sem
mælt verði fyrir um nánari útfærslu
á skyldum félagsins. Sagði hann þar
m.a. vísað til samsetningar útsendr-
ar dagskrár m.t.t. innlends dag-
skrárefnis, efnis sem ætlað er börn-
um eða sérstökum aldurshópum,
fræðslu-, heimildar- og íþróttaefnis,
svo eitthvað sé nefnt.
Einnig kom fram að af tækni-
legum ástæðum verða öll störf hjá
RÚV lögð niður við yfirtöku Rík-
isútvarpsins sf. á rekstrinum en
Steingrímur tók fram að tryggilega
væri búið um réttindi núverandi
starfsmanna. Þannig eiga allir þeir
starfsmenn Ríkisútvarpsins sem við
gildistöku laganna eru ráðnir ótíma-
bundinni ráðningu eða eru skipaðir
rétt á störfum hjá Ríkisútvarpinu
sf. við yfirtöku þess á starfsemi
RÚV.
Sér ekki að flokkspólitískum
áhrifum sé bægt frá
„Ég tel þetta frumvarp vera ein
versta árás á frjálsa fjölmiðla sem
um getur á Íslandi,“ sagði Óli Björn
Kárason útgáfustjóri sem sat í pall-
borði ásamt Margréti Sverrisdóttur
framkvæmdastjóra, Ólafi Hauks-
syni blaðamanni og Steingrími.
Benti Óli Björn annars vegar á að
með frumvarpinu væri verið að
auka ráðstöfunartekjur Rík-
isútvarpsins um 2–400 milljónir
króna árlega sem myndi, að hans
mati, ganga nærri þeim einkaaðilum
sem eru í harðri samkeppni við Rík-
isútvarpið. Einnig benti hann á að
afar sérkennilegt væri að finna
ákvæði þess efnis í frumvarpinu að
RÚV væri heimilt að standa að
stofnun og rekstri félaga á öllum
sviðum fjölmiðlunar, auk þess sem
því verði heimilt „að taka saman,
gefa út og dreifa hvers konar efni,
án endurgjalds eða gegn endur-
gjaldi, sem stuðlar að því að tilgangi
félagsins verði náð, svo sem ritað
máli, hljómplötur, hljóðsnældur,
geisladiskar, myndbönd og marg-
miðlunarefni,“ eins og segir orðrétt
í frumvarpinu.
Steingrímur svaraði því til að ef
til þess kæmi að Ríkisútvarpið sf.
tæki þátt í stofnun fyrirtækis væri
algjörlega ljóst að það yrði rekstr-
arlega aðskilið frá grunnstarfsemi
Ríkisútvarpsins sf. Minnti hann á að
mikilvægt væri að í lögum um Rík-
isútvarpið væri stofnuninni tryggð-
ur ákveðinn sveigjanleiki, ekki síst í
ljósi þess að tæknilega séð væri
starfsumhverfi fjölmiðla sífellt að
breytast.og því nauðsynlegt að tak-
marka ekki svigrúm stofnunarinnar.
Margrét Sverrisdóttir lýsti
ánægju sinni með það að í frum-
varpinu væri ótvírætt viðurkennt
hlutverk Ríkisútvarpsins sem mik-
ilvægrar menningarstofnunar. Hvað
neikvæða þætti frumvarpsins varð-
aði sagðist Margrét óttast aukna
ráðherravæðingu sem hún teldi að
merkja mætti í frumvarpinu. Benti
hún á að ríkisstjórnarmeirihlutinn
mundi áfram hafa mjög sterk ítök í
Ríkisútvarpinu. „Það er mikið talað
um aukið sjálfstæði stofnunarinnar
og að flokkspólitískum áhrifum sé
bægt frá, en miðað við frumvarpið
sé ég ekki að það sé svo í reynd.“
Ólafur Hauksson sagði eðlilegt að
ríkið hætti afskiptum sínum af Rík-
isútvarpinu sem fyrst og að til kæmi
hlutafélagavæðing. Hvað auglýs-
ingatekjur Ríkisútvarpsins varðar
sagðist Ólafur frekar hafa kosið að
nefskatturinn væri ögn hærri gegn
ákvæði um að Ríkisútvarpinu sf.
væri óheimilt að afla auglýs-
ingatekna.
Samkeppnisstaða
einkaaðila skekkt
Morgunblaðið/Ómar
Steingrímur Sigurgeirsson, aðstoðarmaður menntamálaráðherra, fór yfir
helstu þætti nýs frumvarps til laga um Ríkisútvarpið á fundinum í Valhöll.