Morgunblaðið - 04.04.2005, Blaðsíða 24

24 MÁNUDAGUR 4. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Einar Bragifæddist á Eski-
firði 7. apríl 1921.
Hann lést á Landspít-
alanum við Hring-
braut 26. mars síðast-
liðinn. Foreldrar
hans voru hjónin
Borghildur Einars-
dóttir húsmóðir, f.
28. apríl 1898, d. 26.
janúar 1981, og Sig-
urður Jóhannsson
skipstjóri, f. 23. des-
ember 1891, d. 5.
nóvember 1946.
Systkini Einars
Braga eru Alfons, f. 1916, Sigrún, f.
1919, og Anna, f. 1927.
Hinn 10. maí 1945 kvæntist Ein-
ar Bragi Kristínu Jónsdóttur, f. 19.
janúar 1920, d. 1. nóvember 2004.
Börn þeirra eru: 1) Borghildur,
geðlæknir við Landspítalann, f. 24.
febrúar 1946; fyrri maður hennar
Viðar Strand, svæfingalæknir í Sví-
þjóð; skildu; dætur þeirra: a) Una,
f. 19. febrúar 1971, kennari við há-
skólann í Durham í Englandi; sam-
býlismaður Paul Jeffrey, safnvörð-
ur. b) Æsa, f. 20. október 1972,
bókavörður við Menntaskólann í
Reykjavík; eiginmaður Jóhannes
Skúlason kennari; börn þeirra: ba)
Eygló, f. 4. maí 2000; bb) Bragi, f.
11. desember 2003. Seinni maður
Borghildar er Rudolf Rafn Adolfs-
son geðhjúkrunarfræðingur; dóttir
þeirra: c) Diljá, f. 28. febrúar 1988,
menntaskólanemi. Stjúpbörn Borg-
við háskólana í Lundi og Stokk-
hólmi. Jafnframt ritstörfum vann
Einar Bragi sem kennari á ungl-
ingastigi um árabil.
Ljóðabækur hans eru: Eitt kvöld
í júní 1950; Svanur á Báru 1952;
Gestaboð um nótt 1953; Regn í maí
1957; Hreintjarnir 1960; Í ljósmál-
inu 1970; Ljóð 1983 (úrval) og Ljós í
augum dagsins 2000. Þýðingar á
ljóðum hans hafa birst á mörgum
tungumálum. Hann skrifaði nokkr-
ar bækur um sagnfræðileg efni og
ber þar hæst Eskju, sögurit Esk-
firðinga sem út kom í fimm bindum
á árunum 1971–1986.
Einar Bragi var mikilvirkur þýð-
andi. Má þar nefna Dittu manns-
barn eftir Martin Andersen Nexø
1948–1949; Leikrit III eftir August
Strindberg 1992, Leikrit III eftir
Henrik Ibsen 1995 og sex ljóðabæk-
ur eftir samísk skáld á árunum
2001–2003. Leikritin og samísku
ljóðin gaf hann út á eigin vegum.
Hann stofnaði tímaritið Birting
1953 og var ábyrgðarmaður bók-
mennta- og listatímaritsins Birt-
ings (yngra) 1955–1968 og ritstjóri
ásamt Jóni Óskari, Herði Ágústs-
syni og Thor Vilhjálmssyni.
Einar Bragi gegndi fjölmörgum
félags- og trúnaðarstörfum og var
meðal annars í stjórn Rithöfunda-
sambands Íslands og formaður
þess 1968–1970.
Hann hlaut margs kyns viður-
kenningar fyrir ritstörf sín, til
dæmis þýðingarverðlaun Sænsku
akademíunnar og sænsk-íslensku
menningarverðlaunin.
Hann var kjörinn heiðursborgari
Eskifjarðar 1986.
Útför Einars Braga verður gerð
frá Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
hildar af fyrra hjóna-
bandi Rudolfs: I) Örv-
ar, f. 25. janúar 1975,
sölumaður, kvæntur
Kötlu Stefánsdóttur
skrifstofukonu; dóttir
þeirra: Ia) Sunna Dís,
f. 30. júlí 2001. II) Hild-
ur, f. 13. ágúst 1981,
háskólanemi. 2) Jón
Arnarr, f. 12. febrúar
1949, húsgagna- og
innanhússhönnuður á
Selfossi; fyrri kona
hans er Sigrún Guð-
mundsdóttir, lektor
við Kennaraháskóla
Íslands; skildu; synir þeirra: a)
Orri, f. 5. nóvember 1970, ljós-
myndari og tónlistarmaður; eigin-
kona Þórdís Valdimarsdóttir kenn-
ari; börn þeirra: aa) Eyja, f. 11.
desember 1995, og ab) Kári, f. 13.
desember 1997. b) Arnarr Þorri, f.
12. mars 1975, d. 2. júní 2001; dóttir
hans og Svanhvítar Tryggvadótt-
ur: ba) Salka, f. 21. júlí 1998. Dóttir
Jóns Arnarr og Ingunnar Ásdísar-
dóttur: c) Ásdís Gríma, f. 7. desem-
ber 1979, við nám í Danmörku.
Seinni kona Jóns Arnarr: Elma
Hrafnsdóttir, húsmóðir; dóttir
þeirra: d) Kristín Birta, f. 6. júní
1982, stúdent; dóttir hennar og Sig-
urðar Samik Davidsen: da) Sesselja
Sól, f. 19. janúar 1999.
Einar Bragi lauk stúdentsprófi
frá Menntaskólanum á Akureyri
1944. Hann stundaði nám í bók-
menntum, listasögu og leikhússögu
Það er skrýtið hvernig við menn-
irnir teljum okkur sífellt trú um að
við höfum meiri tíma. Meiri tíma til
að mennta okkur og skemmta, meiri
tíma til að verða betri menn og kon-
ur, meiri tíma til að skoða heiminn en
umfram allt annað teljum við okkur
trú um að við fáum meiri tíma með
fólkinu sem okkur er kærast. Það er
þó sjaldnast raunin.
Það eru svo margar minningar
sem koma í huga mér þar sem ég sit
hér og reyni að koma orðum mínum á
blað. Það fyrsta sem kemur þó í huga
minn þegar ég hugsa til afa Braga og
ömmu Stínu eru allar stundirnar sem
við áttum saman í Suðurgötunni. Þar
sem þú sast við skriftir á meðan
amma töfraði fram eitthvað gott með
kaffinu. Með aldrinum tók ég að setj-
ast með þér við skriftirnar og hafa
ófá ljóðin sprottið þar fram. Ég man
að við geymdum þau undir trékett-
inum í hillunni þinni, á vísum stað,
svo þau myndu aldrei glatast. Ég
man líka að það var þrautin þyngri að
fá þig til að láta þau af hendi þegar ég
gerði tilkall til þeirra á unglingsaldri.
Ég skildi það ekki þá, í mínum aug-
um voru þetta bara orð á blaði. Þegar
ég hélt að þessi ljóð væru mér glötuð
skildi ég þó að þau eru sorg mín og
gleði, ást mín og hatur, þessi orð á
blaði eru fjársjóður lífs míns.
Nú þegar hjartsláttur lífsins held-
ur ekki lengur fyrir þér vöku, elsku
afi minn, kveð ég þig. Á þann eina
hátt sem ég kann, þann háttinn sem
þú kenndir mér, minnug orðanna
sem þú sagðir við okkur pabba þegar
ég kvaddi þig í síðasta sinn.
Æskunni skaltu hlífa
við lífsins harmi,
leyf henni að
gleðjast, um sinn
Lát hana ei líta
sorg vora og þján,
snögglega þerraðu
tárvota kinn
Því hún mun síðar
fella tár af hvarmi,
leyf henni að
gleðjast, um sinn
Svo lát hana ei vita
lát hana ei sjá
hve hjarta þitt brestur
sonur minn
(Birta.)
Hve sárt er nú að kveðja, afi minn,
hinsta sinn.
Þín
Birta.
Það fólk sem nær háum aldri þarf
að sætta sig við það að æ fleira af
samferðafólkinu hverfi af sjónarsvið-
inu.
Einar Bragi, mágur minn, er lát-
inn. Við ólumst upp í sama sjávar-
þorpinu þar sem allir þekktust. Þar
voru börnin frjáls við ýmsa leiki en
byrjuðu einnig snemma að taka þátt í
störfum með fullorðna fólkinu.
Við kynntumst þó ekki að neinu
ráði fyrr en haustið 1944 þegar við
Sigrún systir hans gengum í hjóna-
band. Vorið eftir giftust þau Einar
Bragi og Kristín Jónsdóttir í Eski-
fjarðarkirkju. Óhætt er að segja að
þau hafi verið einna fremst í hópi
okkar bestu vina þau sextíu ár sem
síðan eru liðin. Með þeim fórum við
oft í ferðalög bæði innan lands og ut-
an. Einnig gistum við oft hjá þeim
fyrr á árum þegar við komum í heim-
sókn til Reykjavíkur. Eitt eftirminni-
legasta ferðalag sem við fórum í með
þeim Stínu og Braga, eins og þau
voru jafnan nefnd af kunningjunum,
var vorið 1981 þegar við lögðum upp
akandi frá Lundi í Svíþjóð allt til
nyrstu byggða í Noregi. Dvöldum við
um tíma í byggðum sama þar sem
Einar Bragi átti marga góðvini.
Hann hafði mikinn áhuga á samísk-
um fræðum og þýddi meðal annars
ljóð eftir sama. Ferðalaginu lukum
við í Finnlandi þar sem við bjuggum í
stóru einbýlishúsi sem vinir þeirra
hjóna buðu þeim afnot af.
Sumarið 1966 í júní komu þau
Stína og Bragi í heimsókn til okkar á
Eskifjörð. Eitt kvöldið að afloknu
dagsverki fór Bragi með mér út á
fjörðinn að draga kolanet. Veðrið var
eins gott og það getur best orðið á
austfirsku vorkvöldi, heiðskírt, blíða-
logn og fjöllin spegluðust í sjónum.
Þegar við litum til lands fórum við að
hugleiða hvað margt hafði breyst frá
því að við vorum börn, mörg hús
horfin og atvinnuhættir ólíkir því
sem áður var. Bragi spurði mig þá
hvort ekki stæði til að skrá sögu
Eskifjarðar. Ég sagði honum sem
var að leitað hefði verið að manni til
að vinna það verk en hann hefði ekki
fundist ennþá. Þegar Bragi kom suð-
ur fór hann að kanna á söfnum ýmsar
heimildir um sögu Eskifjarðar, sem
seinna leiddi svo til þess að hrepps-
nefnd Eskifjarðar réð hann til að
skrá söguna. Árið 1968 var kosin
Byggðarsögunefnd Eskifjarðar og
henni falið meðal annars að vera höf-
undi sögunnar til aðstoðar við að
safna myndum og heimildum. Enn-
fremur átti hún að safna gömlum
minjum og sjá um varðveislu gamalla
húsa. Samstarfið við Einar Braga var
alltaf einstaklega gott. Byggðarsag-
an átti upphaflega að verða tvö bindi
en þau urðu fimm, Eskja I –V. Það
fyrsta kom út 1971 en það síðasta
1986 á 200 ára verslunarafmæli Eski-
fjarðar. Við það tækifæri var Einar
Bragi gerður að heiðursborgara
Eskifjarðar. Auk Eskju skrifaði
Bragi tvær bækur sem snertu sögu
byggðarlagsins: Pöntunarfélag Eski-
fjarðar 40 ára og Af mönnum ertu
kominn, sem eru bernsku- og æsku-
minningar hans.
Tryggð hans við æskustöðvarnar
og gjafmildi hefur verið með ein-
dæmum. Hann hefur gefið ættingj-
um og vinum stórgjafir við öll mögu-
leg tækifæri. Í safni Byggðarsögu-
nefndar eru nú fimm hundruð bækur
sem að stærstum hluta eru gjafir frá
Einari Braga og snerta flestar Eski-
fjörð og Austurland á einn og annan
hátt. Þá hefur hann einnig gefið
Grunnskóla Eskifjarðar safn af mál-
verkum sem prýða veggi skólans.
Einar Bragi var mikilvirkur rithöf-
undur og þýðandi. Þeim þætti verða
gerð skil á öðrum vettvangi.
Síðustu æviárin hafa verið þeim
Stínu og Braga erfið. Þau veiktust
bæði af illvígum sjúkdómum fyrir
nokkrum árum. Stína var fyrst heima
og annaðist Bragi hana eftir bestu
getu. Undir það síðasta dvaldist hún
á Sóltúni þar sem hún lést 1. nóv-
ember síðastliðinn. Eftir það fór
þróttur Braga smádvínandi uns hann
dó á laugardag fyrir páska.
Að leiðarlokum viljum við Sigrún
þakka þeim einlæga vináttu og góð-
vild á liðnum árum.
Við sendum börnum þeirra og fjöl-
skyldum innilegar samúðarkveðjur.
Hilmar Bjarnason.
Mikil eftirsjá er mér að Braga
frænda mínum. Aldrei aftur á ég eftir
að hlýða á hlýjan og sérkennilega
raddaðan hljóm orða hans fylla
andartakið mergjuðu og kraftmiklu
tungutaki, hvert orð valið af ná-
kvæmni og fagurfræði til að fylgja
sem best eftir skoðunum þess sem
setur réttlætiskennd sína öllu ofar og
baráttuna fyrir góðum málstað, en
var þó miklu tamara að tala um
skáldskap og listir eða greina menn
og athafnir þeirra af sálfræðilegu
innsæi hins þroskaða rithöfundar og
listamanns og kunni líka að meta af
þekkingu og þakklæti fegurð lífs og
verka, eins og aðeins sannir lífsfagur-
kerar gera. Bragi, nafnið eitt ljær
ljóma minningu hans, hinn ágætasti
maður.
Eins og einherjar Valhallar, sem
fyrra nafn hans er kennt við, tók
hann sérhvern slag sem þurfti sann-
færingu til fylgis, og hverjar sem
málalyktir urðu reis hann hugdjarfur
og ósár til næstu baráttu, ef þörf var
á liðsinni og málefnið mikilvægt.
Skyldu samar hafa átt í nokkrum
manni annarrar þjóðar annan eins
vin og jafn ötulan talsmann menning-
ar og réttinda frumþjóðar Norður-
landa?
Slaginn við krabbameinið tók hann
líka óhikað en hafði ekki þrek til að
rísa af fullum krafti gegn því, og
fylgir Stínu ástvinu sinni yfir í hulda
heima aðeins fimm mánuðum eftir að
hún kvaddi okkur.
Einar Bragi var skírður á kven-
réttindadaginn 19. júní „enda alla
ævi litið á það sem kjarna skírnar-
sáttmálans að styðja jafnrétti allra
manna“ eins og hann segir í endur-
minningum sínum. Hann var alla tíð
hliðhollur baráttumálum kvenna og
hvatti allar konur sér tengdar, jafnt
og ótengdar, til náms og til annarra
dáða. Hann er líklega sá eini sem hef-
ur á opinberum vettvangi reynt að
kveða niður hið hvimleiða öfugmæla-
orðtak um að konur séu konum verst-
ar. Það þekkti hann ekki í reynd.
Allt lífsstarf Einars Braga var af
þeim toga að þjóna skáldskapnum og
menningunni og fræða þjóð sína um
skáld og listamenn samtímans, ekki
bara okkar lands og þjóðar heldur
ekki síður annarra landa og þjóða.
Útgáfa Birtings, hins merka menn-
ingartímarits sem ekki hefur átt sér
neina sporgöngu hingað til, var að
hans frumkvæði en einmitt nú um
þessar mundir eru liðin 50 ár frá upp-
hafi útgáfu Birtings hins yngra. Í
samstarfi við nokkra af merkustu
samtímalistamönnum þess tíma var
það gefið út í 15 ár samfleytt og í því
fjallað um samtímamenningu í ungu
þjóðfélagi sem var á mótunarárum í
menningarlegu tilliti og eins kynntir
merkustu listamenn erlendir. Ef flett
er í gegnum eintök Birtings birtast
þar eitt af öðru nöfn allra helstu lista-
manna þjóðarinnar á seinni hluta 20.
aldar, auk nafna fjölmargra erlendra
listamanna, hvers verk voru þar
þýdd á íslensku eða um þau fjallað,
iðulega í fyrsta sinn hér á landi,
þ.á m. Pasternak, Garcia Lorca, Ner-
uda, Kafka og Camus. Þar má einnig
líta þýðingu Braga á Draugasónötu
Strindbergs, en síðar átti hann eftir
að þýða fjölda leikverka hans á ís-
lensku, og Henrik Ibsens líka, og
gefa út á eigin kostnað. Árið 1957 á
hann svo merkt samstarf við lista-
manninn Dieter Roth og er það efni í
lengra mál, en sýnir kannski fyrst og
fremst áræði Braga og hrifningu á
því sem óvenjulegt var og frumlegt.
Einar Bragi var ekki skáld sem
lagði áherslu á magn, heldur á gæði
og kaus að fægja og slípa ljóð sín þar
til þau skinu við augum tær og hnituð
og bað hann lesendur að hirða aðeins
um sína síðustu ljóðabók og reyna að
týna hinum fyrri.
Seinasta ljóðabók Braga kom út
árið 2000, ásamt geisladisk með upp-
lestri hans og myndskreytingum eft-
ir Tryggva Ólafsson. Þar hefur hann
safnað saman þeim ljóðum sínum
sem hann taldi að ekki ættu skilið að
týnast. Í fagurblárri kápu merktri
útgáfu hans Ljóðbylgju, tónar þessi
síðasta ljóðabók hans við himin og
haf og ber vitni um djúp tengsl hans
við náttúruna og „trú á eilífð jarð-
argróðans, trú á lífið og fegurstu
blómstur þess listina og ástina öllum
guðum æðri“.
Í eintaki því sem Bragi gaf móður
minni af fyrstu ljóðabók sinni Eitt
kvöld í júní, útg. í Stokkhólmi 1950,
hefur hann handskrifað ljóð í tveimur
erindum, sem ég tel að ekki hafi birst
á prenti, og átti kannski að týnast
samkvæmt ofansögðu, en mér þótti
fengur að því að finna það. Fyrra er-
indið hljóðar svo:
Það er náttgalasöngur í grænum skóg,
geisli sem dansar í lygnum sjó
og brotnar í djúpsins bárum,
skýið sem hverfur í skyndi hjá
og skilur mig eftir með bundna þrá,
gripinn söknuði sárum.
Já, söknuður sár hefur gripið
hjartastrenginn, það er sjónarsviptir
að manni sem óhræddur fylgdi sann-
færingu sinni, hvort sem var í list-
rænum efnum eða pólitískum, og
varði málfrelsi sitt um þau málefni,
jafnvel gegn hótunum um fangelsis-
vist. Slíkir baráttumenn eru betur til
þess fallnir að verja land og þjóð en
þeir sem gerast málaliðar undirlægju
og ósjálfstæðis sem á að falla í geð
þeim sem telja sig herra þjóða (og
jafnvel annarra þjóða en sinna eigin).
„Stoltur frelsisunnandi með réttlæt-
iskennd og enginn veifiskati“ voru
orðin sem hann notaði til að lýsa sam-
íska kollega sínum Nils-Aslak Valk-
eapää, og eiga þau ekki síður við um
hann sjálfan. Hafi ég einhvern lær-
dóm numið af frænda mínum, er það
að láta rödd réttlætiskenndar minn-
ar aldrei þagna.
Ég votta Borghildi og Jóni Arnari,
og þeirra börnum og barnabörnum,
samúð mína, og eins systkinum
Braga. Lengi mun lifa minning um
hinn ágætasta mann og sú mikla arf-
leifð sem Bragi lét eftir sig í ljóðum,
ritum og skrifum um ætt sína og
heimabyggð, er fjársjóður sem við í
fjölskyldunni eigum ávallt eftir að
leita í og mun án vafa vera öðrum
góður fengur líka að kasta færi í.
Blessuð sé minning þín, kæri
frændi.
Harpa Björnsdóttir.
Enginn var örlátari á ljóð en Bragi
frændi minn – enda var það sannfær-
ing hans að ljóðlaus væri maðurinn
sem blóðlaus. Vinum og vandamönn-
um barst reglulega glaðningur frá
Ljóðbylgjunni hans – ef það voru
ekki hans eigin ljóð þá voru þau frá
skáldbræðrum og systrum af slóðum
frumbyggja í vestri og austri. Síð-
ustu árin helgaði hann sig ljóðaþýð-
ingum úr Samalandi og náði að þýða
verk allra samískra skálda sem gefið
hafa út ljóðabók og má það heita af-
rek. Þetta var honum hugsjón og
ástríða eins og flest sem hann tók sér
fyrir hendur um ævina – enda sagði
móðir hans og amma mín jafnan að til
lítils væri að lifa ef maður ætti sér
ekki hugsjón. Þær eru orðnar nokk-
uð margar bækurnar sem hann gaf
út sjálfur og dreifði til ljóðavina –
áritaðar með vináttu- og vorkveðjum.
Sól er á lofti í Samalandi! skrifaði
hann inn í bókina Víðernin í brjósti
mér með ljóðunum hans Nils-Aslaks
Valkeapää, sem kom út um þetta
leyti fyrir tveimur árum. Og ljóð-
elska var Braga nægt endurgjald,
vitneskjan um að verk hans þyrftu
engan darraðardans kaupmennsk-
unnar til að rata til sinna.
Bragi var mér alla tíð lifandi sönn-
un þess að víðáttur hins skapandi
hugar eru óendanlegar. Í barnshug-
anum var skrifborðið hans á Bjarn-
arstígnum og gamla ritvélin mikill
helgidómur – þar urðu fallegustu
ljóðin hans til og þar var barist með
orðum fyrir betra og réttlátara
heimi. Þar voru heimsbókmenntirnar
þýddar og Birtingi ritstýrt, þarna
var Frjáls þjóð og Eskja og þarna
háði hann líka náttúru- og minja-
verndarbaráttu.
Heitar tilfinningar voru alltaf full-
gild rök í tilverunni. Og við skrifborð-
ið á Bjarnarstíg og síðar á Suðurgötu
var alla tíð unnið af elju, nákvæmni
og mikilli vandvirkni. Það mikla og
fallega ævistarf fyllir mann þakklæti
og stolti.
Fyrir nokkrum vikum sat ég hjá
honum í eldhúsinu á Suðurgötunni og
hann sagði mér sögur af Einari Páls-
syni móðurafa sínum sem honum
þótti afar vænt um.
„Ætli maður sé ekki búinn að vit-
leysast nóg í veröldinni,“ sagði víst
þessi lágvaxni Öræfingur daginn áð-
ur en hann lést.
„Hann hefur líklega fundið feigð-
ina fara að sér,“ sagði Bragi, „en ver-
ið keikur og kímileitur eins og jafnan
þegar á móti blés.“ Með þessari sögu
var Bragi líka að kveðja, tengja sam-
an fortíð og nútíð og gefa mér meira í
sjóð.
Ég dái runna
sem roðna undir haust
og standa réttir
þótt stormana herði
uns tími er kominn
að láta laust
lauf sitt og fella
höfuð að sverði.
(EB)
EINAR
BRAGI