Morgunblaðið - 09.05.2005, Side 12

12 MÁNUDAGUR 9. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
VESTURLAND
Verk Ólafs
Elíassonar
á 104 síðum
Samstarfsverkefni
KB banka,
Eiðastóls og
Morgunblaðsins
sérútgáfa á morgun
Borgarnes | Ekki eru allir á sama
máli um hver örlög gamla Mjólk-
ursamlagshússins í Borgarnesi eigi
að vera. Samkvæmt nýju deiliskipu-
lagi fyrir svæðið er gert ráð fyrir að
húsið verði rifið til að rýma fyrir nýrri
íbúðarbyggð sem fyrirhugað er að
hefja framkvæmdir við fljótlega.
Hópur fólks sem vill bjarga húsinu
hefur haldið fund um málið og er nú
að safna undirskriftum gegn niðurrifi
hússins.
Halldór Hauksson sálfræðingur er
fæddur og uppalinn í Borgarnesi.
Hann segist strax hafa tekið eftir
Mjólkursamlagshúsinu sem smá-
krakki og fundist það sérstakt. Hann
er einn þeirra sem vilja að húsið
standi og verði gert upp. Hann segist
hafa fylgst með málinu og vitað af því
að athugasemdir hefðu komið við
deiliskipulagið frá þeim Stefáni Ólafs-
syni húsasmíðameistara og Sigríði
Björk Jónsdóttur byggingarlistfræð-
ingi. Í vor hafi hann sett sig í sam-
band við þau og þau ákveðið að halda
áfram að vinna að því að koma í veg
fyrir að húsið verði rifið.
„Ég hef talað við margt fólk sem er
sammála um að rétt sé að láta gamla
Mjólkursamlagið standa. Það eru
mjög margir ósáttir við að rífa eigi
húsið,“ sagði hann.
Skemmtileg heild
„Ákveðið var að halda fund hinn 20.
apríl sl. Við fengum leyfi bæjaryf-
irvalda í Borgarbyggð til að halda
fundinn í húsinu. Þangað mættu um
sjötíu manns og þar var fjallað fag-
lega um húsið, menningarsögulegt
gildi þess og hvað þurfi til að end-
urgera það. Pétur Ármannsson arki-
tekt, varaformaður húsfrið-
unarnefndar, hélt erindi um
byggingarsögu hússins og Guðjón
Samúelsson húsameistara ríkisins,
sem teiknaði það á árunum 1933–
1939. Fleiri hús eftir Guðjón Sam-
úelsson eru í héraðinu, svo sem Hér-
aðsskólinn í Reykholti, Bændaskólinn
á Hvanneyri og gamla Sparisjóðs-
húsið sem stendur skammt frá Mjólk-
ursamlaginu við Skúlagötu í Borg-
arnesi. Sparisjóðshúsið og
Mjólkursamlagið ásamt gömlu hús-
unum sem gerð hafa verið upp við
Brákarbrautina, gamla íbúðarhúsið á
klettinum, Búðarkletti, og Pakkhúsið,
auk gömlu Kaupfélagshúsanna við
Englendingavík, gætu einmitt mynd-
að skemmtilega heild og ramma utan
um gamla miðbæinn í Borgarnesi.
Það getur varla kallast að endurlífga
gamla miðbæinn að mölva niður.
Fyrst og fremst ætti að þétta byggð-
ina og bæta við það sem fyrir er. Ég
er viss um að þessi heild mundi laða
að ferðamenn sem hafa mun meira
gaman af því að skoða gömul hús en
ný. Mér finnst þessi gömlu hús vera
eins og happdrættisvinningur fyrir
bæinn.“
Lifandi menningarmiðstöð?
Halldór segir að gera þyrfti gagn-
gerar endurbætur á húsinu og vildu
sumir ganga svo langt að endurreisa
strompinn sem var svo áberandi á
fyrstu árunum. Hann segir það
draumamarkmið að endurgera húsið
í upprunalegri mynd, en samkvæmt
varðveislumati húsfriðunarnefndar
er það fyrst og fremst framhliðin,
sem ber svo sterk höfundareinkenni
Guðjóns Samúelssonar, sem hefur
varðveislugildi. Enda hefur húsinu
oft verið breytt í gegnum tíðina.
„Fyrir utan það hve húsið er glæsi-
legt minnir það á merkilegt tímabil í
íslenskri landbúnaðarsögu, svo ekki
sé talað um atvinnusögu Borgarfjarð-
arhéraðs. Auk þess er ljóst að það
mundi nýtast til ýmissa hluta, ekki
síst menningarstarfsemi. Í vetur kom
í ljós að það hentar vel fyrir leiksýn-
ingar auk þess sem þar væri hægt að
hafa handverksmarkaði og ýmislegt
fleira sem mundi hleypa lífi í gamla
miðbæinn. Húsið gæti því orðið lif-
andi miðstöð í þessari nýju íbúð-
arbyggð. Bæjarstjórinn í Borgar-
byggð hefur sagt að möguleiki væri
að selja húsið einhverjum sem treysti
sér til að kosta endurgerð þess. Ég
held að það sé sama hver á húsið svo
framarlega sem framhliðin verður
varðveitt og húsið gert upp. Hins veg-
ar teldi ég mun skemmtilegra að það
nýttist bæjarbúum og finnst óneit-
anlega skrítið ef bæjaryfirvöld aftaka
það með öllu.
Helga Halldórsdóttir, forseti bæj-
arstjórnar Borgarbyggðar, segir
ákveðnar athugasemdir hafa komið
fram þegar nýja deiliskipulagið að
gamla miðbænum í Borgarnesi var
kynnt. Þeim hafi verið svarað og
Skipulagsstofnun samþykkti þau
svör. Einnig var erindi sent húsfrið-
unarnefnd sem taldi að aðeins fram-
hlið hússins hefði varðveislugildi. „Nú
er verið að vinna að því að úthluta
þessu svæði til byggingarverktaka og
býst ég við að það gangi í gegn fljót-
lega. Gert var ráð fyrir að gamla
Mjólkursamlagshúsið yrði rifið á
þessu ári og þykir mér ekki ólíklegt
að það verði gert í sumar. Við eigum
reyndar eftir að fá formlegt leyfi frá
umhverfis- og skipulagsnefnd bæj-
arins.“
Helga segir bæjarbúa bæði vera
með og á móti því að húsið verði rifið.
Henni virðist sem skoðanir um það
séu mjög skiptar. „Við erum tilbúin
að hlusta á fólk og skoða ýmsa mögu-
leika. Enn hafa ekki komið fram
raunhæfar tillögur um nýtingu húss-
ins. Rætt hefur verið um að það hent-
aði sem húsnæði fyrir leikdeild
Skallagríms sem setti upp sýningu
þar í vetur, en bæjaryfirvöld hafa
hugmyndir um að hún fái inni í hús-
næði sem Borgarbyggð hefur eignast
úti í Brákarey. Þar verður heilmikið
pláss þegar Borgarnes-kjötvörur
flytja í nýtt húsnæði. Þá má geta þess
að bæjarráð hefur ekki fengið neina
undirskriftalista eða ályktanir.
Endurbætur of dýrar
Ég sé ekki fyrir mér að sveitarfé-
lagið geti eytt um 100 milljónum
króna í að gera upp þetta hús, en það
er líklega sú upphæð sem end-
urbætur mundu kosta. Ég get alls
ekki hugsað mér að húsið standi
áfram eins og það er. Það er algjör
vanvirða við það. Ef fram kæmi skyn-
samleg tillaga um nýtingu hússins og
að einhver gæti með óyggjandi hætti
sýnt fram á að hann væri tilbúinn til
og hefði fjármagn til að kosta þær
framkvæmdir sem nauðsynlegar eru
erum við tilbúin að skoða hana,“ sagði
Helga Halldórsdóttir.
Þessi gamla litaða ljósmynd eftir Árna Böðvarsson sýnir Mjólkursamlags-
húsið í Borgarnesi eins og það leit út af sjó.
Deila um örlög gamla
Mjólkursamlagshússins
Eftir Ásdísi Haraldsdóttur
asdish@mbl.is
Stykkishólmur | Hafin er tilraun-
arækt á kræklingi í Breiðafirði. Að
henni standa Jón Páll Baldvinsson
og Jón Helgi Jónsson. Þeir hafa ver-
ið að gera tilraunir með tvær lagnir
við Purkey frá haustinu 2003. Þetta
kom fram á fundi sem atvinnumála-
nefnd Stykkishólmsbæjar og Efling
Stykkishólms hélt fyrir skömmu.
Þar voru ræddir möguleikar sem
fyrir hendi eru í Breiðafirði til að
skapa arðsama atvinnugrein.
Jón Páll Baldvinsson fiskifræðing-
ur og Jón Helgi Jónsson, eigandi
Purkeyjar, hafa mikinn áhuga á að
reyna fyrir sér með kræklingarækt.
„Hugmyndin kviknaði yfir mörg-
um kaffibollum sem við félagarnir
drukkum saman,“ segir Jón Helgi.
„Pabbi, sem bjó í Borgarnesi, nytjaði
kræklinginn í Purkey um tíma.
Kræklingur er í miklu magni í Purk-
ey. Pabbi mokaði honum upp og seldi
hann. Þetta var mikil vinna og ekki
mikið upp úr þeirri aðferð að hafa.
En þarna kviknaði áhugi minn fyrir
kræklingarækt,“ segir Jón.
Ástæðan fyrir því að þeir fóru af
stað var að þeir félagar fengu styrk
frá Atlantsráðinu til að þróa búnað
fyrir kræklingarækt fyrir norrænar
aðstæður. Um er að ræða kafsettan
ræktunarbúnað, léttar og sterkar
einingar. Með kafsetningu er verið
að forðast íshættu, og eins kemst
æðarfuglinn ekki eins auðveldlega í
skelina, en æðarfuglinn getur verið
til mikilla óþæginda.
Þeir eru með tvær tilraunalínur,
önnur suður af Purkey og hin vestur
af eyjunni. Haustið 2003 náði ung-
viðið að festast á safnarana og síð-
asta sumar náðist vöxtur upp í 22
mm. Í sumar vonast þeir til að skelin
verði orðin 45–47 mm stór, sem er
uppskerustærð. Ræktunarhengj-
urnar eru um 1 km á lengd og má
reikna með 4 kg af skel á hvern
metra í uppskeru.
„Þetta er á tilraunastigi, og því
best að hafa fæst orð um framhaldið,
því leiðin er alls ekki bein og breið.
En tilraunin lofar góðu, ásetan er
góð og vöxtur þokkalegur,“ segir Jón
Páll og bætir við: „Það er ekkert upp
á kræklinginn að klaga, hann er til
staðar. Verkefni okkar er að finna
réttan búnað til ræktunar og góðar
aðstæður til að lágmarka afföllin.“
Þeir munu halda áfram þróunarvinn-
unni og vona að búnaður þeirra virki
vel og sé nógu haldgóður og standist
aðstæður, veður, strauma og ísalög.
„Aðstæður í Breiðafirði til rækt-
unar eru misjafnar, en ég er viss um
að þar finnast staðir sem eru mjög
heppilegir og geta skilað góðri arð-
semi í framtíðinni,“ segir Jón Páll og
heldur áfram: „Nú er að sjá hvernig
kræklingurinn plumar sig í sumar og
við bíðum spenntir eftir að sjá hver
uppskeran verður í haust. Ef tilraun
okkar skilar árangri er ég viss um að
fleiri feta í fotsporin, því það er svo
margt sem bendir til þess að kræk-
lingarækt geti orðið arðsöm atvinnu-
grein við Breiðafjörð í framtíðinni,“
segir Jón Páll Baldvinsson.
Þeir Jón Helgi og Jón Páll hafa
mikinn áhuga á að þróa nýjan útbún-
að til kræklingaræktar. Þeir eru með
tilraunir við Purkey á Breiðafirði og
ef vel tekst eru miklir mögleikar fyr-
ir hendi á að þróa nýja atvinnugrein.
Verður kræklingarækt næsta auðlind Breiðafjarðar?
Morgunblaðið/Gunnlaugur Árnason
Víðir Björnsson segir áhugasömum Hólmurum frá árangri þeirra í Norð-
urskel í kræklingarækt við Eyjafjörð.
Eftir Gunnlaug Árnason
garnason@simnet.is