Morgunblaðið - 14.06.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. JÚNÍ 2005 29
UMRÆÐAN
ÞAR SEM ég skrifaði MA-
ritgerðina mína um hreintungu-
stefnu í íslenskunni vakti greinin
Hrein tunga eftir Kristján G. Arn-
grímsson (birt þann 26. apríl sl.)
strax athygli mína.
Spurningin um félagsmálvís-
indalegar afleiðingar hreintungu-
stefnunnar eru mjög áhugaverðar,
en að mínu mati eru þær alls ekki
neikvæðar.
Hreintungustefnan
á Íslandi er einstök að
því leyti að hún hefur
verið og er enn mjög
árangursrík.
Flest menningar-
tungumál hafa gengið
í gegnum hreins-
unartímabil, yfirleitt
þegar landið/svæðið
þar sem þau eru töluð
öðlast sjálfstæði og
tungumálið verður
staðlað. Eftir þetta
tímabil minnkar mik-
ilvægi þessarar stefnu
verulega.
Árangurinn á Íslandi er líka ein-
stakur þar sem Ísland er lýðræð-
isríki og því enginn þvingaður til að
fara eftir stefnunni. Í Norður-
Kóreu ríkir t.d. líka einhvers konar
hreintungustefna þar sem staðall-
inn er einkamállýska (idiolect) Kim
Il-Sung fyrrverandi einræðisherra
og föður Kim Jung-Il núverandi
einræðisherra. Brot á stefnunni eru
hættuleg ef ekki refsiverð.
Annað atriði sem aðskilur hrein-
tungustefnuna á Íslandi og í Norð-
ur-Kóreu er að staðallinn í síð-
arnefnda tilfellinu er
tilviljunarkenndur (byggður á
einkamállýsku eins einstaklings) en
í íslenskunni er hann sagn-
fræðilegur (þó að það megi deila um
það í einstökum tilfellum).
Ég tek þessi tvö atriði, lýðveldi
og sagnfræðilegur staðall vs. ein-
ræðisríki og tilviljunarkenndur
staðall, sérstaklega fram til að
koma í veg fyrir að andstæðingar
stefnunnar myndu kalla hana ólýð-
ræðislega og jafnvel öfgakennda.
Í grein sinni gefur Kristján í
skyn að hreintungustefnan á Íslandi
skapi greinarmun á
milli úrvalsins og
hinna. Þó að hrein-
tungustefnan á Íslandi
sé einstök þá er þessi
greinarmunur það alls
ekki: í flestöllum
menningartungu-
málum er hann til
staðar. Félagslegt
mikilvægi hans fer eft-
ir þjóðfélögum, en í
öllum þjóðfélögum í
heiminum verður fólk
félagslega dæmt eftir
því hvernig það talar,
hvort sem er um inn-
fædda eða útlendinga að ræða.
Þessi umræða hefur áður átt sér
stað a.m.k. hvað varðar innfædda. Á
áttunda áratugnum héldu nokkrir
bandarískir málfræðingar því fram
að (hvítir) kennarar ættu frekar að
taka tillit til þess sem svartir nem-
endur þeirra sögðu heldur en
hvernig þeir sögðu það. Kenn-
ararnir ættu ekki lengur að reyna
að kenna nemendum sínum hvíta
staðalinn. Þetta var allt gott og
blessað svo lengi sem þessir nem-
endur voru í skólanum. Ástæðan
fyrir því að þessi stefna er ekki
lengur vinsæl meðal málvísinda-
manna er sú, að í samfélaginu verða
menn enn sem fyrr m.a. dæmdir
eftir því hvernig þeir tala. Ein-
staklingur sem heldur áfram að tala
svarta ensku í atvinnuleit býr því
miður við skerta möguleika. Þetta
er ekki sanngjarnt, en það er stað-
reynd.
Hrein tunga sem staðall er ekki
heldur yfirstéttarkenndari frekar
heldur en staðall byggður á ein-
hverju öðru. Sem dæmi má nefna
enskuna, sem hefur tekið upp fleiri
orð en hvaða tungumál sem er í
heiminum. Mörg þessara orða koma
upphaflega úr latínu og forn-grísku.
Þau eru svo mörg að það er ekki
hægt að læra þau utanað, ekki einu
sinni fyrir innfædda. Eina leiðin til
að læra og skilja sem flest þessara
orða er að læra latínu og grísku. Þó
að mér finnist að fleiri mættu læra
þessi tungumál (eins og ég hef gert
sjálf) þá finnst mér alveg óraunhæft
að allir enskumælandi einstaklingar
læri þessi tungumál. Ég tek sjálf
oft eftir því í mínu eigin móðurmáli,
hollensku, að fólk sem hefur ekki
hlotið sömu menntun og ég skilur
oft ekki orð sem koma úr latínu eða
grísku, og á erfitt með að muna
þau. Það á hins vegar auðveldara
með að skilja hrein hollensk orð.
T.d. á hollenskan mörg hrein orð í
stærðfræði, sem útskýra nákvæm-
lega það sem hugtakið þýðir.
Ofangreindur punktur sýnir líka
það sem rannsóknir sanna: jafnvel
andstæðingar hreintungustefna í
hinum ýmsu þjóðfélögum eiga að
viðurkenna að hrein tunga og hrein
orð leiða til þess að fleiri ein-
staklingar í samfélaginu skilja flók-
in orð og hugtök. Þetta á aðallega
við um innfædda, en að mínu mati á
tungumál ekki að aðlaga sig að út-
lendingum. Útlendingum er ekki
heldur hjálpað með því að breyta
tungumáli nýja landsins, auk þess
sem útlendingar koma frá mismun-
andi löndum þannig að það er ekki
alveg ljóst nákvæmlega að hvaða
útlendingum á að aðlaga tungu-
málið. Svo væri það ekki sanngjarn
gagnvart Íslendingum sem kunna
ekki ensku eða fornmál.
Kristján segir réttilega að það sé
ekki hægt að kunna ekki eigið
tungumál, en mig langar að bæta
við að ekki heldur sé hægt að
kunna erlent tungumál fullkomlega.
Þótt örfáir einstaklingar fæddust
með þann hæfileika að geta náð
mjög góðum tökum á erlendu
tungumáli sem þeir hafa lært sem
fullorðnir, ná jafnvel þeir aldrei
fullkomnuninni. Margir aðrir halda
að þeir séu mjög góðir, en eins og
Mörður Árnason sagði fyrir ekki
svo löngu í sjónvarpinu þá eru Ís-
lendingar ekki eins góðir í ensku og
þeir halda.
Eins og ég hef sýnt fram þá eru
engin félagsmálvísindaleg rök til að
breyta einhverju í hreintungustefn-
unni.
Svo er íslenskan eins og hún er
líka bara fallegt tungumál.
Íslenska hreintungustefnan – Svar við
grein Kristjáns G. Arngrímssonar
Inge Van Keirsbilck svarar
Kristjáni G. Arngrímssyni ’Eins og ég hef sýntfram þá eru engin fé-
lagsmálvísindaleg rök
til að breyta einhverju í
hreintungustefnunni. ‘
Inge Van
Keirsbilck
Höfundur er með mastersgráðu
í germönskum tungumálum frá
Háskólanum í Gent, Belgíu.
Í GREIN sem undirritaður ritaði í
Morgunblaðið 12. desember 2004,
voru færð rök fyrir því að lágmarks-
meðlag á Íslandi stæði undir 41% af
útgjöldum vegna barns án húsnæð-
iskostnaðar. Þetta var byggt á
neyslutölum í skýrslu
Hagstofunnar (nr. 89/
2004, www.hagstofa.is).
Jafnframt voru færð rök
fyrir því að heimsins
hæstu lágmarksmeðlög
væru hér á landi.
Félag einstæðra for-
eldra (FEF) hefur ný-
lega sett upp viðmiðunar
neysluviðmið á vefsíðu
sinni. FEF telur þessi
viðmið lágmarksviðmið,
en þar sem ekki er tekið
tillit til umgengni þá er
þetta eðlilegur viðmið-
unargrunnur. Ef kostnaður vegna
húsnæðis er tekinn út, þar sem báðir
foreldrar þurfa að kosta þak yfir höf-
uðið á sér og sínu barni, er út-
gjaldaauki á mánuði við að annast tvö
börn samanborið að hafa eitt barn um
35.540 kr. Meðlag kr. 16.586 er því
um 46,7% af kostnaði. Að annast 3
börn samanborið við 2 börn er út-
gjaldauki uppá 33.300 kr. Meðlag kr.
16.586 er um 49,8% af kostnaði. Að
annast 4 börn samanborið við 3 börn
er útgjaldaauki um 28.700 kr. Meðlag
16.586 er um 57,8% af kostnaði. Mið-
að við greiðslu lágmarksmeðlags,
barnabóta og skattaívilnana og eðli-
legrar umgengni, greiðir forsjárfor-
eldrið ávallt minnihluta vegna fram-
færslu barns, án húsnæðiskostnaðar.
Meðlagsgreiðslur
ættu ekki að geta verið
hærri en einfalt með-
lag, því með þeirri upp-
hæð að viðlögðum op-
inberum bótum, að
teknu tilliti til um-
gengni, fær forsjárfor-
eldrið nær allan kostn-
að vegna barnsins
greiddan.
Auknar meðlags-
greiðslur
Einkamálaskrifstofa
Dómsmálaráðuneyt-
isins hefur útbúið töflu, þar sem útfrá
heildartekjum eru gefnar leiðbein-
andi reglur hvernig dæma megi for-
sjárlausa í aukin meðlög. Svipað
verklag er við lýði í Danmörku. Bæði
í Danmörku og á Íslandi er tekið fram
að töflurnar eru til viðmiðunar. Í
praksís er hér á landi nær eingöngu
horft á þessar tölur. Í öðrum löndum
eru vandaðri útreikningar, þar sem
tekið er tillit til fleiri þátta, með
reikningslegum hætti.
Í Danmörku er meðlag kr. 11.503 á
mánuði en á Íslandi kr. 16.586. Það
þarf því að hækka danska meðlagið
um 44% til að verða jafnhátt því ís-
lenska. Tekjuviðmið í íslensku töfl-
unni, er svo 9–24% lægri en í dönsku
töflunni. Íslensk stjórnvöld dæma
þannig meðlagsgreiðendur mun
harðar bæði til greiðslu lágmarks-
meðlags og til aukinna meðlags-
greiðslna.
Forsjáraðilinn getur krafið hitt for-
eldrið, hvenær sem er, um aukin með-
lög. Forsjárforeldrum er í lófa lagið
að ná fyrst hagstæðari eignaskipta-
samningi við skilnað, gegn eðlilegri
meðlagsgreiðslu, en svo sækja um
aukið meðlag. Stjórnsýslan skil-
greinir að það gangi í berhögg við
þarfir barns ef forsjárlausa foreldrið
greiði ekki sem mest til forsjár for-
eldrisins. Hinn forsjárlausi fær enga
möguleika eða boð um meiri hlutdeild
í lífi barns, eða ríkjandi þátttaka við-
urkennd. Þannig hefur forsjárfor-
eldri alltaf „veiðileyfi“ að tekjum hins
forsjárlausa. Spyrja má hvort er
barni mikilvægara, virk þátttaka for-
sjárlausra í uppeldinu eða að sem
mestir fjármunir séu millifærðir frá
heimili forsjárlausra til heimili for-
sjárforeldris. Ef forsjárlaust foreldri
greiðir tvöfalt meðlag með barni, hef-
ur barnið í reglulegri umgengni og
móðir fær barnabætur og aðrar op-
inberar bætur og ívilnanir, fær for-
sjárforeldrið alla framfærslu barns-
ins greidda og mun meira en það.
Meðlag er ekki tekjujöfnunartæki né
til framfærslu forsjáraðilans, enda
rækilega skilgreint í lögum að meðlag
sé eign barns. Við slíkar aðstæður
sinnir forsjáraðilinn ekki fjárhags-
framfærslu síns barns,
þar sem viðkomandi
fær meira en alla fram-
færsluna greidda.
Í barnasáttmála
Sameinuðu þjóðanna
segir í 18. gr. „Aðild-
arríki skulu gera það
sem í þeirra valdi
stendur til að tryggja
að sú meginregla sé
virt að foreldrar beri
sameiginlega ábyrgð á
að ala upp barn og
koma því til þroska. “ Í
mannréttindasáttmála
Evrópu segir í 8 gr.
„Sérhver maður á rétt
til friðhelgi einkalífs
síns, fjölskyldu, heim-
ilis og bréfaskipta.“ Á
Íslandi eru þessi
ákvæði þverbrotin, með að svipta
hæft foreldri forsjá barna sinna, og
skilgreina að framfærslu sé einvörð-
ungu hægt að sinna með greiðslu
meðlags. Með beinni umönnun (sam-
eiginlegri forsjá) myndi löggjafinn
tryggja rétt barns til beggja foreldra
með hliðsjón af 18. gr. barnasáttmála
Sameinuðu þjóðanna og réttindi for-
sjárlausa aðilans til fjölskyldulífs
samanber 8. gr. Mannréttinda-
sáttmála Evrópu.
Því miður hafa íslensk stjórnvöld
fyrst og fremst litið á forsjárlausa
sem meðlagsgreiðendur. Þar hafa
bæði gölluð lög og kvensetin stjórn-
sýsla verið börnum og forsjárlausum
(feðrum) óþægur ljár í þúfu.
Mannréttindi barna og
forsjárlausra foreldra
Gísli Gíslason fjallar um
barnameðlög og framfærslu ’Því miður hafa íslenskstjórnvöld fyrst og
fremst litið á forsjár-
lausa sem meðlags-
greiðendur en ekki upp-
alendur.‘
Gísli Gíslason
Höfundur er ritari í
Félagi ábyrgra feðra.
Danmörk
Meðalag
11503 kr.
+ álag
v/1
barns
v/2
barna
v/3
barna
25% 306.042 324.875 357.833
50% 324.875 357.833 395.500
100% 357.833 395.500 452.000
Ísland
Meðlag
16586 kr.
+ álag
v/1
barns
v/2
barna
v/3
barna
25% - 247.000 299.000
50% 247.000 299.000 361.000
100% 299.000 361.000 397.000
Heimild: www.foreningenfar.dk og www.doms-
malaraduneyti.is, gengi DKK er notað 11,3 til að
reikna dönsku upphæðirnar yfir í íslenskar krónur.
Sturla Kristjánsson: Bráðger
börn í búrum eða á afgirtu
svæði munu naumast sýna getu
sína í verki; þeim er það fyr-
irmunað og þau munu trúlega
aldrei ná þeim greindarþroska
sem líffræðileg hönnun þeirra
gaf fyrirheit um.
Kristján Guðmundsson: Því
miður eru umræddar reglur nr.
122/2004 sundurtættar af
óskýru orðalagi og í sumum til-
vikum óskiljanlegar.
Sigurjón Bjarnason gerir
grein fyrir og metur stöðu og
áhrif þeirra opinberu stofnana,
sem heyra undir samkeppn-
islög, hvern vanda þær eiga við
að glíma og leitar lausna á hon-
um.
Þorsteinn H. Gunnarsson:
Nauðsynlegt er að ræða þessi
mál með heildaryfirsýn og
dýpka umræðuna og ná um
þessi málefni sátt og með hags-
muni allra að leiðarljósi, bæði
núverandi bænda og fyrrver-
andi.
Dr. Sigríður Halldórsdóttir:
Skerum upp herör gegn heim-
ilisofbeldi og kortleggjum
þennan falda glæp og ræðum
vandamálið í hel.
Svava Björnsdóttir: Til þess
að minnka kynferðisofbeldi
þurfa landsmenn að fyrirbyggja
að það gerist. Forvarnir gerast
með fræðslu almennings.
Jóhann J. Ólafsson: „Lýðræð-
isþróun á Íslandi hefur, þrátt
fyrir allt, verið til fyrirmyndar
og á að vera það áfram.“
Pétur Steinn Guðmundsson:
„Þær hömlur sem settar eru á
bílaleigur eru ekki í neinu sam-
ræmi við áður gefnar yfirlýs-
ingar framkvæmdavaldsins, um
að skapa betra umhverfi fyrir
bílaleigurnar.“
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar