Morgunblaðið - 20.06.2005, Blaðsíða 16

16 MÁNUDAGUR 20. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF | HEILSA
Við mælum
beinþéttni
Pantaðu tíma
í Lágmúla í síma 533 2308
Smáratorgi í síma 564 5600
SJÚKLINGUM með krabbamein í
blöðruhálskirtli hefur almennt fjölgað
á Vesturlöndum undanfarin ár. Búist
er við að tíu þúsund karlar í Svíþjóð
greinist með krabbamein í blöðruháls-
kirtli á þessu ári og er það aukning um
þúsund frá fyrra ári. Aukningin vekur
áhyggjur og standa yfir rannsóknir á
orsökum sjúkdómsins í því skyni að
fyrirbyggja hann, að því er m.a. kemur
fram í Göteborgs Posten.
Fjölgun sjúklinga kallar á aukin
umsvif í heilbrigðiskerfinu og svo get-
ur farið að ekki verði unnt að sinna
öllum sem skyldi. Önnur meðferð-
arúrræði en notuð eru nú eru nauð-
synleg og fyrirbyggjandi aðgerðir
eru lykilatriði, að því er Jan-Erik
Damber, prófessor og yfirlæknir við
Sahlgrenska sjúkrahúsið leggur
áherslu á í samtali við GP.
Í nokkrum rannsóknum hefur ver-
ið sýnt fram á samband krabbameins
í blöðruhálskirtli og mikils insúlíns.
Insúlínmagn í blóði getur því gefið
vísbendingar um hvort líkur eru á
krabbameini í blöðruhálskirtli og sem
mælikvarði á sjúkdómsstig. Nú
stendur til að rannsaka hvaða þýð-
ingu það hefur fyrir þróun krabba-
meins að veita meðferð sem lækkar
insúlínmagn.
Krabbamein
í blöðru-
hálskirtli
 FORVÖRN
ALLIR foreldrar vilja gefa börnum sínum bestu
mögulegu næringu. Brjóstamjólk er besti kost-
urinn og er það stefnan hér á landi sem á al-
þjóðavísu að ungbörn fái helst ekki aðra næringu
en brjóstamjólk fyrstu sex mánuðina. Yfirburðir
brjóstamjólkur fram yfir aðra fæðu er flestum ljós.
Stundum eru þó aðstæður þannig að barn getur
ekki fengið brjóstamjólk. Undir slíkum kring-
umstæðum er þurrmjólk besti kosturinn fyrir börn
fyrstu sex til tólf mánuðina.
Sérstök barnamjólk, stoðmjólkin, kom nýlega á
markað og er sérstaklega ætluð börnum eftir sex
mánaða aldur og er hún meðal annars járnbætt.
Heilahimnubólga og iðrakveisa
Landlæknisembættið og Umhverfisstofnun vilja
koma á framfæri mikilvægum ábendingum varð-
andi blöndun þurrmjólkur.
Ungbörn og smábörn eru sérstaklega viðkvæm
fyrir matarsýkingum. Í þurrmjólk geta verið bakt-
eríur (E. Sakazakii og Salmonella) sem geta valdið
sýkingum og alvarlegum veikindum eins og heila-
himnubólgu, blóðeitrun eða iðrakveisu og eru
dæmi um slíkt hér á landi. Séu ungbörn ekki höfð á
brjósti er mjög mikilvægt að meðhöndla og blanda
ungbarnablöndur af mikilli varkárni. Þetta gildir
líka um þurrmjólkurduft sem ætlað er börnum
með ofnæmi eða óþol.
Áðurnefndar bakteríur drepast við gerilsneyð-
ingu en geta borist í duftið t.d. við áfyllingu eða við
meðhöndlun. Hafa skal í huga að heilbrigð ung-
börn og smábörn geta þolað þessar bakteríur í
blandaðri þurrmjólk í litlu magni en ungbörn yngri
en 4–6 vikna og þá sérstaklega fyrirburar, létt-
burar og ónæmisbæld ungbörn er hópur sem er í
sérstakri áhættu gagnvart sýkingum.
Hreinlæti lykilatriði
Til að koma í veg fyrir mengun og/eða fjölgun
baktería þegar verið er að blanda mjólkurdufti
saman við soðið vatn skiptir hreinlæti lykilmáli.
Matvælaöryggisstofnun Evrópu (EFSA) hefur
gefið út leiðbeiningar um blöndun þurrmjólkur
fyrir foreldra, og eru þær á þessa leið.
Leiðbeiningar um blöndun, meðhöndlun,
geymslu og notkun í heimahúsum:
 Gott hreinlæti er nauðsynlegt til að koma í veg
fyrir mengun og tekur það til handþvottar, hrein-
lætis í eldhúsinu og þess að öll áhöld séu hrein fyr-
ir notkun.
 Útbúa skal mjólkurblönduna stuttu fyrir hverja
gjöf og ekki skal blanda fyrir meira en eina gjöf í
einu.
 Nota skal hreina pela þegar verið er að útbúa
mjólkurblönduna. Best er að sjóða pelana alltaf
eða sótthreinsa í þar til gerðum tækjum. Nægir að
þvo pelana vel eftir að ungbarnið er byrjað að fá
fasta fæðu sem má í allra fyrsta lagi vera við 4
mánaða aldurinn.
 Ávallt skal notað soðið vatn fyrir hverja blöndu
(>70°C) eða vatn sem búið er að sjóða og kæla, en
þá er mikilvægt að það hafi ekki mengast.
 Eftir að mjólkurdufti hefur verið blandað við
soðið vatn á að kæla mjólkurblöndunina hratt í það
hitastig sem hentar fyrir gjöf og skal mjólk-
urblandan notuð þegar í stað.
 Eftir hverja gjöf skal hella niður afgangsmjólk.
 Ef notuð er blanda sem hefur verið kæld niður
fyrir æskilegt hitastig fyrir barnið er ekki ráðlagt
að nota örbylgjuofna til að hita blönduna þar sem
hún getur verið volg yst en sjóðheit innst. Best er
að snögghita hana til dæmis með því að láta heitt
kranavatn renna á pelann. Sýnið varkárni, hristið
pelann og prófið hitastigið.
 Einnig er mikilvægt að blanda þurrmjólk ná-
kvæmlega eftir fyrirmælum framleiðanda. Ef það
kemur fyrir að sett er of mikið af þurrmjólk-
urdufti, inniheldur blandan of mikið af steinefnum,
sem verður til þess að álag á starfsemi nýrna verð-
ur of mikið. Hins vegar getur veik blanda sem gef-
in er til lengri tíma leitt til vannæringar.
 HOLLRÁÐ UM HEILSUNA | Landlæknisembættið
Forðist fjölgun hættulegra
baktería í þurrmjólk
Morgunblaðið/Ásdís
Anna Björg Aradóttir hjúkrunarfræðingur, Land-
læknisembættinu. Jóhanna E. Torfadóttir sérfræð-
ingur, Umhverfisstofnun.
Foreldrum er bent á að leita til heilsugæslu-
stöðva til að fá frekari upplýsingar eða leiðbein-
ingar.
RÚSÍNUR eru kannski sætar og klístraðar en í þeim eru
efni sem geta hindrað vöxt baktería í munninum sem eru
ábyrgar fyrir holum í tönnunum og tannholdssýkingum.
Á heilsuvef MSNBC kemur fram að vísindamenn við tann-
læknadeild Háskólans í Illinois hafa greint fimm efna-
sambönd í rúsínum, andoxunarefni sem oft er að finna í
jurtum, og eiga þau að geta gert gagn í baráttunni við
Karíus og Baktus. Niðurstöðurnar benda til andstæðu
þess sem hingað til hefur verið haldið fram, þ.e. að allt
sem er sætt valdi tannskemmdum. Staðreyndin er hins
vegar sú að það er viðbættur sykur sem veldur tann-
skemmdum.
Rúsínur ráðast á Karíus og Baktus
 HJARTAÁFÖLL
SANDRA Grétarsdóttir lögfræð-
ingur og verslunarstjóri hjá Síman-
um í Kringlunni gerir ýmislegt til
að halda sér í formi. Hún stundar
líkamsrækt þrisvar til fjórum sinn-
um í viku í Laugum, en skemmti-
legast finnst henni að fara út að
ganga með hundinn sinn, hann
Bjart, sem er af tegundinni Caval-
ier King Charles Spaniel.
„Ég og Vala dóttir mín eign-
uðumst Bjart fyrir tæpum fjórum
árum og hann er mikill gleðigjafi á
heimilinu. Vala var sú sem fyrst og
fremst vildi fá hund en það kom
mér á óvart hversu gefandi það er
að eiga hund og annast hann. Hon-
um finnst fátt skemmtilegra en að
fara út að ganga og ég reyni að fara
með hann í klukkutíma göngutúr á
hverjum degi og stundum tvisvar á
dag ef veðrið er gott. Við förum
mikið hér um í nágrenninu, Laug-
ardalurinn er kjörið göngusvæði og
stundum keyri ég með hann vestur
í bæ, þar sem við bjuggum áður, og
labba þá með honum meðfram sjón-
um við Ægisíðu. Þingholtin eru líka
í uppáhaldi hjá okkur og Nauthóls-
víkin er mjög skemmtileg til göngu-
túra. Bjartur er mjög hrifinn af
krökkum og verður alltaf sérlega
kátur þegar þau verða á vegi okkar
og eins gefur hann sig að ungling-
um sem eru á svipuðum aldri og
Vala. Og það er klárlega uppbyggj-
andi félagslega að fara út að ganga
með hundinn sinn, því margir brosa
til mín og gefa sig á tal við mig
hans vegna. Gangan og útiloftið
gera bæði mér og Bjarti gott. En
ég lít ekki á líkamlega hreyfingu
eingöngu til styrktar fyrir skrokk-
inn, hún er ekki síður heilsubætandi
fyrir sálina. Hreyfing er besta
gleðilyfið, bæði orkugefandi og sál-
arhressandi.“
 HREYFING | Sandra Grétarsdóttir stundar líkamsrækt og fer út að ganga með hundinn
Út að ganga
með hundinn
Morgunblaðið/Eyþór
Sandra og Bjartur létt í lund á labbinu.
BMI eða líkamsþyngdarstuðull er
ekki áreiðanleg mæling á því hve
stór hluti af líkamanum er fita og
hvar hún er, að því er fram kemur í
nýrri doktorsritgerð frá Sahl-
grenska sjúkrahúsinu í Gautaborg.
Í Göteborgs Posten kemur fram að
þeir sem séu í kjörþyngd skv. BMI
geti verið í sama áhættuhópi og
feitt fólk. Ingrid Larsson rannsak-
aði gögn um 1.135 manns á aldr-
inum 37-61 árs. Ef BMI var 25 var
líkamsfita karlanna 24% en
kvennanna 36%. Bæði gildin eru
hærri en þau hefðu átt að vera skv.
BMI: 15-20% fyrir karla, 25-30%
fyrir konur. Fleiri gloppur eru í
BMI-fræðunum að sögn Larsson,
þ.e. vel þjálfuð manneskja getur
haft hátt BMI en það er þá á
grundvelli vöðva en ekki fitu. BMI
segir ekkert um heilsufar eða
hættu á offitu, að mati Larsson.
Þótt manneskja léttist um 40 kíló
þarf það ekki að þýða að hún hafi
misst mikla fitu. Læknar og heil-
brigðisstarfsfólk ættu að hennar
mati fyrst og fremst að mæla blóð-
þrýsting, kólesteról, blóðsykur og
blóðfitu. Þannig skapist ekki hætta
á að þeim sem eru í áhættuhópi
vegna heilsufarsvandamála sé
sleppt í gegnum skoðun bara af því
að BMI sé í lagi.
Gloppur í
líkamsþyngd-
arstuðlinum
 DOKTORSRITGERÐ
TILBREYTINGARLAUS og
óspennandi störf geta leitt til viðvar-
andi hraðari hjartsláttar og þar með
hjartaáfalla, að sögn breskra vís-
indamanna. Á heilsuvef MSNBC
kemur fram að karlar í lítt krefjandi
störfum, reyndust hafa hraðari við-
varandi hjartslátt en aðrir, skv.
rannsókn læknaskóla University
College í London. Niðurstaðan er
liður í því að útskýra hví karlar í lág-
launastörfum og karlar með litla
menntun eru í meiri hættu en aðrir á
að fá hjartaáföll, staðreynd sem hef-
ur verið þekkt í þrjátíu ár. Þátttak-
endur í rannsókninni voru 2.197
karlar á aldrinum 45–68 ára í starfi
hjá hinu opinbera.
Leiðinleg störf
heilsuspillandi?
 RANNSÓKN
Ól: Allir hundar verða að vera
í bandi og ólin þarf að henta
hverjum hundi fyrir sig. Sá
hundur sem er meðfærilegur
og abbast ekki upp á fólk, get-
ur haft langa ól svo hann fái
gott rými til að hreyfa sig.
Þeir hundar sem eru grimmir
eða lítt viðráðanlegir verða að
vera í stuttri ól. Eigandinn
þarf að stjórna því að hund-
urinn hlaupi ekki í veg fyrir
fólk á hjólum eða á göngu.
Pokar undir úrgang: Minnst
tvo eða þrjá poka er nauðsyn-
legt að hafa í vasa sínum, til að
taka upp það sem hundurinn
lætur frá sér meðan á göng-
unni stendur.
Tvennt ómiss-
andi þegar
farið er út að
ganga með
hundinn