Morgunblaðið - 20.06.2005, Blaðsíða 22

22 MÁNUDAGUR 20. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í HÁSKÓLANUM í Reykjavík
mun í haust hefja göngu sína
nýtt námskerfi fyrir afburðafólk
sem nefnist Aperio.
Ólíkt mörgum svip-
uðum kerfum sem
hafa litið dagsins
ljós verður áherslan
í Aperio ekki endi-
lega háar einkunnir
heldur að nemendur
þeir sem í því taka
þátt séu ríkulega
búnir einstökum
hæfileikum, sköp-
unargáfu og frum-
kvæði. Kerfið miðar
að því að gefa nem-
endum tækifæri til
að rækta hæfileika
sína á þeim sviðum,
með það fyrir augum
að þeir verði leiðtog-
ar í þjóðfélaginu. Til
að skilja tilgang
Aperio þurfum við
að skoða úr hvaða
farvegi það er
sprottið.
Réttilega má færa
rök fyrir því að einn
helsti galli á vest-
rænu menntakerfi sé
að það sníði öllum
sama stakkinn. Stakkurinn ber
skýr merki þeirra markmiða sem
hann á að uppfylla; hann er for-
ljótur, einlitur, með rennilásum í
stað margra hnappa og þarf að
passa á alla.
Megináhersla menntakerfisins í
heild má því segja að sé á skil-
virkni fremur en hæfileikar hvers
og eins – og óvenjulegir hæfi-
leikar verða svo að segja undan-
tekningarlaust útundan vegna
þess að þeir „eru ekki hluti af
námskránni“ sem allt stendur og
fellur með.
Ef allir læra það sama kunna
allir það sama. Þar sem allir
kunna það sama, hugsa allir það
sama og gera þar af leiðandi það
sama. Einsleitni í menntakerfi
leiðir til einsleitni í þjóðfélaginu
og atvinnulífinu.
Hvað verður um nýsköpun í
þjóðfélagi þar sem menntakerfið
stjórnast af fjöldaframleiðslu-
markmiðum? Ef við sníðum öllum
sama stakkinn með sömu renni-
lásunum verðum við að sætta
okkur við að gefa fjölbreytni upp
á bátinn. Þetta er er ekki bara
alröng nálgun fyrir menntun, hún
er stórhættuleg allri
sköpun í þjóðfélaginu,
þar með talinni verð-
mætasköpun. Það
nægir ekki að hafa
marga og mismun-
andi skóla – innan
hvers og eins þeirra
þarf að gefast svig-
rúm til að hlúa að
einstökum hæfileikum
þeirra nemenda sem
þá sækja.
Til að bæta
menntakerfi okkar
þarf markvisst að
sporna gegn þeim öfl-
um sem koma í veg
fyrir einstaklings-
miðað nám. Það þarf
að ráðast gegn, og
brjóta niður, fjölda-
framleiðsluhefðir sem
vinna gegn því að
menn geti ræktað það
besta sem í þeim býr.
Skapa þarf tækifæri
til að kennarar og
nemendur vinni nánar
saman. Aperio kerfið
gefur hæfileikaríkum
einstaklingum tækifæri til að
þroska áhugamál sín og bæta þau
svið sem hafa orðið „útundan“
hjá þeim í menntakerfinu. Námið
verður sérsniðið að styrk, áhuga-
sviðum og þörfum hvers og eins
og er ætlað að gefa nemandanum
þann sveigjanleika sem hann þarf
til að ná lengra en ella.
Háskólinnn í Reykjavík hefur,
eins og margir vita, frá upphafi
haft nýsköpun og sterk tengsl við
atvinnugeirann að leiðarljósi.
Aperio kerfið er enn eitt skrefið í
viðleitni okkar til að styrkja
menntun og nýsköpun lands-
manna og gefa efnilegum ung-
mennum þau tækifæri sem rann-
sóknar- og nýsköpunarstörf bjóða
uppá.
Frumleiki og
háskóli:
Öflugt tvíeyki
Kristinn R. Þórisson fjallar um
nýtt háskólanám
Kristinn R. Þórisson
’ Réttilega máfæra rök fyrir
því að einn
helsti galli á
vestrænu
menntakerfi sé
að það sníði öll-
um sama stakk-
inn. ‘
Höfundur er lektor í tölvunarfræði
við Háskólann í Reykjavík, for-
stöðumaður Gervigreindarseturs HR
og verkefnastjóri Aperio-kerfisins.
Fyrir tæpum tuttugu árum skrif-
aði ég fáeinar greinar þar sem ég
lagði áherslu á unglingaráð og öld-
ungaráð innan sveitarafélaganna.
Enn koma fram tillögur á svipuðum
nótum. Allt hefur sinn
tíma.
Æskan og ellin eiga
ýmislegt sameiginlegt,
meðal annars að vera
nokkuð skilin útundan
þegar málefni þeirra
eru rædd og teknar
ákvarðanir er þær
varða. Þær þurfa að
tengjast sterkari bönd-
um. Barn sem er
gleymt eða skilið út-
undan, ekki virt viðlits
er á hálum ís. Að vera
gamall og gleymdur
eru ægileg örlög. Í raun segir þjóð-
félag á slíkum brautum: Þú ert ekki
þess virði að á þig sé hlustað. Í raun
er þetta einn þáttur ofbeldis. Mann-
réttindabrot? Vitnar nokkuð um
heimsku okkar mannanna barna!
Fyrir tæplega tuttugu árum var
stofnað félag í Danmörku, „Ældre
sagen“, sem opið var öllum eldri en
18 ára. Markmiðið var að virkja sem
flesta til að huga að málefnum aldr-
aðra á öllum sviðum þjóðfélagsins.
Skömmu síðar var ákveðið í sveit-
arstjórnarlögum í Noregi að hvert
sveitarfélag hefði eigið öldungaráð
sem væri bæði ráðgefandi og ætti
fulltrúa í sveitarstjórn. Bæði þessi
lönd hafa því reynslu af slíku starfi
og má segja í stuttu máli að árangur
felist fyrst og fremst í valinu á
fulltrúunum, góðri, virkri og heilli
samvinnu. Veldur hver
á heldur og þarf því að
vanda valið sem ætíð
fyrr.
Hér er verið að ræða
um ráð sem hefur vægi,
skiptir máli, er tekið
tillit til og hlustað á af
því að þar er á ferð
ungt fólk með frjóan
huga og hugmynda-
flug, framsækið og
kappsamt eða fólk með
langa reynslu og þekk-
ingu í uppbyggingu
allra þátta samfélags-
ins. Ekki málamynda- eða pappírs-
ráð. Ekki ráð sem vitnað er í á há-
tíðis- og tyllidögum.
Betra er að vera hugmyndaríkur,
framkvæmdasamur og hafa frelsi til
að gera glappaskot öðru hverju en
að vera þröngsýnn, njörvaður í viðj-
ar afturhaldssamra afla og halda að
maður hafi ætíð rétt fyrir sér.
Höldum okkur við heitið
„öldungaráð“ – enda öldungaráðið
ein virtasta embættisstofnun Róma-
veldis á sínum tíma. Meðal unglinga
jafnt sem öldunga kennir margra
grasa. Sumir eru hvassir, aðrir mild-
ir. Sumir glaðir og jákvæðir, aðrir
nöldurseggir og leiðindagaurar.
Sumir fljótfærir, aðrir fara sér
hægt. Einn ber af á einu sviði, annar
er miðlungs. Saman og samhuga eru
þeir kraftmiklir og öflugir. Látum
hvorki þröngsýni, valdhroka né
drottnunargirni byrgja okkur sýn á
mikinn auð unglinga og aldraðra.
Oft hef ég hugsað: Hvort skyldi vera
oftar rætt í fjölmiðlum; fiskirækt og
hænsnarækt eða mannrækt?
Virðingu fyrir æsku og elli þarf að
efla og styrkja í samfélaginu. Hlust-
um á unga og aldraða. Tökum mark
á tillögum þeirra, viðhorfum og
framsýni svo að tillögur og hug-
myndaflug sem byggt er á bjartsýni,
þekkingu og kappi æskumannsins,
reynslu, raunsæi og visku öldungs-
ins fái að blómstra á öllum sviðum
þjóðfélagsins.
Unglingaráð og öldungaráð
– Veldur hver á heldur
Þórir S. Guðbergsson fjallar
um æsku og elli ’Oft hef ég hugsað:Hvort skyldi vera oftar
rætt í fjölmiðlum, fiski-
rækt og hænsnarækt
eða mannrækt?‘
Þórir S. Guðbergsson
Höfundur er félagsráðgjafi.
ÉG VERÐ að játa að mikið
gladdi það mitt hérahjarta að
heyra að þeir dandimenn, Guð-
mundur Árni og Markús Örn,
hefðu ratað til byggða. Fátt er
verra á þessari vindsorfnu eyju en
vera langtímum á fjöllum, einn og
að því er virðist yfirgefinn, án fé-
lagsskapar og frétta af eigin af-
drifum og annarra. Góðu heilli
reyndist ráp þeirra félaga um
óbyggðir erindisleysa eða öllu
heldur misskilningur. Það var búið
að taka frá rúm fyrir þá í sæluhúsi
uppgjafa hermanna Lýðveldisins
og þar er engum í kot vísað. Af
einskærum fögnuði vegna aftur-
komu þeirra verðlauna fulltrúar
þjóðarinnar þá með áskrift á sann-
gjörn laun og uppihald í útlöndum
fjarri veðragný íslenskra óbyggða.
Þetta hefði sannarlega glatt hana
móður mína sem vissi fátt verra
en heimilislausa menn týnda og
fjarri byggðu bóli. Það er og gleði-
efni að nú skuli rækilega tekið á
sendiherrafæð utanríkisþjónust-
unnar, nú sem stendur eru við-
fangsefnalitlir sendiherrar að
mæla Rauðarárstíginn í leit að
póstum bara 17. Þeim hlýtur að
vera það fagnaðarefni að útilegu-
mennirnir, Markús og Guðmund-
ur, skuli hafa fengið verðskuld-
aðan forgang á póst, eins og sagt
er á þeim bæ.
Önnur hlið á þessu máli er nátt-
úrulega það stórkostlega sam-
bandsleysi og skortur á samráði
sem lýsir sér í þeirri staðreynd að
fólk úti í bæ var að ráðskast með
framtíð þeirra á meðan þeir voru í
óbyggðum klárlega að þeim forn-
spurðum. Slíkt er náttúrulega
ekki einungis gróft brot á mann-
réttindum heldur hlýtur það að
sama skapi að vera viðfangsefni
umboðsmanns annaðhvort Alþing-
is eða barna, vegna þess að ein-
hvers staðar í þessu ferli er ein-
hver uppvís að dæmalausum
barnaskap. Ég held að þjóðin
hljóti að óska þeim fjallabensum
velfarnaðar í nýju starfi og biðja
þá afsökunar á að hafa lagt á þá
raunir opinberra starfa svo lengi
án nokkurs umtalsverðs þakklætis
eða umbunar. Auðvitað er það
ekki í lagi að verðleika manneskj-
ur séu látnar fórna sér linnulaust í
þágu hagsmuna þessa lands án
nokkurrar áþreifanlegrar umbun-
ar. Það lýsir náttúrulega dæma-
lausu skilningsleysi almennings á
því fórnarstarfi sem þingmenn og
opinberir embættismenn inna af
hendi að fólk skuli nöldra vegna
þess arna. Það er gott að einhver
innan stjórnkerfisins skuli hafa
áræði til að viðurkenna að verður
er verkamaður launa sinna og
vafalaust var full ástæða til að
hressa upp á rýr eftirlauna kjör
þeirra. Auðvitað skuldum við
þessum bestu sonum þjóðarinnar
bætur fyrir áralangt fórnarstarf í
okkar þágu, þess vegna segi ég og
meina það af allri þeirri sannfær-
ingu sem mitt brædda hérahjarta
ræður yfir, til hamingju og megið
þið njóta svo sem aflað er.
Kristófer Már Kristinsson
Velkomnir til byggða
Höfundur er háskólanemi.
NÝLEGA birti SÁÁ
tölur úr sjúklingabók-
haldi sínu og um um-
fang starfsemi sinnar.
Þetta er árlegur við-
burður og hefur verið
gert með svipuðum
hætti áratugum saman.
Þannig er hægt að sjá í
þessum tölum breyt-
ingar sem eru að verða
á neyslu vímuefna.
Hvaða efni eru að koma
inn ný og einnig breyt-
ingar á umfangi eldri
efna. Tölur þessar eru ekki kannanir
heldur beinharðar upplýsingar um
það hversu margir þurfa að leita sér
aðstoðar vegna hinna ýmsu efna. Allt
er skráð þannig að hægt er að skoða
neyslu hvers efnis út frá kyni og aldri
neytandans.
Meðal annars má sjá í
þessum nýju tölum að
vaxandi fjöldi þarf að
leita inn á Vog vegna
lyfjafíknar. Með öðrum
orðum þá eru fleiri og
fleiri að koma inn á Vog
til að afeitrast vegna
neyslu lyfja sem eru
ávísuð af læknum. Sem
áfengisráðgjafa hlýtur
það að vera mér um-
hugsunarefni þegar
vaxandi fjöldi fólks þarf
að koma inn á Vog til
afeitrunar vegna lyfja-
fíknar. Það er umhugsunarvert fyrst
og fremst vegna þess að hluti af þess-
um vanda er heimatilbúinn.
Þrjár meginleiðir eru til þess að
verða háður róandi ávanalyfjum. Ein
þeirra er að gæta ekki að ávanahættu
þessara lyfja þegar þau eru notuð við
kvíða eða svefnleysi. Fullorðið fólk er
í mikilli hættu varðandi þessa leið og
mikill fjöldi leitar til SÁÁ, af þessum
ástæðum. Vandinn birtist þá þannig
að fólk er að detta og slasa sig eða er
orðið mjög sljótt og viðutan. Aðstand-
endur koma gjarnan og eru ekki viss-
ir um hvað sé að, hvort um byrjandi
heilabilun sé að ræða eða hvað. Önn-
ur leið er að nota lyfin endurtekið til
að komast í vímu af þeim með eða án
annarra vímuefna. Það eru einkum
konur sem eru í þeim hópi og eru þá
gjarnan með marga lækna á sínum
snærum. Lífið snýst þá meira og
minna um það að eltast við lækna og
verða sér úti um lyf. Dæmi eru um
einstaklinga sem eru með tugi lækna
sem leitað er til. Þriðja leiðin er að
nota þessi lyf til að slá á fráhvörf
vegna annarra vímuefna. Stærstur
hluti þeirra fíkla eru stórneytendur
örvandi efna. Nota þeir þá lyfin til að
ná sér niður af örvandi efnum eða til
að slá á geðveikiseinkenni eftir slíka
neyslu. Hver svo sem leiðin er, þá
verða þessir einstaklingar mjög háðir
lyfjunum og fara í mikil fráhvörf þeg-
ar neyslu þeirra er hætt. Lífs-
hættulegt ástand getur skapast við
þessar aðstæður. Engin leið er að
afeitrast og hætta á þessum lyfjum
nema á sjúkrahúsi undir læknishendi.
Morfínfíkn er þrálát og ill viður-
eignar. Áfengisráðgjöfum og öðru
meðferðarfólki hefur verið það ljóst
lengi. Lengi vel voru meðferðar-
möguleikar ekki miklir og árangur
lítill hjá þeim sem ánetjuðust morfín-
efnum. Miklar framfarir hafa orðið
hin síðari ár hvað varðar möguleika
þeirra, sem eru háðir ópíumlyfjum
eða morfíni, að ná árangri. Þar ber
hæst lyfjameðferð sem fer fram sam-
hliða félagslegri endurhæfingu. Með-
ferðin er í daglegu tali nefnd við-
haldsmeðferð. Viðhaldsmeðferð felst
í því að sjúklingurinn fær lyf sem
halda frá fíkn og fráhvörfum þannig
að endurhæfingin geti hafist. Ein-
staklingurinn er ekki í vímu og getur
tekið þátt í vinnu og námi. Þessi lyf
eru gefin undir eftirliti hjúkrunar-
fólks og lækna. Stór hópur fólks sem
er í þessari meðferð, er í dag að ná
árangri í fyrsta sinn og sumir þeirra
eru starfandi og hæfni þeirra vex dag
frá degi.
Sem fagmaður tók ég þessari nýju
meðferð með eðlilegum fyrirvara.
Þannig var um flesta sem vinna af
ábyrgð og festu að vímuefnalækn-
ingum. Með árunum fjölgar rann-
sóknum sem sýna að þetta er besta
og öruggasta leiðin sem til er í dag.
Þeir sem fá þessa meðferð deyja síð-
ur en þeir sem fá hana ekki.
Viðhaldsmeðferð eins og hún er
stunduð á Vogi er eitt mesta fram-
faraspor sem orðið hefur í lækningum
ópíumfíkla sem nánast voru von-
lausar áður. Tugir einstaklinga eru í
dag í bata og í framför. Þessir ein-
staklingar og fjölskyldur þeirra eru í
dag að öðlast von um nýtt og inni-
haldsríkt líf. Það er því sorglegt að
vita til þess að ekki fáist nægjanlegir
peningar til þessarar meðferðar og að
takmarka þurfi aðgang þeirra sem
þurfa á þessari meðferð að halda.
Lyf og lyfjafíkn
Hjalti Þór Björnsson NCAC,
formaður FÁR, Félags áfengis-
ráðgjafa, skrifar um lyf og
lyfjafíkn.
’Með öðrum orðum þáeru fleiri og fleiri að
koma inn á Vog til að
afeitrast vegna neyslu
lyfja sem eru ávísuð af
læknum. ‘
Hjalti Þór Björnsson
Höfundur er dagskrárstjóri hjá SÁÁ
og hefur starfað sem áfengisráðgjafi í
18 ár.