Morgunblaðið - 03.07.2005, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
2. júlí 1995: „Á sl. hausti
unnu repúblíkanar mikinn
sigur í þingkosningum í
Bandaríkjunum er þeir fengu
meirihluta í báðum deildum
Bandaríkjaþings. Eitt helzta
baráttumál þeirra var mikil
skattalækkun og hallalaus
fjárlög bandaríska ríkisins.
Samhliða hefur verið að
byggjast upp víðtæk grasrót-
arhreyfing í Bandaríkjunum,
sem krefst nánast byltingar í
skattamálum, þ.e. róttækra
breytinga á skattakerfinu og
mikillar skattalækkunar
samfara niðurskurði opin-
berra útgjalda.
Þingmenn hafa lagt fram
ýmsar tillögur um breytingar
á bandaríska skattakerfinu,
sem m.a. byggjast á því að
útrýma nær öllum frádrátt-
arliðum, sem eru ótalmargir
og taka upp einn einfaldan
flatan 20% skatt. Því er nú
spáð, að þessi skattabylting
geti jafnvel orðið að veru-
leika á næstu tveimur árum.“
30. júní 1985: „Á morgun
eru 20 ár liðin frá því er
Landsvirkjun tók formlega
til starfa. Þennan dag 1965
gekk í gildi sameignarsamn-
ingur ríkisins og Reykjavík-
urborgar um rekstur fyr-
irtækisins og tók það þá við
rekstri Sogsvirkjunar og
fleiri eigna úr höndum eign-
araðila. Tilgangurinn með
stofnun Landsvirkjunar var
að leggja grundvöll að fyr-
irtæki, sem hefði fjárhags-
legt bolmagn til þess að ráð-
ast í virkjun Þjórsár við
Búrfell. Var hafizt handa við
þá miklu mannvirkjagerð
1966 og á árinu 1969 hófst
orkusala til viðskiptavinar
fyrirtækisins, álversins í
Straumsvík, sem síðan 1970
hefur keypt um og yfir 50%
af orkuframleiðslu fyrirtæk-
isins. Á þeim 20 árum, sem
Landsvirkjun hefur starfað,
lætur nærri að raforkufram-
leiðsla hér á landi hafi sex-
faldast og hefur meginhluti
orkuaukningarinnar komið
frá Búrfellsvirkjun, Sig-
ölduvirkjun og Hraun-
eyjafossvirkjun, sem allar
hafa verið reistar af Lands-
virkjun. Næsta stórverkefni
fyrirtækisins er virkjun
Blöndu. Óvíst er hvenær því
verkefni verður lokið. Ræðst
það af þeim markaði, sem
verður fyrir íslenska raforku.
Verði ekki um neina teljandi
orkusölu til stóriðju að ræða
er talið hægt að draga fram-
kvæmdir við Blönduvirkjun
og miða við að hún verði
gangsett á árinu 1991. Síðan
er útlit fyrir, að orkan frá
Blöndu muni nægja allt til
næstu aldamóta.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Þ
að er einhvers konar hring-
ekja á ferð í viðskiptalífi
okkar. Sömu menn hoppa
inn og út af þessari hring-
ekju eftir því hvernig vind-
urinn blæs hverju sinni. Í
dag kaupa þeir í Flugleið-
um. Á morgun selja þeir í
Flugleiðum. Í dag selja þeir í Íslandsbanka. Á
morgun kaupa þeir í Íslandsbanka. Er þetta
ekki að verða svolítið leiðigjarnt?! Skiptir þetta
orðið einhverju máli?
Auðvitað skiptir þetta máli fyrir bankana.
Þeir fá háar þóknanir í hvert skipti. En skiptir
þetta máli fyrir fyrirtækin? Fyrir starfsmenn-
ina? Fyrir viðskiptavinina?
Þetta eru áleitnar spurningar. Alveg sér-
staklega á það við um það viðskiptadrama, sem
fram fór í stjórn FL Group í fyrradag, þegar
stærsti hluthafinn stóð frammi fyrir kröfu um,
að annað hvort keypti hann hluthafahóp út eða
þeir keyptu hann út. Og þrír stjórnarmenn
sögðu af sér.
FL Group, sem áður hét því viðkunnanlegra
nafni Flugleiðir, er orðið eins konar fjöregg
þjóðarinnar. Það er fyrirtæki, sem gegnir
grundvallarhlutverki í samgöngumálum ís-
lenzku þjóðarinnar.
Aðaleigandi FL Group, Hannes Smárason, er
augljóslega mjög hæfur ungur maður. Há-
menntaður á viðskiptasviði og með starfs-
reynslu frá McKinsey, einu öflugasta ráðgjaf-
arfyrirtæki heims. Auk þess sem hann tók þátt
í því með Kára Stefánssyni að byggja starfsemi
Íslenskrar erfðagreiningar upp fyrstu árin.
Hann á því að hafa alla burði til að leiða FL
Group. Hins vegar eru uppákomur af því tagi,
sem urðu í stjórn félagsins á fimmtudag, ekki
góðar fyrir þetta mikilvæga fyrirtæki og miklu
máli skiptir, að hinum unga stjórnarformanni
takist að leiða þau átök til lykta með farsælum
hætti.
En burtséð frá átökum af þessu tagi stendur
eftir sú spurning, hvort sífelldar breytingar á
eignaraðild fyrirtækja hér, sem eru að verða
regla fremur en undantekning, séu að skila sér
í betri rekstri fyrirtækjanna. Er það?
Um það verður ekkert fullyrt. Hins vegar er
það verðugt rannsóknarefni fyrir nemendur
þeirra viðskiptaháskóla sem hér starfa. Í lang-
flestum tilvikum er um mjög skuldsett kaup að
ræða. Þau geta orðið til góðs fyrir fyrirtækin
að því leyti til að þau knýja eigendur til að ná
fram eins mikilli hagræðingu í rekstri og nokk-
ur kostur er. En þau geta líka haft þær afleið-
ingar að nýir eigendur taki meiri peninga út úr
fyrirtækjunum en ella til þess að standa undir
háum vaxtagreiðslum og öðrum kostnaði af hin-
um skuldsettu kaupum. Það gæti verið fróðlegt
skoðunarefni að kanna hvernig arðgreiðslur
hafa þróazt á undanförnum árum í þeim fyr-
irtækjum, sem mest hafa komið við sögu.
Í Bandaríkjunum hafa skuldsett kaup stund-
um haft jákvæð áhrif, þegar rykið hefur verið
dustað af gömlum fyrirtækjum sem höfðu
staðnað. Í öðrum tilvikum hafa afleiðingarnar
orðið þær, að fyrirtækin hafa verið rústuð,
starfsmenn misst vinnuna og eigendurnir í
raun limað þau í sundur og selt þau til þess að
ná einhverjum hagnaði út úr hinum skuldsettu
kaupum fyrir sig.
Eitt er að kaupa fyrirtækin með milljarða-
viðskiptum, sem að langmestu leyti eru fjár-
mögnuð af bönkum. Annað að reka þau og ná
árangri í daglegum rekstri. Það er mikilvægt
að þetta grundvallaratriði gleymist ekki.
Það hefur tekið langan tíma fyrir stjórn-
málamennina, sem hafa lagasetningarvaldið í
sínum höndum, að átta sig á því, sem hefur
verið að gerast í viðskiptalífinu hér á nokkrum
undanförnum árum. Kannski hafa uppreisnin í
stjórnarherbergi FL Group og þær afsagnir,
sem fylgdu í kjölfarið, orðið til þess að opna
augu þeirra fyrir því að nú er kominn tími til
aðgerða af þeirra hálfu og þótt fyrr hefði verið.
Löggjöf sem setur viðskiptalífinu eðlilegar
starfsreglur í samræmi við löggjöf og reglur í
öðrum löndum er löngu tímabær.
Viðbrögð
Baugs
Viðbrögð Baugs
vegna þeirrar niður-
stöðu, sem komin er í
rannsókn efnahags-
brotadeildar ríkislögreglustjóra á málefnum
fyrirtækisins og stjórnenda þess – og enginn
veit um efnislega nema þeir, sem ákærðir hafa
verið – við ákærunum, sem birtar voru sak-
borningum eða lögmönnum þeirra á föstudags-
morgun, eru athyglisverð. Þau voru augljóslega
vel undirbúin.
Fyrstu fréttir um að ákærur kæmu fram á
föstudag heyrðust í hádegisfréttum Ríkisút-
varpsins. Skömmu seinna fengu fjölmiðlar
senda álitsgerð Jónatans Þórmundssonar pró-
fessors um sakarefnin auk tveggja bréfa, sem
Jón Ásgeir Jóhannesson hafði sent ríkislög-
reglustjóraembættinu sl. fimmtudag og í marz-
mánuði 2004, þar sem afstaða hans til sak-
arefna kemur skýrt fram. Þegar sú sending
barst hafði ekkert heyrzt frá embætti ríkislög-
reglustjóra og engin staðfesting lá fyrir um, að
frétt Ríkisútvarpsins væri rétt.
Markmiðið með þessum snöggu viðbrögðum
var augljóslega að verða fyrri til í einhvers
konar áróðursstríði, sem forráðamenn Baugs
hafa sennilega talið að væri að skella á. Síðdeg-
is á föstudag kom hins vegar í ljós að embætti
ríkislögreglustjóra mundi ekki birta ákærurn-
ar, sem afhentar höfðu verið sakborningum eða
fulltrúum þeirra fyrr um daginn, að sinni og
spurning, hvort það gerist fyrir þingfestingu
málsins hinn 17. ágúst nk.
Þau vinnubrögð eru mjög umdeilanleg eins
og að er vikið í forystugrein Morgunblaðsins í
gær, laugardag. En auðvitað er ljóst að slíkar
ákærur er ekki hægt að birta opinberlega fyrr
en full vissa liggur fyrir um að þær hafi borizt
sakborningum. Þegar vitneskja um það liggur
fyrir verður erfiðara að skilja þá afstöðu rétt-
arkerfisins að birta ekki ákærur í svo stóru
máli, sem vakið hefur þjóðarathygli og umræð-
ur í þrjú ár og valdið illdeilum á vettvangi ís-
lenzkra stjórnmála.
Og einmitt vegna þess að ákærurnar voru
ekki birtar verður erfiðara fyrir fólk að setja
skýringar og varnir forráðamanna Baugs í
samhengi. Það verður erfiðara að skilja þau
gögn, sem þeir sendu frá sér, vegna þess að á
opinberum vettvangi liggja ákæruatriðin ekki
fyrir.
Í Morgunblaðinu í gær, laugardag, voru öll
skjöl, sem forráðamenn Baugs sendu frá sér á
föstudag, birt í heild. Það er auðvitað álitamál,
hvort dagblað eigi að birta svo langa texta, sem
eru ekki læsilegasta efni sem birtist í blaði.
Rökin fyrir því að birta álitsgerð Jónatans Þór-
mundssonar og bréf Jóns Ásgeirs Jóhannesson-
ar í heild eru hins vegar tvíþætt. Annars vegar
eiga þeir, sem bornir er sökum, sem geta verið
þungar án þess að vitneskja liggi fyrir um það
á þessari stundu, sanngjarna kröfu til þess, að
almenningur eigi milliliðalausan aðgang að
skýringum þeirra, skoðunum og vörnum. Það
er eitt að hafa aðgang að textanum í heild og
annað að fylgjast með því, sem blaðamenn og
fréttamenn velja úr til birtingar eða flutnings í
ljósvakamiðlum.
Hins vegar á almenningur í þessu landi kröfu
til þess að hafa milliliðalausan aðgang að öllum
þessum upplýsingum, bæði ákærum og vörn-
um.
Hafi það verið markmið forráðamanna Baugs
að vinna fyrstu lotu í áróðursstríði með útsend-
ingu þessara skjala er hins vegar spurning
hvernig til hefur tekizt. Þótt nokkur innsýn fá-
ist í sakarefni og það í fyrsta skipti við lestur
þessara skjala er hins vegar ómögulegt að fá
heildaryfirsýn yfir málið með lestri þeirra
vegna þess að þar kemur ekki nægilega vel
fram hver ákæruatriðin eru, þótt hægt sé að fá
vissa hugmynd um þau. Eins og að var vikið í
forystugrein Morgunblaðsins í gær, laugardag,
er merkilegt að Jónatan Þórmundsson skuli
hafa treyst sér til að taka jafn afgerandi af-
stöðu og hann gerir til málsatvika í álitsgerð
sinni án þess að séð verði að hann hafi haft öll
gögn málsins undir höndum. Gagnsókn Baugs
kann að hafa hafizt of snemma. Þegar ákær-
urnar verða birtar opinberlega verður erfiðara
um vik að koma þeim vörnum á framfæri, sem
nú liggja fyrir opinberlega á einum stað, þ.e.
hér í Morgunblaðinu.
Hafi útsending skjalanna á þessum tíma-
punkti verið hugsuð sem leikur í meintu áróð-
ursstríði er hins vegar ljóst að þetta mál verður
úrlausnarefni dómstóla en ekki dómstóla göt-
unnar.
Þáttur Jóns
Geralds
Jón Gerald Sullen-
berger, gamall við-
skiptafélagi þeirra
Baugsmanna, er mað-
urinn sem hratt þessu máli af stað með kæru
til efnahagsbrotadeildar ríkislögreglustjóra fyr-
ir þremur árum. Hann mátti þola það í upphafi,
að að honum væri veitzt úr ýmsum áttum á
óvæginn hátt. Jón Gerald virðist hins vegar
hafa tekið þá afstöðu snemma í þessu ferli að
tala lítið sem ekkert fyrr en upp væri staðið.
Forráðamenn Baugs hófu mikil málaferli
gegn honum í Bandaríkjunum og er ljóst að
þar var miklu til kostað gagnvart einum manni.
ÞRÝSTINGUR Í ÞÁGU
ÞRÓUNARLANDA
Fjöldi íslenskra tónlistarmannakom fram í Hljómskálagarðinumá föstudag á tónleikum, sem gefið
var nafnið Átta líf. Tilgangurinn með
tónleikunum var að vekja athygli á
vandamálum þróunarlandanna, sem
verða í brennidepli á fundi leiðtoga átta
helstu iðnríkja heims í Skotlandi í þess-
ari viku. Framlag Íslendinga til þróun-
armála nemur nú 0,21% af vergri þjóð-
arframleiðslu, en Sameinuðu þjóðirnar
hafa sett markið við 0,7%. Árni Snævarr,
sem var frumkvöðull tónleikanna í
Hljómskálagarðinum, sagði að átakið
væri einfaldlega áminning um að Íslend-
ingar gætu og vildu standa við sitt.
Í gær fóru síðan fram tónleikarnir
Live8, sem haldnir voru í tíu borgum í
heiminum, þar á meðal Tókýó, þar sem
Björk Guðmundsdóttir var meðal flytj-
enda.
Bob Geldof, forsprakki Live8 skipu-
lagði einnig Live Aid tónleikana, sem
haldnir voru fyrir 20 árum til að bregð-
ast við hungursneyðinni, sem þá herjaði
á Eþíópíu. Nú notar hann helstu stjörnur
popptónlistar samtímans til að skapa
þrýsting á valdamestu leiðtoga samtím-
ans. Í bréfi, sem hann sendi leiðtogun-
um, sem koma saman í Skotlandi, segir
hann að takist þeim ekki að marka sögu-
leg tímamót á fundinum jafngildi það
svikum við þá, sem minnst hafa milli
handanna í heiminum. Hann segir að
með tónleikunum, sem búist er við að nái
eyrum 5,5 milljarða manna, hafi fengist
„umfangsmesta umboð sögunnar til að-
gerða“ til að binda enda á fátækt, sem á
degi hverjum kosti 50 þúsund manns líf-
ið.
Vandi fátækustu ríkja heims verður
ekki leystur á augabragði og iðulega hef-
ur það gerst að þróunaraðstoð hafi verið
misnotuð, meðal annars til að fóðra vasa
spilltra valdhafa. Það er óþarfi að end-
urtaka slík mistök og hægt að koma í veg
fyrir þau, meðal annars með því að beina
fé til tiltekinna verkefna. Þá er niðurfell-
ing skulda og afnám viðskiptahindrana
lykillinn að því að mörg fátækustu ríkja
heims geti náð sér á strik. En misheppn-
uð aðstoð fyrri tíma má ekki verða for-
senda aðgerðaleysis nú. Það er ekki verj-
andi að stór hluti jarðarbúa lepji
dauðann úr skel á meðan veisluborðin í
velmegunarríkjunum svigna undan krás-
unum. Þróunaraðstoð snýst ekki um
peninga, hún snýst um mannslíf. Með
tónleikunum í Hljómskálagarðinum á
föstudag og um allan heim í gær var at-
hygli almennings beint að stærsta vanda
samtímans. Verður kallinu svarað?
ÞÝSKALAND Á BRAUÐFÓTUM?
Gerhard Schröder, kanslari Þýska-lands, hefur nú hrint af stað at-
burðarás, sem mun að öllum líkindum
leiða til þess að kosið verður í Þýskalandi
seinni hluta september, ári fyrr en ella. Á
föstudag felldi þingið tillögu um trausts-
yfirlýsingu við stjórn Schröders.
Herfileg útreið flokks Schröders í
kosningunum í Nordrhein-Westfalen,
eftir að hafa verið þar við völd í fjóra ára-
tugi, var dropinn, sem fyllti mælinn, en
frá því að samsteypustjórn jafnaðar-
manna og græningja komst til valda hafa
flokkarnir látið undan síga í 11 sam-
bandslöndum af 16. Skipan efri deildar
þingsins ræðst af því hverjir fara með
völd í hinum einstöku sambandsríkjum
og þar hafa stjórnarandstæðingar því
haft meirihluta, sem ekki hefur auðveld-
að Schröder að halda um stjórnartaum-
ana. Kveðst Schröder vilja boða til kosn-
inga til að sýna meirihlutanum í efri
deildinni fram á það að hann hafi umboð
almennings til umbóta.
Þýskaland er í mikilli lægð um þessar
mundir. Tilraunir til að koma efnahags-
lífinu á flug hafa ekki borið árangur og
hin veika efnahagsstaða Þýskalands
kemur ekki síst fram í Evrópusamstarf-
inu þar sem nú má segja að sé tómarúm
þar sem þýska vélin áður dró vagninn. Á
meðan hlaðast skuldir Þjóðverja upp og
atvinnuleysið, sem Schröder hafði gert
að mælistiku á frammistöðu sína, hefur
aldrei verið meira.
Andstæðingur Schröders í væntanleg-
um kosningum verður Angela Merkel,
kanslaraefni kristilegra demókrata. Ef
marka má skoðanakannanir hafa kristi-
legir demókratar nú 17 prósentustiga
forskot á jafnaðarmenn. Þjóðverjar
standa nú frammi fyrir grundvallar-
spurningum um hvernig þeir ætla að við-
halda því velferðarkerfi, sem byggt hefur
verið upp í landinu, um leið og þeir leysa
efnahagslífið úr þeim viðjum, sem standa
því fyrir þrifum. Evrópa þolir illa Þýska-
land á brauðfótum.