Morgunblaðið - 03.07.2005, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
V
ið hæfi á miðju sumri
að herma af einu og
öðru á döfinni í knöppu
formi, sumarleyfi og
gúrkutíð í algleymi,
brýna svo orðræðuna
að haustnóttum.
– Framkvæmdin Listahátíð á
Laugarvatni verð allrar athygli,
einkum lofsvert að tengja hana
varðveislu Héraðsskólans gamla,
reisulegustu byggingar á Suður-
landi. Man þá tíð er Laugarvatn var
ævintýrið mikla sem fólk valfartaði
til að sumarlagi, dvaldi þar með for-
eldrum mínum í tvær eða þrjár vik-
ur 1938, nýorðinn sjö ára, og var
sem bergnuminn af öllu úti sem
inni, viðkynningin án efa kímið af
áhuga mínum á húsagerðarlist.
Illu heilli á ekki af arkitektinum
Guðjóni Samúelssyni húsameistara
ríkisins að ganga, hann var skot-
spónn harðsoðinna íslenskra mód-
ernista á lifanda lífi og rataði laun-
súr ádeilan meira að segja í frægt
kvæði Steins Steinarr. Og hver sá
er hreifst af byggingum hans
heimskur og léttvægur fundinn,
svonefnd heimalist bannvara. Víst
gátu Guðjóni verið mislagðar hend-
ur en það sem hann gerði best og
frábærast mun halda nafni hans á
lofti svo lengi sem íslensk bygging-
arlistasaga blífur. Seinni tíma rækt-
arsemi þó ekki fyrir að fara í ljósi
Héraðsskólans sem er í niðurníðslu,
Mjólkursamlagshússins í Borg-
arnesi sem sumir vilja ólmir rífa og
Þjóðleikhússins sem molnar jafnt og
þétt úr. Þá munu margir á miðjum
aldri minnast reisulega kennileit-
isins á Selfossi, gamla mjólkurbús
Flóamanna, húsið rifið og þorpið um
leið með buxurnar á hælunum í allri
sinni módernísku flatneskju sem í
kjölfarið fylgdi. Að Straumi við
Hafnarfjörð reis formfagurt býli,
sem seinna var breytt í menningar-
miðstöð, vasklega staðið að þeirri
gerð í ósérhlífðri sjálfboðaliðsvinnu,
en virðist nú standa autt og yfir-
gefið fyrir afskipti bæjarráðs-
manna, sem kenna sig við menn-
ingu. Allt þetta gerist á meðan
jafnvel fátækustu þjóðir Evrópu
keppast við að byggja yfir listir, hér
þjóta hins vegar upp risavaxnar
íþróttahallir um borg og bý og ný-
ríkir landsmenn sækja í dægur-
gamanið og glysið sem mý á mykju-
skán…
Tímar liðu og hingað fóru að tín-
ast heimsfrægir arkitektar af nýjum
skóla sem áttu ekki orð yfir hrifn-
ingu á verkum Guðjóns Sam-
úelssonar. Snerist þá margur ís-
lenskur núlistamaðurinn í heilan
hring á einni nóttu líkt og þegar
nýja málverkið leysti hugmynda-
fræðina af hólmi í upphafi níunda
áratugarins. Skyldi einhver vilja
fullyrða að Íslendingar hafi lært af
reynslunni er skrifari engan veginn
með á nótunum, telur heimalist vera
heimslist ef andríki fylgir athöfnum
en andlausar eftirgerðir klára út-
nesjamennsku.
Inngrip embættismanna í þró-unina oftar en ekki af hinuilla, hef endurtekið hermt afþví hvernig Jørn Utzon varð
að bjarga sér á flótta undan þeim
áður en hann lauk við óperuna í
Sidney, meistaraverki síðustu aldar.
Og nú berast ískyggilegar fréttir af
Signubökkum hvar auðkýfingur
nokkur hugðist reisa 33.000 fer-
metra húsbákn yfir einkasafn sitt
sem ku ekkert slor. Hafði þegar
ráðið stjörnuarkitektinn Tadeo
Ando til að hanna bygginguna sem
skyldi vera mikil og vegleg glerhöll.
Markmiðið að breyta litlu eyjunni
Seguin, fyrrum aðsetri Renault-
bílaverksmiðjanna við jaðar borg-
arinnar, í lífrænan hverfipunkt, eitt-
hvað í líkingu við Pompidou-
menningarmiðstöðina í hjarta Par-
ísarborgar. Engu til sparað og
maðurinn hafði þegar lagt út sem
svarar rúmum einum og hálfum
milljarði íslenskra króna í undirbún-
ingsframkvæmdir! Ef hinar metn-
aðarfullu áætlanir hefðu gengið eft-
ir átti safnið þegar á þessu ári að
komast í gagnið, en embættis- og
úrtölumönnum tókst í það óend-
anlega að fresta framkvæmdum,
opnun loks ráðgerð 2009/2010. En
þá þraut þolinmæði Francois
Pinault, sem er hið stolta nafn list-
höfðingjans, og ævareiður féll hann
frá áformum sínum. Beindi sjónum
til Ítalíu og úr varð að hann keypti
listasetrið nafnkennda Palazzo
Grassi við Canal Grande af Agnelli-
fjölskyldunni, erfingjum hins látna
iðnaðarfursta Gianni Agnelli og galt
fyrir nokkuð á þriðja milljarð króna.
En þá var Renaud Donnedieu de
Vebres menningarmálaráðherra
Frakka nóg boðið og hefur vænt-
anlega gefið einhverjum harð-
soðnum þurrpumpum úr embættis-
mannastétt vænt spark í sitjandann.
Í örvæntingu bauð hann listhöfð-
ingjanum Palais de Tokyo til afnota
um óákveðinn tíma, líkast til meðan
verið væri að reisa fyrirhugaða
byggingu, en Pinault hefur enn sem
komið er ekki virt hann svars – og
við situr…
Þá skal vikið að tvíæringnumí Feneyjum, sem hefurverið í brennidepli ís-lenskra fjölmiðla, jafnvel
endurtekið nefndur Ólympíuleikar
myndlistarinnar, sem er skondin
samlíking. Þó svo magnið kunni að
vera meira en á öðrum tvíæringum
fer mörgum sögum um gæðin þótt
jafnaðarlega sé eitthvað bitastætt
að finna á slíkum alþjóða risafram-
kvæmdum, annað væri í hæsta máta
óeðlilegt. En til að mynda hefur lítið
verið skrifað um hann í dönsku
blöðin fram að þessu sem eru þó vel
með á nótunum hvað heimsviðburði
í listum snertir. Raunar ekkert finn-
anlegt á tölvuskjánum í samantekt
aðalfrétta úr myndlistarheiminum,
Politiken fjallar hins vegar um
magnaða sýningu á verkum enska
málarans Lucien Freud sem opnuð
var degi áður í Correr-safninu og
gefur henni fullt hús í einkunnagjöf.
Fann loks bitastæða grein í Die
Zeit, Hamborg, frá 16. júní, fyr-
irsögnin; „Spyr annars einhver
ennþá um list“ (Fragt da jemand
noch über Kunst), höfundur Hanno
Rauterberg, undirfyrirsögnin:
Tvíæringurinn í Feneyjum snýst
um heilun og upphlaup (Die
Biennale in Venedig kreist um Heil-
en und um den Kravall).
Rauterberg er ekkert að skafa af
hlutunum, lætur allt flakka og hefur
efni á því. Um að ræða eitt virtasta
og best skrifaða blað Evrópu,
hrygglengju eins víðtækasta flæði
rökræðu og menningarmiðlunar
sem yfirhöfuð fyrirfinnst í heim-
inum. Hann segir opnunardagana
hafa verið nokkurskonar fjölskyldu-
full en sýninguna sambland fjöllista-
og stutt(kvik)mynda hátíðar, með
meintar nýjungar á oddinum, nýj-
ungahákarnir hafi barist um athygl-
ina með öllum tiltækum ráðum,
móttökum og veisluglaumi.
Upphaf pistilsins segir allt íhnotskurn, hér nær orð-rétt: „Fyrst fer hann úrskónum, þá sokkunum,
þarnæst sportjakka úr leðri og loks
bolnum. Hálfnakinn og vöðvastælt-
ur kappinn stendur í hjarta Louvre,
rýnir upphafinn á hinar mikil-
fenglegu myndir Peters Paul Rub-
ens. Lengi lætur hann augun reika
um holdsæl fljóðin, skoðar þögull,
sem í leiðslu, en einhvern veginn er
slík rýni ekki fullnægjandi, leggur
hendurnar á parkettgólfið, sveiflar
fótunum upp, einu sinni, tvisvar, og
viti menn, skyndilega stendur hann
á haus, jafnvel á annarri hendi!
Þessa líkamslist getur að líta á
myndbandi Sharhyar Nashat, á yf-
irstandandi tvíæringi í Feneyjum,
svissneskrar konu af írönsku bergi.
Til hliðar afhjúpar hún sitthvað af
eðli heimsins stærstu stórsýningar,
drauminn um að listin nái að grípa
okkur, snúa og hvolfa á haus. Hjá
Nashat er þessi draumur enginn
draumur um áningu og hugleiðslu,
líkist frekar atriði í fjölleikahúsi. En
um leið lýsir hann tvíæringnum
þvert og í gegn, hvar menn elska at-
hyglina, æsinginn og sjálfið, Sýn-
ingin sækir líf sitt í vöðvaspil þjóð-
anna.“
Ofanskráð er ekki nema um átt-
undi hluti pistils Rauterbergs, sem
kemur víða við, segir einnig að ber-
sýnilega sé á ferð sýndarmennska
sem útiloki og aftigni hina sígildu
miðla; höggmyndina og málverkið,
hlutaðeigendur telji þá blóðlausan
bakgrunn. Segir listina hina nýju
fordild sem sameini elítuna, einn-
eginn að tvíæringurinn sé orðinn að
leiksviði, geislabaugs- og glitliðsins.
Undantekningar þó finnanlegar sem
afneita öllu slíku tilstandi og bram-
bolti, leggja verk sín hávaðalaust
undir dóm sýningargesta og heims-
ins. Fulltrúar sígildu miðlanna þar
fremstir meðal jafningja…
Smátt og stórt af listheimi
Auðkýfingurinn og listhöfðinginn Francois Pinault. Grazzi-höllin í Feneyjum í bakgrunninum. Ráðgerir að opna
fyrstu sýningu á hluta listaverkaeignar sinnar fyrir lok ársins.
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson
Mikið undur er ferða-máti nútímanssem gerir mannikleift að setjast ístól á Íslandi og
stíga upp úr honum í allt öðru
landi fáeinum tímum síðar. En
mesta undrið er nú samt það að ef
maður tekur
burt hljóðrás-
ina, er þetta
allt Selfoss.
Hinn vest-
ræni heimur er
orðinn svo eins-
leitur að meira að segja minja-
gripir í ferðamannaverslunum eru
nánast eins í öllum löndum, enda
flestir framleiddir á sama stað. Í
láglaunaverksmiðju í Asíu. Á liðn-
um árum hef ég ferðast til ýmissa
bæja og borga allvíða um Evrópu.
Að vísu skal það tekið fram að
þessar ferðir eru vinnuferðir og
bera keim af því. Ég hef sem sagt
ekki dvalið neins staðar langdvöl-
um og haft takmarkaðan tíma til
að skoða umhverfið af kostgæfni.
En að því er varðar yfirborðið og
það sem blasir við ferðalangi, get
ég fullyrt eftirfarandi: Þetta er
allt sami staðurinn. Og hann er
reyndar ágætur. Eins og Selfoss.
Þetta er ekki höfuðborg, er í
grennd við hana. Ekki meira en
klukkutímaakstur eftir hraðbraut-
inni. Fyrst gegnum borgina, sem
einkennist af blöndu af gömlum
byggingum með háum þökum,
nýjum gler- og stálhýsum og
kunnuglegum auglýsingaskiltum
um bíla, greiðslukort og farsíma-
þjónustu. Þessi sömu skilti fylgja
manni svo líkt og traustir leið-
sögumenn eftir vegunum, gegnum
grænar sveitir með skógum í stað
hrauns, alla leið á áfangastað. Úr
bílútvarpinu hljómar ýmist Jenni-
fer Lopez, Coldplay eða Norah
Jones, en svo er farsíma bílstjór-
ans fyrir að þakka að tungumál
innfæddra heyrist annað veifið.
Síðasti áfangastaður minn af
þessu tagi var í Ungverjalandi.
Ungverjar kalla bæinn reyndar
Szekesfehervar og þar ku búa
rúmlega hundruð þúsund manns,
en í eðli sínu var þetta Selfoss í
miðevrópskum búningi. Bærinn
Szekesfehervar birtist aðkomu-
manni eins og íslenski systurbær-
inn. Hann er fyrst og fremst ein
aðalgata. En við vitum samt að
byggðin teygir sig í báðar áttir út
frá henni og við vitum líka að það
búa fleiri á Selfossi en þeir sem
afgreiða í sjoppum og bensín-
stöðvum og þeir eru ekki allir
mjólkurfræðingar.
Við fyrrnefnda aðalgötu í hinum
miðevrópska Selfossi, Szekesfeh-
ervar, stendur lítið en vel búið
hótel með öllum vestrænum þæg-
indum og þessum 30 sjónvarps-
stöðvum, þar sem maður bíður
ávallt eftir því að Björgvin Hall-
dórsson kynni næsta ameríska
dagskrárlið. Þráðlausa netteng-
ingin sér svo til þess að maður
getur kíkt í Moggann og fylgst
með flugi Valsara í Landsbanka-
deildinni og sinnt öllum samskipt-
um, rétt eins og maður sé við
skrifborðið heima.
Í stuttri miðbæjargönguferð
einn eftirmiðdaginn kemur í ljós
að Szekesfehervar á sínar gömlu
evrópsku kirkjur, fallega skreytt-
ar teiknimyndasögum úr biblíunni
með ívafi um góða kónga, vel
heppnuð stríð og krjúpandi þakk-
láta alþýðu. Eitt sem hún hlýtur
að vera þakklát fyrir er að bærinn
skuli ekki lengur heita Stuhlweiss-
enburg eins og á tímum Aust-
urrísk-ungverska keisaradæmis-
ins. Hér er má auðvitað líka finna
prýðilegt eintak af göngugötunni
með þessum sömu venjulegu
verslunum í eigu Baugs og fleiri
viðskiptajöfra og maður fer ósjálf-
rátt að svipast um eftir Magasin
du Nord eða jafnvel KÁ. En það
setur þó skemmtilegan sér-ung-
verskan svip á gönguferðina að
kaupa sér ís í brauðformi og
greiða fyrir með búnti af flór-
intum sem lítið væri hægt að gera
við fyrir austan fjall.
Einn helsti atvinnurekandinn í
Szekesfehervar heitir Alcoa, sem
enn ýtir undir þá tilfinningu að
maður hafi alls ekki farið að heim-
an í þessari ferð. En þrátt fyrir
það, þá var þetta auðvitað hin
ágætasta för. Vínið gott, maturinn
góður á Belgísku ölstofunni, gam-
an að skoða gömlu amboðin á
veggjum matsalarins á hótelinu,
sem hefði líka getað verið í Skóg-
um og huggulega sveitó að hinkra
smástund við leigubílinn meðan
bílstjórinn hljóp heim til að fara á
klóið.
Það er alltaf ágætt að koma á
Selfoss, hvar sem hann er.
HUGSAÐ
UPPHÁTT
Eftir Sveinbjörn
I. Baldvinsson
Allar leiðir
liggja til Selfoss