Morgunblaðið - 07.07.2005, Qupperneq 23

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. JÚLÍ 2005 23
rei treyst
lögum
nar um
r veiga-
nings til-
Hrygn-
sks – enn
ð sögn
umræðu
ins, sem
ð Haf-
veita ráð-
áratugn-
irrar
band
unar.
ðingur og
egsskóla
anna,
ávar-
er sam-
egri
eiðiráð-
nar. Í
hygli á
-
il að
ngu
m megin-
gt var til
kölluðu,
ar lögð
að hrygn-
aldið „til-
að því
atriðum:
di
heildarsóknarþunga í þorskinn um
helming.
– Að koma í veg fyrir veiði smá-
fisks, þriggja ára og yngri og
draga verulega úr veiðum á fjög-
urra ára fiski.“
Í grein Einars, Höskuldar og
Ólafs segir: „Nýliðun er sá þáttur
sem ræður mestu um afkomu
stofnsins og afrakstur úr honum.“
Kenningin er sú að stór hrygning-
arstofn framleiði mikla nýliðun og
því sé mikilvægt að friða ungfisk-
inn svo sá fiskur megi ná kyn-
þroska.
Gagnrýnin í gegnum tíðina
Í skýrslu Tuma Tómassonar segir
að gagnrýni á þessa nýtingar-
stefnu Hafrannsóknastofnunar
hafi strax farið að heyrast þegar
„svarta skýrslan“ kom út. Líffræð-
ingar og fiskifræðingar hafi þó
ekki tekið þátt í umræðunni fyrr
en 1984.
Jón Gunnar Ottósson, líffræð-
ingur og forstöðumaður Náttúru-
stofnunar Íslands, var einn af
þeim sem gagnrýndu nýtingar-
stefnu Hafrannsóknastofnunar. „Á
fundi í Norræna húsinu í janúar
1984 mótmæltum við því að hægt
væri að byggja upp þorskstofninn
með því móti sem Hafrann-
sóknastofnun lagði til,“ segir Jón.
„Við gagnrýndum forsendurnar
sem stofnunin lagði upp með og
beindum spjótum okkar fyrst og
fremst að tveimur þáttum. Annars
vegar þeirri ályktun að beint línu-
legt samband sé á milli hrygning-
arstofns og nýliðunar. Hins vegar
gagnrýndum við að reiknimódelið,
sem þeir styðjast við, gerir ráð
fyrir að náttúruleg dánartala
þorsksins sé fasti eða 18%.“ Tölu-
verð greinaskrif voru í kjölfar
fundarins í Norræna húsinu, en að
sögn Jóns dró ekki saman með
mönnum í kjölfar umræðunnar.
Umræðan hélt áfram á tíunda
áratugnum en þá voru starfsmenn
Veiðimálastofnunar virkir þátttak-
endur. Sigurður Guðjónsson, fiski-
fræðingur og framkvæmdastjóri
Veiðimálastofnunar, Þórólfur Ant-
onsson og Guðni Guðbergsson,
fiskifræðingar og starfsmenn
Veiðimálastofnunar, skrifuðu
nokkrar greinar þar sem fram
kom að niðurstöður athugana
þeirra samræmdust ekki nýting-
arstefnu Hafrannsóknastofnunar.
„Við lögðum fram gögn sem sýndu
að sveiflur í stofninum voru háðar
umhverfisþáttum eins og haf-
straumum og hitastigi,“ sagði
Guðni Guðbergsson í samtali við
Morgunblaðið.
Auk þess bentu þeir á, m.a. í
grein sem birtist í Morgunblaðinu
1996, að sterk vísindaleg rök væru
fyrir því að dánartala þorsks væri
breytileg en ekki föst eins og í
reiknimódeli Hafrannsóknastofn-
unar. Þá sýndu þeir að með hækk-
un náttúrlegrar dánartölu getur
skapast ástand þar sem ekki er
ráðlegt að geyma fiskinn í sjónum
eins og nýtingarstefna Hafrann-
sóknastofnunar gengur út frá.
Veiðarnar ættu frekar að endur-
spegla náttúrlegar sveiflur í vist-
kerfinu.
Neikvætt eða jákvætt
samband
Í skýrslu Tuma Tómassonar segir:
„Í raun má segja að gagnrýnin frá
þeim tíma hafi oftast einkennst af
þeim mun sem er á sýn þeirra
fiskifræðinga sem eiga uppruna
sinn í ferskvatnsfræðum og hinna
sem kenndir eru við sjó …“ Tölu-
verður munur er á sýn þessara
skóla þó viðfangsefni beggja séu
að stórum hluta til hin sömu. Í
skýrslu Tuma segir: „… veiði-
stjórnun í vötnum hefur oftar vist-
fræðilega nálgun og þá er stuðst
við sk. „top-down“ hugmynda-
fræði, þ.e. að viðgang mismunandi
þrepa í fæðupíramídanum megi
skýra með því sem gerist á þrep-
inu fyrir ofan. Á sama tíma má
segja að þau líkön, sem stuðst er
við í veiðiráðgjöf í sjávarveiðum,
einskorðist meir við einstakar teg-
undir eða stofna, og þar er litið
svo á að það séu fremur neðri
þrep píramídans sem hafi áhrif á
viðgang þrepanna fyrir ofan, eða
sk. „bottom-up.“
Jón Kristjánsson fiskifræðingur
er einn þeirra sem kenndir eru við
ferskvatnsnálgunina. Þvert á upp-
byggingarstefnu Hafrann-
sóknastofnunar heldur Jón því
fram að sambandið milli hrygning-
arstofns og nýliðunar sé ekki já-
kvætt, heldur neikvætt. Þ.e. þegar
hrygningarstofninn er stór þá
dragi úr framleiðslu hans (nýliðun)
og öfugt. Nýtingarstefna Hafrann-
sóknastofnunar gengur hins vegar
út frá því að sambandið sé já-
kvætt, þ.e. með stækkandi hrygn-
ingarstofni aukist nýliðun.
Að sögn Jóns er umræðan um
þetta samband komin í einhvers-
konar „pattstöðu“. „Hafrann-
sóknastofnun leggur enn höfuð-
áherslu á að byggja upp stóran
hrygningarstofn í ráðgjöf sinni
með friðun á yngri fiski. En ég tel
að þessi áhersla muni viðhalda
bágri stöðu þorskstofnsins,“ segir
Jón.
Færeyska ákvörðunin
Jón Kristjánsson segir að hug-
myndir sínar hafi ekki fengið mik-
inn hljómgrunn hér á landi en síð-
ustu fimm ár hefur Jón starfað
sem ráðgjafi í Færeyjum. „Þegar
ég kom þar að ákvörðun aflamarks
árið 2001 hafði Alþjóðahafrann-
sóknaráðið lagt til mikinn sóknar-
samdrátt í þorski. Hins vegar
lagði ég til að sókninni yrði haldið
óbreyttri og varð það ofan á. Árið
2002 mældist samanlagður afli og
stofnstærð í sögulegu hámarki.
Árið 2003 var þorskurinn orðinn
magur og ég áleit að stofninn hefði
vaxið sér yfir höfuð og myndi í
kjölfarið minnka vegna hungurs
og sjálfsáts. Sókninni var haldið
óbreyttri og aflinn minnkaði. Nú
er stofninn í lægð, en að mínu
mati er það í eðlilegu samhengi við
sveiflurnar eins og þær hafa verið
undanfarna áratugi. Reynslan seg-
ir að það muni taka eitt eða tvö ár
þangað til stofninn sveiflast aftur
upp á við.“
Jón segir að auka eigi veiðarnar
þegar þorskurinn sé í niðursveiflu.
Þetta hljómar e.t.v. glannalega, en
Jón segir að niðursveiflur stafi
fyrst og fremst af umhverfis-
aðstæðum s.s. fæðuskorti og
þrengslum, og veiðar á þessum
tímum hjálpi til við að rýma fyrir
þorskinum. „Verndunarsjónar-
miðið á frekar rétt á sér þegar
vaxtarhraði þorsksins er á uppleið.
Þá getur verið skynsamlegt að
friða hann og bíða með veiðarnar
þar til hægja fer á vextinum
aftur.“
Staðan í dag
Hér að ofan hefur verið farið
stuttlega yfir þá sögu sem vakið er
máls á í grein Einars, Höskulds og
Ólafs, þ.e. umræðuna um samband
hrygningarstofns og nýliðunar.
Eftir stendur að skýring Hafrann-
sóknastofnunar á bágu ástandi
þorskstofnsins í dag er of mikil
sókn á undanförnum áratugum og
hnignun hrygningarstofnsins í
kjölfarið, eða eins og segir í grein-
inni: „Í ljósi núverandi þekkingar
hlýtur hnignun hrygningarstofns-
ins að teljast meginorsök slakrar
nýliðunar síðustu tvo áratugi.“
Það er ljóst að fræðileg og fag-
leg staða Hafrannsóknastofnunar
er sterk. Í lokaorðum skýrslu
Tuma Tómassonar segir að stofn-
unin standist fyllilega samanburð
við systurstofnanir erlendis og að
stofnmat og veiðiráðgjöf hennar
eigi sér alþjóðlega viðurkenndan
fræðilegan grundvöll. Hann tekur
fram að gagnrýnin og efnisatriði
hennar sé ekki sér-íslensk um-
ræða heldur eigi hún sér hlið-
stæður hvarvetna erlendis.
Það er ekki heldur hægt að
segja að Hafrannsóknastofnun hafi
ekki tekið tillit til gagnrýninnar.
Tumi nefnir fern rök gagnrýnenda
í skýrslu sinni, en þau snúa að
eftirfarandi atriðum: „Mat á nátt-
úrulegum afföllum, áhrif stærðar
og samsetningar hrygningarstofns
á viðkomu, áhrif stofngerðar á af-
rakstur, og aðskildir stofnar“.
Margar rannsóknir á vegum Haf-
rannsóknastofnunar hafa beinst að
þessum atriðum og fleiri rann-
sóknir eru fyrirhugaðar, s.s. rann-
sóknir á umhverfisþáttum og
erfðabreytileika. Þá hafa rann-
sóknir Hafrannsóknastofnunar
rennt stoðum undir efnisatriði
gagnrýnenda, t.d. það sem varðar
aðskilda stofna og áhrif stofngerð-
ar á afrakstur.
Þessar rannsóknir hafa þó ekki
breytt ráðgjöf Hafrannsóknastofn-
unar né nýtingarstefnu hennar.
Dánartalan er enn fasti og stækk-
un hrygningarstofnsins er enn for-
gangsverkefni í ráðgjöfinni.
Ákvörðun færeyskra stjórnvalda
að láta reyna á kenningar fersk-
vatns-skólans í fiskifræðinni er til-
raun sem stutt er á veg komin, en
gæti á næstu árum aukið enn frek-
ar við þekkinguna á þorskstofn-
inum.
Hafrannsóknir og hagsmunir
Mikill hiti hefur oft einkennt um-
ræðuna um stofnmat og veiðiráð-
gjöf hér á landi. Þetta var einróma
álit allra þeirra úr hópi gagnrýn-
enda sem Morgunblaðið hafði
samband við. Í skýrslu sinni segir
Tumi Tómasson: „Að mínu mati
hefur umræðan oft og tíðum ein-
kennst af útúrsnúningum og per-
sónulegum ávirðingum sem eru
engum til framdráttar og á þetta
við um báða málsaðila.“
Miklir viðskiptahagsmunir eru
nátengdir umræðunni sem og póli-
tískar spurningar um fisk-
veiðistjórnunarkerfi. Hafrann-
sóknir munu þó seint svara
spurningum um mikilvægi ólíkra
viðskiptahagsmuna og ólíkra hug-
mynda um réttlætið. Markmið vís-
indanna er að nálgast sannleikann
með hlutlægum rökum á faglegum
og sanngjörnum umræðugrund-
velli. Á máli bæði gagnrýnenda og
starfsmanna Hafrannsóknastofn-
unar má skilja að oft sé þessum
vísindum beitt sem tæki í póli-
tískri og viðskiptalegri hagsmuna-
baráttu.
eglunnar verði lækkað úr 25% niður í 20%
ski fer
áðgjöf
stofnunar
3 
& %  #

 4+4 5  #6#  +7.,(,







    ' +


,
2 
2

 


 


  


             

 

!"  
   "  
   
#
$   #
$ # 
  6  #







 



 



     
 







                



    
   
 
   !
 
89
 94   # 6#  7 *,
      




:   6 5# 6# 4
  # 9  
 89
 ; 
6#  #  7 *,
    


 
89 
 56  

7/ 7/ 70 70 7. 7. 77 77 7
7/ 7/ 70 70 7. 7. 77 77 7
Morgunblaðið/Alfons
vera of mikla sókn undanfarna áratugi.
og hafrannsókna hér á landi, í grein sem birtist í
tekin til umfjöllunar í greininni s.s. bágt ástand
arstofns og nýliðunar sem menn hafa lengi deilt um.
gaði stöðu mála.
kte@mbl.is