Morgunblaðið - 07.07.2005, Blaðsíða 24

24 FIMMTUDAGUR 7. JÚLÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
M
ér er ekki alltaf
ljóst hvað Pétri
Péturssyni þul
gengur til með
hástemmdum lýs-
ingum sínum á því hversu mjög ís-
lenskri þjóðtungu hafi hnignað.
Hann skrifaði grein um þetta efni í
Morgunblaðið þjóðhátíðardaginn
17. júní en hefur margoft áður lýst
stöðunni í þessum efnum, fordæmt
þá sem hann telur ekki vera að
standa sína plikt og lýst veru-
leikanum eins og hann horfir við
honum, nöturlegum í meira lagi.
Samt eru dæmin sem Pétur til-
tekur ekki alltaf þess eðlis, að
manni finnist þau sanna mál hans.
Hann tekur nú síðast fyrir þá til-
hneigingu vátryggingafélaga að
„sýna íslensku þjóðinni þá lítils-
virðingu að ávarpa hana á ensku í
söngvum sem félögin tengja sjón-
varpsauglýsingum sínum“. Fer
Pétur mikinn í vandlætingu sinni á
þessum glæp. Segir unga mark-
aðsfræðinga, sem veljist til starfa
hjá auglýsingaskrifstofum og út-
rásarfyrirtækjum, „líta niður á
móðurmál og feðratungu“.
Notar síðan orð eins og „und-
anvillingar“, rifjar upp að Baldvin
Einarsson hafi kallað þá „rene-
gata“ sem „villtust af vegi þjóð-
ernis og nudduðu sér upp við höfð-
ingja í Höfn“.
Hér er hátt reitt til höggs, alltof
hátt, umvöndunartónninn í máli
Péturs virkar nánast sem svipa.
Spurningin er sú hvort svipuhögg
eru til þess fallin að kenna ungu
fólki að elska íslenska tungu og
varðveita. Spurningin er sú hvort
svipuhögg eru ekki einmitt fallin til
hins gagnstæða, að skapa andúð
og skeytingarleysi.
Þeir sem eru sakaðir um að van-
rækja tungumálið, og um að vera
þess vegna óþjóðhollir, eru varla
líklegir til að vilja veg íslenskunnar
sem mestan. Vert er að muna að
tungan nærist á ást okkar og um-
hyggju en ekki boðum og bönnum.
Þessu ætti Pétur Pétursson þul-
ur að velta fyrir sér.
Tilefnið í dæmunum sem Pétur
tiltekur í grein sinni virðist aukin-
heldur fátæklegt. Að minnsta kosti
á ég erfitt með að sjá að það sé til
marks um hnignun íslenskrar
þjóðtungu þó sungið sé á ensku í
auglýsingum.
Jújú, auðvitað er það þannig að
erlend áhrif umlykja okkur, hnatt-
væðingin hefur hafið innreið sína í
allri sinni mynd. Og þetta þýðir að
menn verða að vera á verði. En er-
lend áhrif eru samt jákvæð og
þeim ber að fagna jafnvel þegar
kemur að tungumálinu. Tungumál
verða alltaf fyrir alls kyns áhrifum,
ef tungumál þróast ekki og breyt-
ist er það ekki lifandi tungumál
heldur dáið.
Ég er að reyna að færa rök fyrir
því að það sé alls ekki sama hvern-
ig staðið er að varðstöðunni um ís-
lenskuna; málvernd má ekki
byggjast á svipuhöggum. Í þeim
efnum má taka undir orð Davids
Crystals, prófessors frá Bretlandi
sem flutti erindi á ráðstefnu í til-
efni af 75 ára afmæli Vigdísar
Finnbogadóttur í apríl. Hann sagði
að ekki væri nóg að taka ákvörðun
um gildi tungumáls gagnvart öðr-
um tungumálum og tryggja ytri
varnir þess með lögum eða sam-
þykktum, heldur yrði að gæta þess
að það þróaðist sem lifandi tæki –
ef menn væru með of miklar kröf-
ur um hreinleika og settu of
strangt bann við tökuorðum,
kynnu þeir að kæfa tungumálið í
fæðingu, þótt ytri umgjörð þess
væri tryggð (þessi endursögn er
tekin orðrétt úr pistli Björns
Bjarnasonar dómsmálaráðherra
16. apríl á heimasíðu hans,
www.bjorn.is).
Þetta er kjarni málsins.
Ég tek jafnan dæmi um þetta
sem eru örlög gelískunnar á Ír-
landi. Eftir að Írland fékk fullveldi
frá Bretlandi 1920 reyndu írsk
stjórnvöld að „bjarga“ írskunni
(næstum allir íbúar Írlands töluðu
gelísku við upphaf sextándu aldar,
eftir það tók hún hins vegar að
hopa fyrir enskri tungu, sú var
notuð sem tungumál stjórnsýsl-
unnar og í viðskiptum) með því að
veita henni „formlega“ stöðu, kröf-
ur um írskukunnáttu hjá hinu
opinbera og í skólum voru hertar
og hún var líka sett skör hærra en
enska í stjórnarskránni frá 1937.
Þó hafði enskan, þegar þarna var
komið sögu, tekið við af írsku sem
hið daglega tjáningartæki fólks.
Árangurinn af baráttu stjórn-
valda, sem segja má að hafi ein-
kennst af svipuhöggum, var ekkert
til að hrópa húrra fyrir, talað var
um það á fimmta áratugnum að yf-
irvöld væru með málstefnu sinni að
skaða írska tungu meir en bresk-
um stjórnvöldum hefði tekist alla
nítjándu öldina. Börnum væri
kennt að hata írsku og sjá hana
sem nokkurs konar pyntingu.
Þetta má auðvitað aldrei verða á
Íslandi, svipuhöggin mega aldrei
verða svo sársaukafull að börnin
okkar fari að hatast við íslenskuna.
Þá er voðinn vís.
Umgjörð tungumála þarf samt
vissulega að vera góð. Hún er mik-
ilvæg fari hún saman við um-
hyggju alls almennings gagnvart
tungumálinu.
Nýverið var tilkynnt að Evrópu-
sambandið hefði samþykkt að írsk-
an yrði tekin í hóp opinberra
tungumála ESB. Éamon Ó Cuiv,
ráðherra sem ábyrgur er fyrir
þjóðararfleifðinni írsku, sagði við
þetta tækifæri að formleg staða
tungumála skipti sköpum fyrir
þau. Breytingin á vettvangi ESB
væri því afar mikilvæg og gæfi
írskunni færi á að vaxa og dafna
sem nútímatungumál.
Írskan verður varla aftur hið
daglega tjáningartæki íbúa eyj-
unnar grænu en ákvörðun ESB
nýverið er samt eftirtektarverð því
að hún fer þrátt fyrir allt saman
við þá staðreynd að áhugi hefur al-
mennt aukist meðal Íra að hlúa að
tungu sinni. Þetta er lykilatriði; sá
hugur sem við berum til tungu-
máls. Hann verður að vera já-
kvæður, ekki neikvæður. Þess
vegna er ekki vel til fundið hjá
Pétri Péturssyni að hafa svipuna
sífellt á lofti.
Með svip-
una á lofti
[…] umvöndunartónninn í máli Pét-
urs virkar nánast sem svipa. Spurn-
ingin er sú hvort svipuhögg eru til þess
fallin að kenna ungu fólki að elska ís-
lenska tungu og varðveita.
VIÐHORF
Davíð Logi Sigurðsson
david@mbl.is
ÞAÐ VAR fyrir tuttugu árum
að Alþingi samþykkti ályktun um
markmið Sameinuðu þjóðanna að
0,7% af vergri þjóðarframleiðslu
skyldu renna til þró-
unarsamvinnu. Árið
var 1985 og mark-
miðinu átti að ná á
sjö árum. Sjö árum
síðar voru Íslend-
ingar jafn langt frá
settu marki og áður
og þingsályktunin
flestum gleymd.
Tveimur áratugum
síðar gefur ýmislegt
tilefni til þess að líta
um öxl og meta
frammistöðu Íslands
í samvinnu við fátæk
ríki. Nokkuð hefur
miðað og ríkisstjórnin m.a. sett
sér það markmið að auka framlög
til þróunarsamvinnu í 0,35% af
VÞF árið 2009. En lítil umræða
fer fram um það hvernig sé best
að verja þessum fjármunum og
enn sem komið er þykir það góð
pólitík við Rauðarárstíginn að
verja um helmingi upphæðarinnar
til íslensku friðargæslunnar svo-
kölluðu.
Það var líka fyrir tuttugu árum
að Bob Geldof riggaði upp Live-
Aid-tónleikunum til þess að vekja
athygli á hungursneyðinni í Eþí-
ópíu. Síðustu vikur hefur Geldof
endurlífgað tónleika-
haldið undir formerkj-
um Live8 og náð að
setja kröfuna um
mannsæmandi líf öll-
um til handa í brenni-
depil stjórnmála- og
fjölmiðlaumræðunnar.
Leiðtogar G8-ríkjanna
hafa ekki farið var-
hluta af kröfugerðinni
við fundahald í Glen-
eagles í Skotlandi.
Um leið og miklu
máli skiptir að valda-
miklir menn hittist og
ræði nauðsyn þess að
fella niður skuldir fátækustu
ríkjanna og tvöfalda framlög til
þróunarsamvinnu, þá er ekki síður
mikilvægt að ríkisstjórnir um all-
an heim noti tækifærið til þess að
fara yfir stefnu sína í samskiptum
við fátækar þjóðir. Af því tilefni er
rétt að minna á að vorið 2005
fluttu þingmenn úr öllum stjórn-
málaflokkum sem sæti eiga á Al-
þingi tillögu til þingsályktunar um
þróunarsamvinnu Íslands við önn-
ur ríki. Í greinargerð tillögunnar
er sérstaklega tekið fram að flutn-
ingsmönnum þyki skynsamlegt að
stjórnvöld setji sér það markmið
að ná 0,7% markmiði SÞ eigi síðar
en árið 2015, þ.e. á næstu tíu ár-
um.
Það er von mín, sem fyrsta
flutningsmanns tillögunnar, að
löggjafinn reki af sér slyðruorðið
um leið og þing kemur saman í
haust og endurnýi áratuga gömul
heit um framlög til þróunarsam-
vinnu og skyldur okkar við þann
fimmtung jarðarbúa sem býr við
örbirgð.
0,7% árið 2015?
Þórunn Sveinbjarnardóttir
fjallar um aðstoð við þurfandi ’Leiðtogar G8-ríkjannahafa ekki farið varhluta
af kröfugerðinni við
fundahald í Gleneagles í
Skotlandi. ‘
Þórunn
Sveinbjarnardóttir
Höfundur er þingkona
Samfylkingarinnar.
KRISTÓFER Már Kristinsson
leiðsögumaður skrifar í Morgun-
blaðið 30. júní sl. Greinin ber yfir-
skriftina ,,Menningartengd ferða-
þjónusta“. Þar kvartar hann
réttilega um vondan veg milli Þing-
valla og Laugarvatns sem hann vill
fremur kalla Bláskógaheiði en
Lyngdalsheiði. Í Sam-
gönguáætlun er hins
vegar nafnið Lyng-
dalsheiði notað.
Kristófer þessi er
væntanlega sá hinn
sami og hefur gefið sig
til þeirra verka að sitja
þætti Egils Helgason-
ar, Silfur Egils, og
gefa stjórnmálamönn-
um þjóðarinnar leið-
beiningar um það
hvernig landinu skuli
stjórnað, auk þess að
hafa skoðun á flestum
hlutum. Fyrir nokkr-
um árum gaf umræddur Kristófer
kost á sér til að verða þingmaður
Vestlendinga. Þá bauð hann sig
fram fyrir Bandalag jafnaðarmanna.
Það ágæta fólk ætlaði sér stóra hluti
í íslensku samfélagi en hafði ekki er-
indi sem erfiði. Þar lauk stjórn-
málaþátttöku Kristófers Más ef ég
man rétt.
Í greinarkorninu nefnir Kristófer
Már það sem skýringu á vondum
vegi um Bláskógaheiði að hann sé
ekki í kjördæmi samgönguráherra.
Hann bætir um betur, eins og Gróa
á Leiti hefði gert, þar sem hann seg-
ir ,,Einhver sagði mér að það vant-
aði suðvesturhornið á kort sam-
gönguráðuneytis, kannski er það
satt, að minnsta kosti skýrir það ým-
islegt í gerð og framkvæmd vega-
áætlunar“. Svo mörg voru þau orð!
Kristófer Már hefur dvalið lang-
dvölum erlendis og verður því að
virða honum það til vorkunnar að
þekkja lítt til þess sem hefur verið
að gerast í samgöngumálum síðustu
sex árin eða svo. Hefði Kristófer
Már kannað stöðu mála hefði hann
geta fengið þær upplýsingar að sam-
gönguráðherrann hefur
lagt til að nýr vegur
verði lagður um Blá-
skógaheiði. Fjármunir
eru tryggðir og vega-
gerðin hefur unnið sitt
verk við undirbúning í
samræmi við vilja ráð-
herrans. Framkvæmdir
hafa hins vegar ekki
hlotið framgang.
Ástæðan er sú að til-
lögur um legu vegarins,
sem sveitarstjórn Blá-
skógabyggðar hefur
fallist á, hefur ekki ver-
ið samþykkt enn sem komið er af til
þess bærum aðilum. Ástæðan er að
skipulag vegarins og samþykki
Skipulagstofnunar var kært. Hefur
ákvörðun Skipulagstofnunar verið
felld úr gildi af umhverfisráðuneyti.
Það er því ekki samgönguráðherra
sem stöðvar framkvæmdir heldur
liggur ekki fyrir heimild skipulags-
yfirvalda til að hefja framkvæmdir
og til eru þeir sem vilja ekki að veg-
urinn verði lagður eins og kröfur eru
gerðar um í dag þar sem umferðar-
öryggi er haft að leiðarljósi við
hönnun vega. Um stöðu mála hefði
Kristófer Már geta fengið upplýs-
ingar hefði hann lesið nýlega grein
mína í Morgunblaðinu þar sem ég
skýrði gang mála eða ef hann hefði
haft samband við Vegagerðina og
fengið skýringar. En það virðist
ekki henta leiðsögumanninum að
hafa það sem sannara reynist. Ég
vona bara að þeir ferðamenn sem
hann leiðir um landið fái traustari
lýsingu á hlutunum en lesendur
greina hans í Morgunblaðinu fá.
Til fróðleiks fyr-
ir Kristófer Má
Kristinsson
Sturla Böðvarsson samgöngu-
ráðherra svarar grein Kristó-
fers Más Kristinssonar leið-
sögumanns
’Hefði Kristófer Márkannað stöðu mála hefði
hann getað fengið þær
upplýsingar að sam-
gönguráðherrann hefur
lagt til að nýr vegur
verði lagður um Blá-
skógaheiði. ‘
Sturla
Böðvarsson
Höfundur er samgönguráðherra.
Sturla Kristjánsson: Bráð-
ger börn í búrum eða á af-
girtu svæði munu naumast
sýna getu sína í verki; þeim
er það fyrirmunað og þau
munu trúlega aldrei ná þeim
greindarþroska sem líf-
fræðileg hönnun þeirra gaf
fyrirheit um.
Kristján Guðmundsson: Því
miður eru umræddar reglur
nr. 122/2004 sundurtættar af
óskýru orðalagi og í sumum
tilvikum óskiljanlegar.
Sigurjón Bjarnason gerir
grein fyrir og metur stöðu og
áhrif þeirra opinberu stofn-
ana, sem heyra undir sam-
keppnislög, hvern vanda þær
eiga við að glíma og leitar
lausna á honum.
Þorsteinn H. Gunnarsson:
Nauðsynlegt er að ræða þessi
mál með heildaryfirsýn og
dýpka umræðuna og ná um
þessi málefni sátt og með
hagsmuni allra að leiðarljósi,
bæði núverandi bænda og
fyrrverandi.
Dr. Sigríður Halldórsdóttir:
Skerum upp herör gegn
heimilisofbeldi og kortleggj-
um þennan falda glæp og
ræðum vandamálið í hel.
Svava Björnsdóttir: Til þess
að minnka kynferðisofbeldi
þurfa landsmenn að fyrir-
byggja að það gerist. For-
varnir gerast með fræðslu al-
mennings.
Jóhann J. Ólafsson: „Lýð-
ræðisþróun á Íslandi hefur,
þrátt fyrir allt, verið til fyrir-
myndar og á að vera það
áfram.“
Pétur Steinn Guðmunds-
son: „Þær hömlur sem settar
eru á bílaleigur eru ekki í
neinu samræmi við áður
gefnar yfirlýsingar fram-
kvæmdavaldsins, um að
skapa betra umhverfi fyrir
bílaleigurnar.“
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar
flísar
Stórhöfða 21, við Gullinbrú,
sími 545 5500.
www.flis.is ● netfang: flis@flis.is
Allt fyrir baðherbergið