Morgunblaðið - 07.07.2005, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. JÚLÍ 2005 25
UMRÆÐAN
AÐ UNDANFÖRNU hafa orðið
allmikil skoðanaskipti um hvort
æskilegt sé að stytta námstíma til
stúdentsprófs í fram-
haldsskólum landsins.
Í þessari grein er ætl-
unin að vekja eftirtekt
á brýnu úrlausnarefni
í tengslum við fyrir-
hugaða styttingu
námstímans. Hér er
átt við hvernig við Ís-
lendingar stöndum að
því að semja og gefa út
kennsluefni fyrir fram-
haldsskólanemendur.
Fræðslulög voru
fyrst sett hérlendis ár-
ið 1907. Kennslugögn
voru fátækleg í upphafi aldarinnar
en barnakennarar gáfu þó talsvert
út af námsbókum. Þær þóttu dýrar
og eftir miklar umræður á kreppu-
árunum var Ríkisútgáfa námsbóka
stofnuð árið 1937. Sú stofnun heitir
nú Námsgagnastofnun. Henni ber
að sjá grunnskólum landsins fyrir
sem bestum náms- og kennslugögn-
um. Grunnskólanemar fá kennslu-
bækur og önnur gögn sér að kostn-
aðarlausu. Námsgagnastofnun fær
350 milljónir króna til rekstrar á
þessu ári.
Á framhaldsskólastiginu eru að-
stæður með öðrum hætti. Í fyrsta
lagi eru kennslugögn á því stigi ekki
ókeypis fyrir nem-
endur og í öðru lagi er
þar engin bókaútgáfa á
vegum stjórnvalda. Til
er að vísu bókaútgáfan
Iðnmennt/Iðnú sem
stofnuð var árið 1948.
Þessi stofnun hefur
vaxið á síðari árum og
gefið út rit í ýmsum
greinum fyrir fram-
haldsskólanemendur
en hún er sjálfseignar-
stofnun og nýtur engra
beinna ríkisstyrkja.
Skylt er að geta þess
að stjórnvöld styrkja námsefnisgerð
á framhaldsskólastigi og nemur sú
fjárhæð 19,3 milljónum króna í ár.
Fjöldi umsókna berast árlega um
þetta fé og deilist það því niður í
marga staði. Hitt er augljóst að
upphæðin er ekki há. Íslensk bóka-
forlög hafa sinnt útgáfu kennslu-
bóka fyrir framhaldsskólastigið all-
vel en þó verður að játa að það
hefur verið býsna sveiflukennt. Sem
dæmi um vel heppnað framtak má
nefna bókaflokkinn Íslensk úrvals-
rit sem Bókaútgáfan Skálholt hóf að
gefa út árið 1965. Njörður P. Njarð-
vík mun hafa verið framkvæmda-
stjóri útgáfunnar á þessum árum.
Nú eru það einkum bókaforlögin
Edda og Bjartur sem gefa út bækur
fyrir framhaldsskólastigið.
Í Danmörku og Svíþjóð fá nem-
endur grunn- og framhaldsskólans
kennslugögn sér að kostnaðarlausu.
Útgáfa kennsluefnis fer fram á veg-
um einkaforlaga en þau eru mörg
hver gömul og gróin, til dæmis hið
þekkta danska bókaforlag Gylden-
dal. Stór hluti af veltu sumra einka-
forlaga á Norðurlöndum mun vera
útgáfa námsbóka. Öndvert við aðra
norræna framhaldsskólanemendur
þurfa íslenskir að kaupa námsefni
dýru verði.
Í ljósi ofanskrifaðs virðist sem
stjórnvöld verði að skera úr um
tvennt: a) á að láta grunn- og fram-
haldsskólanemendur sitja við sama
borð og fá öll kennslu- og námsgögn
ókeypis? b) á að láta ríkisrekið for-
lag sjá um útgáfu námsgagna eða er
æskilegt að eftirláta einkareknum
forlögum algerlega alla útgáfu og
þá fyrir bæði skólastigin?
Rökin fyrir því að nemendur
framhaldsskólans fái námsbækur
sínar ókeypis eru augljós, það er til
að jafna námsaðstöðu og tryggja
jafnræði. Hin hlið þessa máls er sú
að bókaforlag sem hyggst gefa út
bækur fyrir markað, þar sem ríkið
sjálft er tryggur kaupandi, hefur
miklu betri stöðu en ella.
Hvað síðari liðinn varðar er ljóst
að ef Námsgagnastofnun yrði aflögð
í núverandi mynd yrði til umtals-
vert stærri markaður fyrir einka-
rekin forlög. Þau fengju þá vænt-
anlega betri markað og almennar
starfsforsendur. Á hinn bóginn má
segja að margvíslegt efni, sem ætl-
að væri fyrir litla og fámenna hópa,
yrði þá ef til vill hornreka. Af þess-
um sökum sé ríkisrekstur í ein-
hverri mynd nauðsynlegur. Hægt
er að nefna mörg dæmi um fámenn-
ar deildir og sérþarfir framhalds-
skólanna sem þetta mundi eiga við
um.
Frá því á árunum á milli 1970 og
1980 hefur íslenskum framhalds-
skólanemum fjölgað gríðarlega. Nú
eru íslenskir framhaldsskólar um 30
að tölu og aðstæður gjörbreyttar
frá þeim tíma að einungis voru
starfandi þrír menntaskólar í land-
inu. Þessum skólum og nemendum
þeirra þarf að sinna með skipulögð-
um hætti. Augljóslega yrði það mik-
ill útgjaldaliður fyrir hið opinbera
að láta nemendur fá öll kennslu-
gögn sér að kostnaðarlausu en það
myndi hins vegar stórefla útgáfu-
starfsemina í hvaða mynd svo sem
hún yrði.
Sjálfur þekkir greinarhöfundur
best til kennslubóka í íslensku og
þar hefur margt verið ágætlega
gert á liðnum árum, eins og drepið
hefur verið á. Sem dæmi má nefna
að nú geta kennarar (og nemendur)
valið um þrjár mismunandi útgáfur
af Njáls sögu, þ.e. frá Iðnú, Bjarti
og Eddu (áður Mál og menning).
Njála mun kennd í flestum, ef ekki
öllum, framhaldsskólum landsins.
Hér er því um stóran markað að
ræða. Hins vegar er síður von til
þess að menn gefi út margar góðar
námsbækur á einhverju þröngu
sviði íslenskrar málfræði.
Að lokum er rétt að leggja
áherslu á að með þessum orðum er
ekki verið að boða einhverja eina
rétta lausn á því hvernig standa
beri að útgáfu náms- og kennslu-
efnis hérlendis heldur einungis ver-
ið að hvetja til þess að menn hug-
leiði málið og leiti leiða. Margir eiga
hér hlut að máli en efst í huga okk-
ar hljóta samt að vera nemendurnir
sem eiga fullan rétt á því að gert sé
vel við þá í þessum efnum.
Námsefnisgerð fyrir
framhaldsskólastigið
Gunnar Skarphéðinsson ræðir
námsgagnagerð fyrir fram-
haldsskóla ’Nú eru íslenskir fram-haldsskólar um 30 að
tölu og aðstæður gjör-
breyttar frá þeim tíma
að einungis voru starf-
andi þrír menntaskólar í
landinu. ‘
Gunnar Skarphéðinsson
Höfundur er kennari.
VERULEGT fjármagn er fyrir
hendi til að byggja heppilegt húsnæði
fyrir eldri borgara. Samt gerist bók-
staflega ekki neitt!
Hvernig stendur eiginlega á þessu?
Í borginni (eins og víða annars stað-
ar) eru hundruð ekkla
og ekkna sem búa í
eigin húsnæði sem orð-
ið er allt of stórt eftir
fráfall maka og börnin
flogin úr hreiðrinu.
Byggt var fyrir ára-
tugum heppilegt hús-
næði fyrir eldri borg-
ara í háhýsi sem veitir
grunnþjónustu fyrir
aldraða og heitir sú
bygging „Eir“. Eir
varð yfirfullt á svip-
stundu. Þar sem þetta
gafst svona vel, áttu
menn von á því að
fljótlega yrðu byggðar
fleiri slíkar þjón-
ustublokkir, þar sem
bæði er hægt að kaupa
og leigja íbúðir/
herbergi. En viti
menn, það féllu allir
ráðamenn um slíkar framkvæmdir í
Þyrnirósasvefn og sofa enn. Af
hverju er ekki komin Eir 2, Eir 3
o.s.frv., næg er eftirspurnin. Íbúðir í
svona blokkum með þjónustu fyrir
aldraða seljast upp áður en fyrsta
skóflustungan er tekin og stað-
greiðsla í boði. Af hverju er þá ekki
hægt að anna eftirspurn? Lífeyris-
sjóðirnir hreykja sér af milljörðum í
skjóðum sínum. Þúsundir eldri borg-
ara byggðu upp þessa sjóði. Hvar er
þakklæti sjóðanna í þeirra garð?
Hver lagði til þessa fjármuni? Eru
það ekki sjóðsfélagarnir! Lífeyris-
sjóður verslunarmanna, með flesta
sjóðsfélaga í sínum röðum af öllum
lífeyrissjóðum í landinu, ætti að hafa
frumkvæði í þessum efnum og byggja
húsnæði fyrir sína félagsmenn og
aðra. Þetta skilar sér allt til baka og
staðgreiðsla í boði, eins og áður var
minnst á og um leið losna hundruð
íbúða fyrir næstu kynslóð. Framtaks-
leysi, skilningsleysi og sofandaháttur
borgaryfirvalda bætir ekki ástandið.
Það er stöðugt verið að opna ný
íbúðasvæði með tilheyrandi leik-
skólum, grunnskólum og annarri
sjálfsagðri þjónustu en hvar eru eldri
borgarar í skipulaginu? Hvergi. Það
er eins og fólk eigi ekki að eldast, alla-
vega sést ekki að gert sé
ráð fyrir eldri borgurum
í öllu þessu stórkostlega
skipulagi á nýjum bygg-
ingasvæðum. Það eru
byggingakranar út um
allt að byggja upp ný
hverfi en skyldi einhver
þeirra vera að byggja
húsnæði fyrir eldri borg-
ara? Hvað eru miklar
líkur á því? Hvenær ætl-
ar Þyrnirós að vakna!
Hvað þarf að blása í
marga lúðra svo hún
vakni? Þetta er með ólík-
indum. Ég (einn af
mörgum) hef skrifað
marga pistla um þetta
efni í dagblöðin en aldrei
séð pistil frá ráðamönn-
um borgarinnar né öðr-
um sem hafa með þessi
mál að gera. Hvað eru
mörg ráð og nefndir sem þurfa að
koma að svona málum? Getur verið
að skortur á framkvæmdum sé vegna
ofgnóttar af ráðum og nefndum sem
þurfa að setja fingrafarið sitt á fer-
ilinn? Getur einhver svarað því (t.d. í
dagblöðum) hvað hamli svo sjálfsögð-
um framkvæmdum sem þúsundir
eldri borgara bíða eftir? – Vakna þú
nú Þyrnirós –.
Furðulegt fram-
taksleysi í mál-
efnum aldraðra!
Guðmundur Guðmundarson
fjallar um byggingavanda fyrir
aldraða
Guðmundur
Guðmundarson
’Af hverju er þáekki hægt að
anna eftir-
spurn?‘
Höfundur er eldri borgari.
ÞRÍR ráðgjafar af Hafrann-
sóknastofnun birtu grein í Morgun-
blaðinu 28. júní sl. Efni greinarinnar
birtist sem frétt á baksíðu Morgun-
blaðsins sama dag, og vel skrifuð
frétt – miðað við að upplýsingar sem
ráðgjafar Hafrann-
sóknastofnunar gefa
standist – sem þær
gera hins vegar tæp-
lega. Lítum á þrjú aðal-
atriði fréttarinnar frá
28. júní og berum sam-
an við staðreyndir um
þorskstofninn:
„Afdrifaríkar breyt-
ingar urðu á þorsk-
stofninum um árið 1985
sem valda því að stofn-
inn er ekki lengur fær
um að endurnýjast með
sama hætti og hann
gerði áratugina á undan og væntan-
lega um aldir.“
„Nýliðun þorsks, þ.e.a.s. viðbót
við stofninn á hverju ári var 340 millj-
ón fiskar árið 1983, en þremur árum
síðar hrapaði hún í 87 milljónir. Fyrir
1986 hafði nýliðun aldrei farið nálægt
100 milljónum fiska, en frá 1986 hef-
ur nýliðun sex sinnum verið neðan
þeirra marka. Fyrir 1986 var annar
hver árgangur stærri en 200 millj-
ónir fiska en eftir 1986 hefur enginn
árgangur náð þeirri stærð“!
„Það mætti því líkja hnignun
þorskstofnsins við umhverfisslys af
mannavöldum“. (tilvitnunum lýkur)
Þessar tilvitnanir úr grein þorsk-
veiðiráðgjafa eru beinlínis að segja:
Fyrir 1986 var nýliðun langtum betri,
en þá var veitt langtum meira af smá-
þorski, veiðiálag var hærra (sér-
staklega á smáþorsk) og allt gekk
betur! Það er eins og veiðiráðgjafar
skilji alls ekki eigin gögn – á margan
hátt! Hæsta veiðiálag sem um getur
var t.d. 1972-1975 (45% að meðaltali
þessi ár)! Þá varð til árgangurinn
1973 sem við veiddum svo 1100 þús-
und tonn úr – einum þorskárgangi –
sem er met! Íslandsmetin í nýliðun
þorskstofnsins urðu svo flest til við
„hættuástand“ (lítinn stofn) – ár-
gangarnir 1973, 1983-1984 og 1993!
Ráðgjafar virðast gera sömu mis-
tökin, endurtekið, nýta „stærð-
fræðilega fiskifræði“ (með ágisk-
uðum 20% dánarstuðli) til að
„endurmeta“ (falsa) eldri stofn-
stærðarmælingar á þorskstofninum.
Stærðfræðilega, rökfræðilega og til
að standast grundvallarreglu um
frumgögn á mældum og skráðum
stærðum er einungis unnt að nýta
breytilegan náttúru-
legan dánarstuðul sem
fráviksmælingu. Viður-
kenna árlega að nátt-
úruleg afföll séu breyti-
leg (eftir umhverfis-
aðstæðum) og í flestum
tilfellum hafi afföllin
stórhækkað við til-
raunir við að „byggja
upp stofninn“ með frið-
un!
Eitt af skýrustu
dæmum um þetta er
dæmið um falsanir á áð-
ur mældum stofn-
stærðum 1999-2002, en þá átti „að
byggja stofninn upp“ – úr 1031 þús-
und tonnum árið 1999 í 1150 þúsund
tonn árið 2002 (sjá skýrslur ráðgjafa)
– með 25% aflareglu! Árið 2002
mældust einungis til 680 þúsund
tonn, en ekki 1150 þúsund tonn! Þá
var notuð þessi „stærðfræðilega
fiskifræði“ og reiknað út „ofmat“, því
frávik frá áætlun varð 470 þúsund
tonn af þorski – á aðeins þremur ár-
um! „Stærðfræðileg fiskifræði“
reiknaði þá að það hefðu ekki verið til
1031 þúsund tonn árið 1999 eins og
mælt var þá til, samkvæmt frum-
gögnum (!), heldur „hefðu bara verið
til 717 þúsund tonn“! (sjá skýrslur
ráðgjafa).
Slík fölsun (röng greining á orsök)
leiðir svo af sér ranga veiðiráðgjöf
aftur – og aftur – og afrakstur
minnkar, stofninn horast niður og
tvístrast svo um landgrunnið í ætis-
leit! Sl. fimm ár hafa verið sett Ís-
landsmet í línuveiði sem rökstyðja
þessi sjónarmið!
Ég geri kröfu um það að haldin
verði alvöru ráðstefna um þetta
ágreiningsefni. Ég hafna fyrirfram
því að haldin verði enn ein „ekkiráð-
stefna“ þar sem ekki má spyrja að
þessu – ekki má ræða þessi meintu
mistök – og ekki má ræða að reynsl-
an sýni að betra sé að auka veiði aftur
til að ná nýliðun upp aftur!
Ráðgjafar í þorskveiðum eru van-
hæfir til að endurmeta öll þessi frá-
vik og hvort þeir hafi gert mistök!
Það endurskoðar enginn eigin mis-
tök!
Svo, þegar fengnir hafa verið er-
lendir prófessorar, eins og Dr. John
Pope og Dr. Andrew Rosenberg, til
að „endurskoða aðferðarfræðina“ þá
fyrst tekur steininn úr í vanhæfi – því
báðir þessir prófessorar eru kenn-
arar í því hvernig skuli „bakreikna“
(falsa) áður mældar stofnstærðir aft-
ur í tímann! Þá er vanhæfið full-
komið!
Það sem þarf að endurskoða er
hvort líffræðilegar lykilstræðir – eins
og „fastur dánarstuðull“ 20% á ár-
gang árlega – eru ekki sú villa sem
orsakar mistök í veiðiráðgjöf, og mis-
tök í greiningu á fráviki, þegar „upp-
bygging“ mistekst endurtekið!
Fyrirsögn tilvitnaðrar fréttar um
„umhverfisslys af mannavöldum“ er
því miður skelfilega góð fyrirsögn,
því mennirnir sem þessu „umhverfis-
slysi“ hafa valdið eru ráðgjafar Al-
þjóða hafrannsóknaráðsins og m.a.
þeir ráðgjafar á Hafrannsóknastofn-
un sem skrifuðu greinina í Morgun-
blaðið 28. júní sl. Mistök og blekk-
ingar ráðgjafa eru fréttaefni – en
ekki röklausa þvælan sem þeir halda
endurtekið fram. Villa ráðgjafa ligg-
ur í því að breyta áður mældum
stofnstærðum í stað þess að viður-
kenna hækkaðan dánarstuðul þorsks
við vaxandi friðun! Blekkingin er
fréttamatur, en ekki vitlaust reikn-
aða útkoman!
„Umhverfisslys af
mannavöldum“?
Kristinn Pétursson fjallar um
sjávarútvegsmál og svarar ráð-
gjöfunum þremur hjá Hafrann-
sóknastofnun
’Ráðgjafar í þorsk-veiðum eru vanhæfir til
að endurmeta öll þessi
frávik og hvort þeir hafi
gert mistök! Það endur-
skoðar enginn eigin mis-
tök!‘
Kristinn Pétursson
Höfundur er fiskverkandi
á Bakkafirði.
mbl.is
smáauglýsingar