Morgunblaðið - 18.08.2005, Side 34

34 FIMMTUDAGUR 18. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Andri Ísakssonfæddist í
Reykjavík 14. nóv-
ember 1939. Hann
lést á heimili sínu í
Kópavogi 6. ágúst
síðastliðinn. For-
eldrar hans voru
hjónin Ísak Jónsson,
skólastjóri í Reykja-
vík, f. 31.7. 1898, d.
3.12. 1963, og Sig-
rún Sigurjónsdóttir
kennari, f. 1.12.
1913, d. 26.10. 1978.
Systkini Andra eru
Gylfi, f. 7.7. 1938, Ragnheiður Sig-
urbjörg, f. 20.6. 1941, Elinborg
Sigrún, f. 23.9. 1944, og Sigurjón
Páll, f. 27.8. 1950.
Andri kvæntist 28. desember
1963 Svövu Sigurjónsdóttur safna-
kennara og listsagnfræðingi, f.
23.9. 1942. Foreldrar hennar voru
hjónin Sigurjón Sigurðsson, kaup-
maður í Reykjavík, f. 18.11. 1916,
d. 20.2. 1998, og Sigrún Jónsdóttir
kirkjulistakona, f. 19.8. 1921, d.
22.11. 2001. Bræður Svövu eru
Ólafur Þórir, f. 25.2. 1941, og Sig-
urður Vilberg, f. 12.10. 1944. Hálf-
systkini hennar, sammæðra, eru
Sigurborg Ragnarsdóttir, f. 30.8.
1948, og Emil Jón Ragnarsson, f.
10.7. 1960.
Þau Andri og Svava eignuðust
fjögur börn, þau eru: 1) Sigrún,
prófessor í iðnaðarverkfræði við
Georgia Institute of Technology í
Atlanta í Bandaríkjunum, f. 26.6.
1965, gift Robin Thomas, prófess-
or í stærðfræði við sama skóla, f.
22.8. 1962, og eiga þau tvö börn,
Gunnar Michael, f. 19.3. 1999, og
skóla Íslands 1965–1971 og Há-
skóla Íslands 1971–1973. Andri
var prófessor í uppeldisfræði við
Háskóla Íslands 1973–1992 (leyfi
1980–1983 og 1989–1992). Hann
var ráðinn svæðisráðgjafi
UNESCO, Menningarmálastofn-
unar Sameinuðu þjóðanna, vegna
nýjunga í skólastarfi í Suðaustur-
Evrópu 1980–1983, með aðsetri í
París, skrifstofustjóri tengsla-
skrifstofu UNESCO hjá Samein-
uðu þjóðunum í New York 1988–
1992, og yfirdeildarstjóri í fram-
haldsskóla- og verkmenntadeild
höfuðstöðva UNESCO í París
1992–1999, er hann fór á eftir-
laun.
Andri sinnti fjölmörgum trún-
aðarstörfum. Hann var formaður
Sambands íslenskra stúdenta er-
lendis (SÍSE, nú SÍNE) 1965–1966,
ritari íslensku UNESCO-nefndar-
innar 1966–1980 og fulltrúi Ís-
lands í framkvæmdastjórn
UNESCO 1983–1987. Hann var
fulltrúi Íslands í stjórnarnefnd um
samhæfingu norrænna skólakerfa
1972–1976, og í stjórnarnefnd
CERI, Menntarannsóknastöðvar
OECD, Efnahags- og framfara-
stofnunar í París 1972–1980. Hann
var formaður Sálfræðingafélags
Íslands 1972–1976, og formaður
landsprófsnefndar miðskóla 1967–
1969. Hann starfaði í nefndum
sem undirbjuggu löggjöf um
grunnskóla 1969–1974, og ýmsum
öðrum nefndum um nýskipan
menntakerfisins. Andri átti sæti í
stjórn hugvísindadeildar Vísinda-
sjóðs Íslands 1974–1980 og sat í
skólanefnd Skóla Ísaks Jónssonar
1966–1979. Eftir Andra liggur
fjöldi greina í blöðum, tímaritum
og safnritum um uppeldisfræði,
skólamál og fleira.
Útför Andra fer fram frá Kópa-
vogskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 15.
Klöru Björk, f. 12.9.
2002. 2) Þór Ísak,
véla- og iðnaðarverk-
fræðingur í Brook-
field í Wisconsinfylki
í Bandaríkjunum, f.
3.8. 1967, kvæntur
Sandy Hrovat guð-
fræðingi, f. 15.2.
1959, og eiga þau
eina dóttur, Krist-
jönu Grace, f. 6.2.
1997. 3) Hrund Ólöf,
byggingar- og um-
hverfisverkfræðing-
ur í New York, f.
15.11. 1972. 4) Hjalti Sigurjón, líf-
og erfðafræðingur í Reykjavík, f.
22.7. 1978.
Andri ólst upp í Auðarstræti 15 í
Reykjavík, og á sumrin á Nautabúi
og Ingveldarstöðum í Hjaltadal í
Skagafirði. Hann lauk stúdents-
prófi frá máladeild Menntaskólans
í Reykjavík vorið 1958. Hann lauk
licence-ès-lettres-prófi í sálfræði
(með félagsfræði sem aukagrein)
frá Parísarháskóla, Sorbonne,
1965, og MA-prófi í uppeldisfræði
frá Kaliforníuháskóla, Berkeley,
árið 1970. Hann stundaði síðar
framhaldsnám og rannsóknir við
Gautaborgarháskóla í Svíþjóð og
Münchenarháskóla í Þýskalandi
1971–1972 og 1978–1979. Andri
var skólasálfræðingur við Sál-
fræðideild skóla á Fræðsluskrif-
stofu Reykjavíkur 1965–1966, sér-
fræðingur við skólarannsóknir í
menntamálaráðuneytinu 1966–
1968 og deildarstjóri skólarann-
sóknadeildar við sama ráðuneyti
1968–1973. Þessi ár var hann jafn-
framt stundakennari við Kennara-
Hann pabbi er dáinn. Þótt hann
hafi verið við slæma heilsu lengi, brá
mér við fréttirnar. Hann hresstist
svo mikið þegar hann var á spítala
fyrr í sumar, og var það mikið áfall að
honum skyldi hraka aftur, svona mik-
ið og hratt.
Ég á margar góðar minningar um
pabba frá því ég var lítil. Til dæmis
man ég vel eftir því hvað okkur þótti
gaman að syngja saman á kvöldin, og
tók pabbi stundum sönginn upp á
segulband. Ég man líka hvað pabba
þótti gaman að taka okkur systkinin í
bíltúra til þess að skoða landið, og
hvað hann var duglegur að kenna
mér kvæði í þessum bíltúrum. Til
dæmis lærði ég allt kvæðið „Áfang-
ar“ eftir Jón Helgason utan að sem
barn í bíltúrum með pabba. Það er
engin spurning að ég fékk frá pabba
áhugann á ljóðum og á því að syngja
mér til gamans.
Pabba þótti líka gaman að taka
okkur systkinin í göngutúra upp á
fjöll og út á frosin vötn á veturna.
Hann fór oft með okkur niður að höfn
og sýndi okkur skipin, sérstaklega
varðskipin þegar þau voru í landi, og
gengum við þá oftast út í vita. Mér
finnst enn gaman að skoða hafnir,
bæði heima á Íslandi og þegar ég er
erlendis. Pabba þótti líka gaman að
fara með okkur börnin út í sveit, og
sýna okkur dýrin og hvernig búskap-
ur gengur fyrir sig, og sá til þess með
hjálp mömmu sinnar að ég fékk að
vera í sveit í Stóru-Sandvík í Flóan-
um í fjögur sumur.
Pabbi hafði mikinn áhuga á Ink-
unum í Perú. Þegar ég var lítil sagði
hann okkur systkinunum sögur sem
hann bjó til sjálfur um Palla kóng,
ferðalög Palla í Perú, og kynni hans
af Inkunum. Því miður skrifaði hann
þessar sögur aldrei niður, og komst
sjálfur aldrei á þessar slóðir til þess
að sjá minjar um hina fornu Inka-
menningu. Vonandi fæ ég tækifæri
til að komast til Perú síðar á ævinni,
svo ég geti minnst pabba þar.
Pabbi var stoltur af störfum sínum
við umbætur í menntamálum, bæði í
menntamálaráðuneytinu og háskól-
anum hér heima, og líka á alþjóða-
vettvangi á vegum UNESCO. Hægt
er að lesa um störf hans í bókinni
„Brautryðjendur í uppeldis- og
menntamálum“ sem kom út á síðasta
ári (ritstjórar Börkur Hansen, Jó-
hanna Einarsdóttir og Ólafur H. Jó-
hannsson). Hann var líka stoltur af
því þegar börnin hans stóðu sig vel í
skóla, og kom til dæmis til Kaliforníu
til þess að halda upp á það með mér
þegar ég lauk doktorsnámi.
Þegar pabbi vann hjá mennta-
málaráðuneytinu sendi mamma mig
oft inn til að ná í hann, þegar við sótt-
um hann í vinnuna. Ég á eina
skemmtilega minningu um slíkan
dag. Ég hafði heyrt margar fréttir og
umræður um það hverjir fengju ráð-
herrastól, og hverjir ekki. Því langaði
mig mikið til þess að sjá hvers konar
stóll þetta væri sem fólkið var að
keppa um, og hafði oft beðið pabba
um að sýna mér ráðherrastól. Einu
sinni þegar ég kom að sækja pabba í
menntamálaráðuneytið tók hann mig
á fund menntamálaráðherra, kynnti
mig, og spurði hvort ég mætti skoða
stólinn hans því mig langaði svo til
þess að sjá ráðherrastól. Mennta-
málaráðherra (ég held að það hafi
verið Vilhjálmur Hjálmarsson) tók
þessu bara vel, og ég skoðaði stólinn
hans gaumgæfilega, en var samt
pínulítið vonsvikin og skildi lítið í því
hvers vegna stóllinn var svona eft-
irsóttur!
Pabbi var mjög fróður og hafði sér-
staklega gott minni. Hann vissi mikið
um sögu, og var afskaplega góður í
því að muna dagsetningar, bæði um
forna og nýlega atburði og líka um
áfanga í lífi vina sinna og ættingja.
Hann hafði góðan skilning á heims-
atburðum og var alltaf gaman að
ræða við hann um alla heima og
geima. Hann glataði heldur aldrei
áhuganum á því að læra meira, og
þótti til dæmis gaman að ræða um
sögu Tékklands við Robin eiginmann
minn, sem er þaðan.
Því miður eiga börnin mín ekki eft-
ir að muna eftir afa sínum eins vel og
skyldi því þau eru enn það ung. Dótt-
ir mín, hún Klara Björk, er bara
tveggja ára gömul og mun sennilega
mest muna eftir afa sínum frá mynd-
um og umsögnum. En drengurinn
minn, hann Gunnar Mísha, er orðinn
sex ára gamall, og átti hann gott sam-
band við afa sinn. Þegar hann var lít-
ill kallaði hann afa sinn alltaf „afi með
skegg“ og vildi mikið vera með hon-
um. Ég hef líka séð myndir af pabba
þegar hann var lítill þar sem hann er
sláandi líkur Gunnari Mísha á sama
aldri.
Pabbi hafði alla tíð sterkar taugar
til Skagafjarðar, og átti góðar minn-
ingar um sumrin sem hann dvaldi á
Ingveldarstöðum í Hjaltadal sem
barn með fjölskyldu sinni. Á meðan
hann hafði heilsu til fór hann norður
á hverju sumri, og fórum við börnin
með þar til við uxum úr grasi. Þegar
við systkinin fórum saman norður í
sumar bað hann sérstaklega um að
við tækjum margar myndir af börn-
unum, því hann langaði svo til þess að
eiga myndir af þeim með fjöllin í
Hjaltadal í baksýn. Og þegar hann
fékk Eirík Smith til þess að mála
portrettmynd af sér á sextugsafmæl-
inu, var aðeins tvennt sem hann vildi
að tekið væri tillit til: Hann vildi ekki
vera mjög fínt klæddur á myndinni
og hann vildi láta sjást í fjöllin sín í
Skagafirðinum. Hann leit á sig sem
Skagfirðing alla ævi, og bað oft og
ákveðið um að vera jarðaður fyrir
norðan þannig að hann gæti horft á
fjöllin sem honum þótti svona vænt
um, líka eftir dauðann.
Í bókinni „Dagbók barnsins“ eru
skráðar ýmsar upplýsingar og minn-
ingar um æsku mína. Undir fyrir-
sögninni „Hvað pabbi sagði“ stendur
eftirfarandi: „Pabbi var úti í Frakk-
landi þegar ég fæddist. Hann kom
heim þegar ég var 6 daga og flýtti sér
upp á fæðingardeild til að skoða mig,
og fannst ég vera lík sér og mjög fal-
leg. Áður en ég fæddist vildi pabbi
frekar strák, en var samt mjög
ánægður að fá stelpu, og í lok ágúst
sagði hann: „Ég er miklu ánægðari
með að hún skuli vera stelpa, af því
að hún er svo yndisleg.““
Mér hefur alltaf þótt mjög vænt
um þessi orð.
Bless pabbi. Hvíldu í friði.
Sigrún Andradóttir.
Eftir andlát föður míns, Andra Ís-
akssonar, fann Hrund systir dagbók
frá yngstu æviárum hans: „Andra-
rímur“. Þegar ég opnaði bókina,
blasti við mér eftirfarandi texti sem
afi minn, Ísak Jónsson, skrifaði:
„Febrúar – júní 1943. Skilningur og
eftirtekt Andra virðist vera í besta
lagi. Hann veitir gestum t.d. mikla at-
hygli og man nöfn þeirra. Hann lærir
vísur rétt og verður uppvægur ef
skakkt er farið með þær. Hann lærði
að þekkja nöfn á allmörgum börnum í
skólanum.“
Þessi frásögn afa af föður mínum,
þriggja ára gömlum, vekur bros á
vör. Þessi örstutta lýsing á litlum
krakka þykir mér einkennandi fyrir
þá eiginleika sem eiga eftir að reyn-
ast mér minnisstæðastir um pabba
eins og ég þekkti hann. Lýsingin er
síðasta innlegg Ísaks og Sigrúnar,
foreldra hans, í dagbók ungabarns
sem var sýnd svo mikil rækt að ekki
vantar einn einasta dag á fyrstu
þremur æviárum hans. Þá þegar var
persónuleiki hans búinn að skýrast
og mótast til frambúðar; þetta er
krakki sem ég kannast vel við sem
mann og föður, með sömu eiginleika:
stálminni, nákvæmni, og unun af
skáldskap, eiginleikar sem greinilega
voru ekki lengi að vekja athygli á sér.
„Andri er óskiljanlega fljótur að
læra vísur. Kann nú t.d. „Gæsam-
amma gekk af stað“ og Gutta vísurn-
ar að miklu leyti. Hefur ánægju að
fara með þær.“ Ísak um Andra á öðru
aldursári.
Frá blautu barnsbeini man ég eftir
tilraunum pabba að smita mig af ást
sinni á ljóðum. Aldrei gafst hann upp,
þrátt fyrir að ég, upprennandi með-
limur videó- og internet-kynslóðar-
innar, reyndist erfitt viðfangsefni.
Var ýmsum brögðum beitt. Sem
krakki og unglingur var ég oft settur
í herkví þar til kveðskap lauk, og
héldu tilraunir hans áfram undir lok-
in, þrátt fyrir að vera sárt þjáður á
hjartadeild Landspítala, í þeirri von
að vekja sömu tilfinningar hjá mér.
Einstaka sinnum tókst það og kvikn-
aði þá neisti í augum hans – en oftast
tjáðu þau vonbrigði þegar ég starði
vandræðalega upp í loftið og spurði
hvað kvæðið hafi táknað!
Og nóg var úrvalið af kvæðum, öll
handtæk enda sá gamli stálminnug-
ur, og sást á skrifum Ísaks og Sigrún-
ar að sá eiginleiki hefur gert vart við
sig snemma. Já, pabbi var minnugur
mjög – á nöfn, á ártöl, og flestallt að
mér fannst. Á meðan ég og flestir
leitast við að muna heiti og ártöl lét
pabbi sjaldan þar við sitja. Ef atburð-
ur var merkilegur að hans mati dugði
ekkert minna en nafn þeirra sem áttu
í hlut og hverra manna þeir voru,
ásamt degi atburðar á árinu og jafn-
vel hvaða tíma dags. Ekki fyrir ýkja
löngu fannst mér pabbi geta svarað
öllu um heiminn og söguna. Ég man
að oft fann ég til með erlendum gest-
um sem meðlimir fjölskyldunnar áttu
til að bjóða heim til að kynna fyrir
foreldrunum. Gestir þessir, sem að
sjálfsögðu vildu ekki valda hugsan-
legum tengdaforeldrum vonbrigðum,
lenda svo í þeirri aðstöðu að verið sé
að ræða við þá um atburði síns eigin
lands, sem þau vita ekki einu sinni að
hafi átt sér stað, kinkandi kolli í ör-
væntingu! Skyldi pabbi hafa laumast
í alfræðiorðabókina til að reka þau á
gat? Veit svo sem ekki, en veit þó að
ég mun þurfa töluvert meira á þeirri
bók að halda núna í hans fjarvist.
„Ýmis kennimerki sýndu, að þetta
mundi ganga mjög fljótt, og segist
Sigrún einnig hafa séð það á svip og
athöfnum Helgu ljósmóður. Og jók
það henni þrek. Eftir nokkrar mín-
útur var hún svæfð og kl. 4.50 fædd-
ist drengur. Hann var 3500 g að
þyngd og 55 cm á hæð. Var hann nú
reifaður og lagður hjá mömmu sinni.
Buðum við hann velkominn.“ Ísak
Jónsson – 14. nóvember 1939.
Hann var kvaddur 6. ágúst 2005,
sextíu og fimm ára að aldri, eins og
foreldrar hans Ísak og Sigrún. Rím-
ur Andra eru nú á enda. Kvæðið um
Litlu Jörp var þér kært, megi hún
þig í söðli bera… Með söknuði,
Hjalti Andrason.
Það var árið sem Surtsey reis úr
sæ og árið sem Kennedy forseti
Bandaríkjanna féll í valinn, að ég
hitti Andra Ísaksson í fyrsta sinn.
Það var á heimili móður minnar og
stjúpa á Háteigsveginum. Ég var
kominn þangað til að fara með þeim
til Keflavíkurflugvallar og sækja
eldri systur mína, sem var að koma
heim í jólafrí frá París. Þar var ég
kynntur fyrir ungum manni, sem ég
kunni engin deili á, en hann ætlaði að
verða okkur samferða til Keflavíkur.
Stundu síðar biðum við öll fyrir utan
hlið tollvarðanna í flugstöðinni þar.
Móðir mín fremst, ókunni maðurinn
aftastur og ég miðja vegu. Þegar
dyrnar loks opnuðust og systir mín
birtist, þá flaug hún framhjá móður
okkar, stjúpa og mér eins og við vær-
um ekki til, upp í fang óþekkta
mannsins og kyssti hann að hætti
franskra, ákaflega. Mér var þá strax
ljóst, að samferðamaður okkar suður
með sjó var verðandi mágur minn.
Hálfu ári síðar eyddi ég nokkrum
vikum með ungu hjónunum í Frakk-
landi, þá nýorðinn stúdent. Þar
kynntist ég Andra í raun í fyrsta
sinn. Kannski lærði ég meira á þeim
vikum, en jafnmarga vetur í skóla áð-
ur, a.m.k. um ýmsar lífsins lysti-
semdir. Næstu áratugina þróuðust
tengsl okkar Andra með venjulegum
hætti, eins og gengur og gerist í ís-
lenskum fjölskyldum, einkum í af-
mælisboðum og jólaveislum. Á slík-
um stundum var það
þjóðfélagsumræðan sem bar hæst,
enda Andri mikill áhugamaður á því
sviði. Hann tók raunar um hríð virk-
an þátt í íslensku stjórnmálabarátt-
unni. Var þá, eins og fyrr og síðar,
traustur félagshyggjumaður. Hann
var maður meginreglnanna og setti
manngildi ofar þjóðarvélum. En
hann var skamma stund virkur á
þessu sviði, var kannski of viðkvæm-
ur og heiðarlegur til að taka þátt í
þeim slag. En áhuginn hélst óbreytt-
ur, einkum í heimsmálunum. Voru
þau lengi aðal umræðuefnið er við
mágar hittumst.
Þótt Andri væri sálfræðingur að
mennt, skólafrömuður og síðar pró-
fessor í uppeldisfræði ræddum við
sjaldan þau mál. Ræddum ekki held-
ur heilbrigðismál þótt ég væri lækn-
ir. Raunar forðuðumst við búksorgir.
Ræddum frekar búsorgirnar. Heil-
brigt líferni, líkamsrækt og hollt
mataræði voru heiti sem fundust
ekki í orðaforða okkar. Matvæla-
fræði var aldrei nefnd á nafn, stund-
um matfælafræði. En Andri hafði
mikinn áhuga á íþróttum, þótt hann
sjálfur iðkaði þær lítt. Það var keppn-
isandi hans sem vakti þennan áhuga.
Þó stundaði hann um hríð leikfimi
með samkennurum sínum, en aðal-
lega til að þjálfa tunguna og liðka
hamarinn, steðjann og ístaðið. Fjall-
göngur fór hann til að glíma við New-
ton og vegna útsýnisins, jafnvel í
þoku og rigningu. Gönguferðir á lág-
lendi til að snerta Fjallkonuna og
finna mjúka hönd þeysins við vanga.
Þetta áttum við mágar sameiginlegt,
en síðasta áratuginn var það þó ljóðið
sem var límið sem batt okkur traust-
ustu vináttuböndunum.
Andri hafði ótrúlega gott minni.
Hann gat tekið til orða eitthvað þessu
líkt: „Þegar ég hitti Kára Einarsson
vin minn frá Kaldrananesi í Mýrdal,
23. júní 1961 á Laugaveginum fyrir
utan verslunina Brynju, mig minnir
kl. 14.30 …“ Andri kunni þess vegna
mörg ljóð og vísur utan að, enda líka
mjög ljóðelskur líkt og móðir hans
hafði verið. Hann bar mikinn kær-
leika til hennar. Hún var eitt af stóru
ljóðunum sem Andri kunni. Það var
löngum vani Andra, þegar hann
heimsótti mig, að skrifa ljóð eða vísu í
gestabókina í kveðjuskyni, m.a. ljóðið
„Er hnígur sól“, sem er birt hér í lok
greinar þessarar. Með öðru ljóði, eft-
ir skáld sem skóp myndir með tungu-
málinu, vakti Andri upp lítinn neista,
sem hafði legið í dvala í fjóra áratugi í
brjósti vinar hans, og varð að litlum
loga. Þetta á ég mági mínum að
þakka. Höfum við þess vegna átt
marga ánægjustundina saman yfir
skáldamiðinum, fyrir utan aðrar
skeggræður og granagleði.
Andri starfaði um árabil hjá
UNESCO, fyrst sem fulltrúi Íslands
á Norðurlöndum, síðan starfaði hann
í New York í 4 ár og að lokum í París í
7 ár eða til 1999. Starfsins vegna
ferðaðist hann mikið um heiminn og
kynntist fólki af ólíkasta þjóðerni.
Hann varð heimsmaður og menning-
arheimur hans varð litríkur, enda
sjálfur sælkeri á listir og lífsins lysti-
semdir. Franski lífstíllinn var þó
mest áberandi hjá Íslendingnum
Andra. Hann varð þannig hnattrænn
á sinn hátt á undan mörgum sam-
löndum sínum. Hann hafði nægan
mátt og metnað að bera heimslíkan
sitt á herðunum, líkt og Atlas, en
hann átti sér æðri ósk. Því að römm
var sú taug, sem vildi draga hann
norður í Hjaltadal, ekki á þann stað
sem biskupar sátu forðum, heldur
heim að Yngveldarstöðum þar sem
rætur móður hans lágu. Að njóta
kyrrðar íslensks afdals á hjara ver-
ANDRI
ÍSAKSSON