Morgunblaðið - 07.09.2005, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 7. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
UMRÆÐA um erfðabreyttar
plöntur hófst í Evrópu fyrir meira en
áratug en er nývakin hér, einkum
vegna auglýstra áforma fyrirtækisins
Orfs Líftækni um framleiðslu nytjap-
rótína (lyfvirkra
prótína, iðnaðar-
prótína) í erfðabreyttu
byggi. En af hverju
stafa áhyggjur manna,
m.ö.o. hver er ógnin?
Margt hefur verið
nefnt í því sambandi
sem snýr bæði að heil-
brigði manna og nátt-
úru. Hér verður ekki
fjallað um meinta ógn
við heilsu manna held-
ur þá sem snýr að
villtri náttúru og leitast
við að setja hana í sam-
hengi við notkun ann-
arra kynbættra
plantna í tæknivædd-
um landbúnaði. Í ann-
arri grein hyggst und-
irritaður beina sjónum
sérstaklega að um-
hverfisáhættu vegna
framleiðslu nytjap-
rótína í plöntum og
regluverki í kringum
slíka ræktun.
Geta erfðabreyttar
plöntur verið eitr-
aðar villtum líf-
verum?
Með erfðabreyt-
ingum er markvisst
hægt að flytja í plöntur
gen sem stýra fram-
leiðslu tiltekinna efna, þ. á m. eitur-
efna. Til að auka þol plantna gegn
skordýrabeit eru m.a. flutt í þær gen
sem stýra myndun svokallaðs Bt-
prótíns, sem er náttúrlegt skor-
dýravarnarefni framleitt af bakt-
eríunni Bacillus thuringensis. Það er
ekki um það deilt að Bt-erfðabreyttar
plöntur geta verið eitraðar fleiri skor-
dýrum en þeim sem valda efnahags-
tjóni, þ.e. að því tilskyldu að þau nær-
ist á plöntunum. Hér þarf þó að skoða
málið í stærra samhengi. Úðun akra
með margskonar varnarefnum hefur
tíðkast í áratugi og þau drepa bæði
„góð“ og „slæm“ skordýr. Sum þess-
ara efna hafa reynst þrávirk í um-
hverfinu, sbr. DDT, en nýlegt dæmi
er t.d. lyfið Atrazine sem til skamms
tíma hefur verið notað á maísakra. Í
Bandaríkjunum og Kína benda rann-
sóknir til að dregið hafi úr notkun
tilbúinna varnarefna við ræktun Bt-
erfðabreyttra yrkja, sem er jákvætt
fyrir umhverfið, og samfara því hafi
heilsa smábænda í Kína batnað.
Með hefðbundnum plöntukynbót-
um er einnig hægt að breyta styrk
eiturefna (t.d. náttúrlegra varn-
arefna) sem fyrir eru í plöntu eða
stuðla viljandi eða óviljandi að tilurð
nýrra efnasambanda sem geta verið
eitruð tilteknum lífverum. Ekki er þó
krafist áhættumats áður en nýjum
yrkjum, sem búin eru til með hefð-
bundnum kynbótum, er sleppt út í
umhverfið, líkt og gert er við erfða-
breytt yrki.
Geta erfðabreyttar
plöntur dregið úr
líffræðilegri fjölbreytni?
Nýlokið er viðamikilli rannsókn
sem Bretar stóðu fyrir á áhrifum
ræktunar erfðabreyttra plantna á líf-
fræðilega fjölbreytni akra. Rann-
sóknin fólst í því að rækta erfðabreytt
og hefðbundin afbrigði vetrarrepju,
vorrepju, sykurrófu og fóðurmaís í
samanburðarreitum hlið við hlið. Öll
erfðabreyttu yrkin voru ónæm fyrir
tilteknu illgresislyfi. Yfir rækt-
unartímann voru nákvæmar skrán-
ingar gerðar á öðru lífríki tilraunar-
eitanna og hvernig því reiddi af.
Niðurstöðurnar vöktu mikla at-
hygli því þær sýndu m.a. að líffræði-
leg fjölbreytni, mæld í fjölda og
magni blómplantna og fjölda frjóbera
(býflugna og fiðrilda), minnkaði í reit-
um með erfðabreyttri vorrepju og
sykurrófum. Þegar niðurstöðurnar
voru skoðaðar heildstætt kom þó í
ljós að skýra mátti þennan mun með
mismunandi notkun
varnarefna: Reitir með
erfðabreyttum yrkjum
voru úðaðir einu sinni
með breiðvirkandi ill-
gresiseyði, en reiti með
hefðbundnum yrkjum
þurfti að úða nokkrum
sinnum með mismun-
andi sérvirkum efnum.
Þessi dæmisaga sýnir að
ekki má hengja bakara
fyrir smið. Erfðabreytt-
ar plöntur höfðu ekki
áhrif á líffræðilega fjöl-
breytni í þessu tilviki, en
væntanlega þarf að ráð-
leggja ræktendum varð-
andi illgresismeðferð.
Geta erfðabreyttar
plöntur orðið ágeng-
ar – einskonar
ofurillgresi?
Efldar varnir gegn
meindýrum og sjúkdóm-
um geta fræðilega gert
erfðabreyttar plöntur
hæfari til að lifa í nátt-
úrunni og stuðlað að því
að þær verði ágengar
(þ.e. að þær breiðist út á
kostnað villtra plantna).
Þeir sem aðhyllast þessa
kenningu benda gjarnan
á að reynslan sýni að um
0,1% innfluttra plantna
verði ágengar og að gera megi ráð
fyrir a.m.k. svipuðu hlutfalli hjá
erfðabreyttum plöntum. Því er til að
svara að nytjajurtir eru kynbættar til
ræktunar á fullunnu landi. Þær þríf-
ast illa utan ræktarlanda og þótt þær
geti vissulega slæðst út fyrir akra þá
fjölga þær sér almennt ekki. Hæfni
erfðabreyttra yrkja til að lifa utan
ræktarlanda hefur verið metinn í
fjölda rannsókna, en engar niður-
stöður liggja enn fyrir sem benda til
þess að hún sé meiri en hjá hefð-
bundnum yrkjum.
Jafnvel þótt hið fræðilega ólíklega
gerðist, þ.e. að erfðabreyttar nytjaj-
urtir slyppu og tækju að fjölga sér ut-
an ræktarlanda, þá er eftirlitið með
ræktun slíkra plantna það virkt og
þekking almennings á flóru landsins
það mikil að ólíklegt er að þær næðu
að breiðast út að neinu ráði áður en
eftir því yrði tekið. Setjum þetta svo í
samhengi við þá staðreynd að ekki er
krafist áhættumats vegna ræktunar
nýrra hefðbundinna nytjategunda
eða yrkja. Hér á landi er heldur ekki
krafist slíks mats vegna sleppingar
framandi tegunda, svo sem trjáteg-
unda eða landgræðsluplantna, út í
villta náttúru, en dæmin sanna að
þær geta breiðst út og haft veruleg
áhrif á lífríki landsins.
Lokaorð
Niðurstöður rannsókna og almenn
skynsemi benda ekki til þess að
erfðabreyttar nytjajurtir séu hættu-
legri villtri náttúru en þær sem búnar
eru til með hefðbundnum kynbótum
„bara vegna þess að þær eru erfða-
breyttar“. Vissulega er fræðilega
mögulegt að búa til varasamar erfða-
breyttar plöntur, en afar ólíklegt að
þær sleppi út í villta náttúru framhjá
nálarauga rannsóknar- og eftirlits-
stofnana eða að þær geti þrifist þar.
Jafnvel þótt það gerðist er nánast
óhugsandi að þær gætu valdið mikl-
um óskunda áður en mönnum tækist
að uppræta þær.
Eru erfðabreyttar
plöntur ógn fyrir
umhverfið?
Snorri Baldursson fjallar
um erfðabreytt matvæli
Snorri Baldursson
’Ekki er þókrafist áhættu-
mats áður en
nýjum yrkjum,
sem búin eru til
með hefð-
bundnum kyn-
bótum, er sleppt
út í umhverfið,
líkt og gert er
við erfðabreytt
yrki. ‘
Höfundur situr í Ráðgjafanefnd
um erfðabreyttar lífverur fyrir
Náttúrufræðistofnun Íslands.
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
MIKIÐ hefur verið rætt um flutning
Reykjavíkurflugvallar úr Vatnsmýr-
inni að undanförnu og sitt sýnist
hverjum um nýja staðsetningu innan-
landsflugsins.
Hagsmunir Suðurnesja eru aug-
ljósir í þessum efnum og hefur það
lengi verið skoðun flestra Suð-
urnesjamanna að það sé einungis
spurning um hvenær en ekki hvort
innanlandsflugið flytjist til Keflavík-
urflugvallar. Hagsmunir höfuðborg-
arinnar eru einnig augljósir þegar
horft er til þeirra tækifæra sem skap-
ast í skipulagsmálum Reykjavíkur við
niðurlagningu flugvallarins í Vatns-
mýrinni. Við gerum okkur grein fyrir
því að það eru hagsmunir lands-
byggðarinnar að hafa greiðan aðgang
að þeirri þjónustu sem nauðsynlegt
er að sækja til höfuðborgarinnar og
eru því greiðar samgöngur milli
Keflavíkurflugvallar og miðborgar
Reykjavíkur nauðsynlegar.
Þjóðarsátt um flutning
innanlandsflugsins
Flutningur innanlandsflugsins til
Keflavíkurflugvallar mun hafa áhrif á
samgöngur milli höfuðborgarinnar og
landsbyggðar enda vekja hugmyndir
um flutning innanlandsflugsins einatt
upp háværar gagnrýnisraddir lands-
byggðarfólks. Helst er því haldið
fram að flutningurinn verði til þess að
innanlandsflugið leggist af sökum
þess að fólk muni velja frekar að aka
til Reykjavíkur í stað þess að fljúga,
vegna þess viðbótartíma sem bætist
við ferðalagið, þ.e. frá Keflavík-
urflugvelli til Reykjavíkur.
Undirritaðir telja hins vegar að
rödd skynseminnar eigi að ráða og
auðveldlega sé hægt að leysa þau
vandkvæði sem fylgja flutningi starf-
seminnar.
Við fullyrðum að með bættum sam-
göngum sé hægt að ná ferðatíma frá
Keflavíkurflugvelli til Reykjavíkur
niður í 25–30 mínútur. Flöskuhálsinn
á leiðinni milli Keflavíkurflugvallar
og miðbæjar Reykjavíkur er ekki
kaflinn frá Reykjanesbæ til Hafn-
arfjarðar heldur liggur vandinn í
samgönguhnútum innan höfuðborg-
arinnar.
Margar leiðir eru til að bæta úr
þessum flöskuhálsum.
Við höfum til dæmis velt því fyrir
okkur hvort ekki sé hægt að gera
beina samgöngutengingu frá
Straumsvík í Vatnsmýrina sem mætti
leysa með gerð brúar og/eða jarð-
ganga.
Allar líkur benda til þess að slík
samgöngutenging borgi sig og komi
til með að stytta ferðatímann veru-
lega. Með þessari lausn ætti að vera
hægt að skapa þjóðarsátt um málið,
Reykvíkingar fá dýrmætt landsvæði
til afnota og aðgengi landsbyggð-
arfólks að höfuðborginni breytist lítt.
Breið samstaða á
Suðurnesjum um málið
Undirritaðir, formenn þeirra stjórn-
málaflokka sem eiga kjörna fulltrúa í
bæjarstjórn Reykjanesbæjar, hafa
ákveðið að gangast fyrir stofnun sam-
taka sem berjist fyrir flutningi innan-
landsflugs til Keflavíkurflugvallar og
gerð samgöngumannvirkis milli
Straumsvíkur og Vatnsmýrarinnar.
Samtökin verða þverpólitísk og
bjóðum við alla velkomna sem vilja
sýna málefninu stuðning. Hag-
fræðilega úttekt á þeim hugmyndum
sem fram hafa komið verður meðal
fyrstu verkefna samtakanna og í
framhaldi af því verður haldið opið
málþing þar sem fulltrúum allra sjón-
armiða verði boðið til skrafs og ráða-
gerða.
Hægt er að gerast stofnfélagi með
því að skrá sig í samtökin á heimasíðu
samtakanna www.flugkef.is en þátt-
tökugjald er 1.500 kr. Stofnfundur
verður auglýstur fljótlega.
EYSTEINN EYJÓLFSSON,
formaður Samfylkingarinnar í
Reykjanesbæ.
EYSTEINN JÓNSSON,
formaður fulltrúaráðs Framsókn-
arfélaganna í Reykjanesbæ.
VIKTOR BORGAR
KJARTANSSON,
formaður fulltrúaráðs Sjálfstæð-
isfélaganna í Reykjanesbæ.
Frelsum Vatnsmýrina og færum
landsmenn nær alþjóðaflugvelli
Frá Eysteini Eyjólfssyni,
Eysteini Jónssyni og
Viktori Borgari Kjartanssyni:
ÉG VERÐ að koma skoðun minni á
framfæri hvað varðar lýsingar
þeirra ágætu manna á sjónvarpstöð-
inni Sýn. Eins og svo margir aðrir
horfi ég mikið á knattspyrnu í sjón-
varpi og einna skemmtilegast þykir
mér að horfa á meistarakeppni Evr-
ópu sem sýnd er á Sýn. Það hefur þó
valdið mér miklum pirringi í langan
tíma og hef ég oftar en ekki eftir
margan leikinn ætlað að setjast og
skrifa bréf um það hvað mér finnst
lýsendur tala mikið á meðan á leik
stendur. Allt er það hið besta að
þessir ágætu menn Sýnar lýsi leikn-
um og það sem við kemur atburða-
rás hans. En allt of mikið finnst mér
að þeir tali um hvað er að gerast ut-
an vallar, ef við getum sagt sem svo.
Tökum dæmi úr leiknum sem varð
til þess að ég skrifa þessa grein, Liv-
erpool – CSKA Sofia. Ég settist fyr-
ir framan sjónvarpið og beið spennt-
ur eftir að leikur hæfist. Kom mér
mjög svo á óvart að sá ágæti lýsandi
Hörður Magnússon skyldi í upphafi
leiks leyfa áhorfendum að hlusta á
Gerry og the Pacemakers og áhang-
endur Liverpool syngja „You’ll nev-
er walk alone“. Mjög svo góð byrjun
hjá Sýnarmönnum. Ég hækkaði í
tækinu og lét mér líða eins og ég
væri inni á vellinum. Svo lauk laginu
og vallarþulur byrjaði að kynna leik-
menn liðanna, ég með tækið hátt
stillt. Byrjaði þá ekki Hörður Magn-
ússon að tala um eitthvað allt annað
en að kynna leikmenn liðanna. Allt í
einu var ég kominn frá Anfield og
aftur heim í stofu. Hörður Magn-
ússon hélt sem sagt áfram að tala og
tala á meðan vallarþulur kynnti leik-
mennina. Þegar því svo lauk og
áhorfendur klöppuðu og byrjuðu á
sínum stuðningssöngvum, þá byrjaði
Hörður Magnússon að kynna leik-
menn liðanna. Ég spyr, af hverju
leyfði hann mér og fleirum ekki bara
að halda áfram að vera inni á Anfield
og hlusta á vallarþulinn kynna leik-
mennina? Það er ekki eins og það
þurfi einhverja íslenska þýðingu á
nöfnum leikmannanna. Nei, hann
þurfti að draga mig frá Anfield með
einhverju masi sem ég þurfti frekar
að hlusta á inni í stofu en að heyra í
vallarþulinum kynna leikmennina.
Annað atriði sem varðar tilgangs-
laust mas; ég held að ég fari ekki
með fleipur ef ég segi að minnst
þrisvar ef ekki fjórum sinnum var
minnst á að framkvæmdastjóri Liv-
erpool væri eða ætti að kaupa Mich-
ael Owen frá Real Madrid.
Í stuttu máli þá finnst mér að
þessir ágætu menn mættu láta fara
minna fyrir því hvað þeir þykjast
fróðir um knattspyrnu á skjánum
þegar þeir eiga að vera lýsa knatt-
spyrnuleik. Sínum fróðleik og öðrum
hugsunum geta þeir svo auðveldlega
komið á framfæri í til að mynda Ol-
íssporti. Jafnvel mætti koma með
nýjan kjaftaþátt þar sem þeir lýs-
endur Sýnar koma allir saman og
tala hvern annan í kaf, hver öðrum
vitrari. Það gæti bara orðið ágætis
skemmtiþáttur. En að öllu gríni
slepptu, kæru Sýnarmenn, minnkið
masið og höldum besta sætinu áfram
á SÝN.
HAUKUR HARÐARSON,
Ástúni 2, 200 Kópavogi.
Lýsingar íþróttafréttamanna Sýnar
Frá Hauki Harðarsyni:
ÞAÐ ER hreint út sagt frábært að
Vinstri græn ákváðu að bjóða fram
sér í borgarstjórnarkosningunum í
Reykjavík næsta vor.
Mikið lifandis skelfing verður það
gott fyrir Reykvíkinga að fá skýran
valkost að velja til stjórnar í Reykja-
vík.
Það er kominn tími til að brjóta
upp valdþreytuna sem var farin að
einkenna R-listann. Næstu kosn-
ingar ættu að leiða til uppstokkunar í
borgarmálunum, hleypa nýju fólki
inn og gæluverkefnunum út. Þar vísa
ég til dæmis til risarækjueldis Al-
freðs og þess konar vandræðalegra
bletta á stjórn borgarinnar. Ánægju-
legt verður að spillingarkarlar fái
ekki lengur að skáka í skjóli Vinstri
grænna.
Ekki hefur Sjálfstæðisflokkurinn
ferskan valkost upp á að bjóða. Þar
hefur sama mykjan verið í poka í 12
ár og núna lítur út fyrir að skipta eigi
um plast utan um mykjupokann, svo-
kallað Gíslaplast, rétt fyrir kosn-
ingar. Nýr valkostur?
Vinstri græn vilja félagshyggju-
stjórn í Reykjavíkurborg. Vinstri
græn eru alvöru félagshyggjuflokkur
– ekki bara með ídýfu.
Samfylkingin þarf að fara að spýta
í lófana ef fólk á að geta áttað sig á
því hvað hún býður upp á annað en
vandræðalegt valdabrölt og skoðanir
þeirra sem ráða.
Vinstri græn eru hugsjónaflokkur
þar sem málefnin og hugsjónirnar
eru ekki til sölu.
Núna hefst öflug málefnavinna
með hinu nýja vinstri, þar sem
áherslan er á lausnir og framtíðarsýn
með félagshyggju og umhverfissjón-
armið í brennidepli. Öll málefni verð-
ur nálgast á ferskan hátt, sér-
staklega með tilliti til þess hve stór
hluti Vinstri grænna er ungt fólk.
Vinstri græn verða tilbúin til þess
að vinna með flokkum sem vilja öfl-
uga félagshyggjustjórn þar sem
haldið verður áfram að byggja upp
einstaklingsmiðað nám af enn meiri
krafti, þar sem leikskólar verða
gjaldfrjálsir, þar sem umhverfissjón-
armið ráða ríkjum, þar sem orðið
heimilislaus verður fjarlæg minning,
þar sem strætó er raunverulegur val-
kostur, þar sem barnafólk er velkom-
ið, þar sem fyrirtæki eru velkomin,
þar sem jafnrétti er haft að leið-
arljósi og þar sem peningum er ekki
eytt í vitleysu svo ég telji upp fáein
atriði.
Ó já, það má ekki gleymast …
flugvöllinn burt úr Vatnsmýrinni!
DÖGG PROPPÉ
HUGOSDÓTTIR,
Eggertsgötu 10, 101 Reykjavík.
Réttlæti í Reykjavík
Frá Dögg Proppé Hugosdóttur: