Morgunblaðið - 07.09.2005, Page 41

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. SEPTEMBER 2005 41
MENNING
ÞESSI þrjú rit eru hvert með sínu
sniði. Brot er ólíkt. Mislöng eru þau.
Efnistök eru ólík. Öll bera þau ,,síns
heimalands mót“, eins og vera ber.
Mannlíf og saga hefur komið út
síðan 1996, flest árin tvö hefti á ári.
Brotið er lítið, útlit yfirlætislaust en
smekklegt og yfirleitt eru heftin að-
eins um 80 bls. að lengd. En furðu
fjölbreytt er efnið: stuttar ritgerðir,
frásagnir, viðtöl og fjölmargar
myndir, sem flestar hafa sögulegt
gildi. Talsvert er af skrítlum og
gamanmálum. Og yfir þessum heft-
um er einkar viðfelldinn, fjörlegur
og gamansamur blær.
Sextánda heftið er með sama sniði
og hin fyrri. Veigamest þykja mér
minningabrot Arnórs Stígssonar frá
Horni. Hér er annar hluti minninga
hans. Síðan koma einar fimm stuttar
frásagnir. Og fyrir utan fjölda
mynda sem fylgja greinunum eru
tvær myndasyrpur frá fyrri tíð.
Ekki vantar vestfirskar (gaman)
sagnir fremur en fyrr. Þetta var
ánægjulegur lestur. Svo sannarlega
er safnið allt orðið eigulegt.
Húnavaka
Húnavaka er gamalgróið og virðu-
legt rit, eitt hinna ,,klassísku héraðs-
rita“, ef ég má orða það svo. Nú
kemur það út í fertugasta og fimmta
sinn og er því með elstu héraðsrit-
unum. Það hefur borið sama svip í
fjöldamörg ár, enda lengstum undir
sömu ritstjórn. Því hefur verið stýrt
af Stefáni A. Jónssyni á Kag-
aðarhóli, sem þar á mikið og merki-
legt starf að baki.
Rúmur helmingur ritsins er viðtöl,
ritgerðir, skáldskapur í bundnu máli
og lausu. Síðan koma minning-
argreinar um látna á árinu 2004, rit-
aðar yfirleitt af núverandi eða fyrr-
um prestum héraðsins. Í þetta sinn
eru greinarnar tuttugu talsins.
Þriðji og síðasti kafli ritsins ber yf-
irskriftina Fréttir og fróðleikur.
Hann er tæpar 100 blaðsíður og
virðist mér hann vera vandað og ít-
arlegt yfirlit yfir alla almenna starf-
semi og viðburði í Austur-Húna-
vatnssýslu á árinu 2004. Hafa
nokkrir safnað efninu saman.
Í fyrsta hlutanum er langt og fróð-
legt viðtal við Pétur Þorláksson, bif-
vélavirkja (f. 1924). Annað gott við-
tal er við Ragnar Þórarinsson (f.
1924). Báðir eru þessir menn
Blönduósbúar og hafa frá mörgu að
segja. Hefur ritstjórinn tekið bæði
viðtölin. Bráðskemmtilegt er ferða-
sögubrot Jóns Björnssonar sálfræð-
ings. Og einkar sérstæðar og stór-
fróðlegar eru upprifjanir um fyrrum
innbyggjara Blönduóss og húsin í
þorpinu eftir Sigurð Ágústsson.
Hann nefnir frásögn sína Innfirð-
ingaannál, enda er aðeins fjallað um
hinn gamla Blönduós vestan Blöndu.
Ótalmargt fleira er í þessu for-
vitnilega riti, sem ástæða væri til að
nefna, þó að hér verði látið staðar
numið.
Árbók Ólafsfjarðar
Er þá komið að þriðja ritinu, sem
hér verður minnst á. Það er Árbók
Ólafsfjarðar fyrir árið 2004, sem nú
kemur út í sjötta sinn. Stórglæsilegt
er það rit, í stóru broti, prentað á
vandaðan pappír og mikið mynd-
skreytt. Á breiðum leturfleti eru
þrír dálkar á hverri síðu. Sem sagt,
nýtískulegt og veglegt að útliti.
Þetta rit er ólíkt öðrum héraðsritum,
sem ég þekki (ég þekki reyndar ekki
öll). Það er t.a.m. ólíkt að því leyti, að
menn eru oftar aðeins nefndir með
gælunöfnum sínum en algengt er.
Getur vafist fyrir ókunnugum að
átta sig á hver maðurinn er (alveg
eins og heimamenn þekkja stundum
aðeins gælunafnið eitt). Þá hef ég
ekki séð í öðrum ritum tilgreindar
fæðingar ársins, brúðkaup og ferm-
ingar (allt með myndum). Þetta og
sitthvað fleira bendir til að gert sé
ráð fyrir að lesendur séu heima-
menn eða hafi verið það. Að sjálf-
sögðu er ekkert athugavert við
þetta, enda ber ekki að skilja það
sem gagnrýni.
Framhald er á Annál Ólafsfjarðar,
sem Friðrik G. Olgeirsson hefur tek-
ið saman frá upphafi. Að þessu sinni
eru tekin fyrir árin 1941–1945.
Margt gerist á þessum árum í sögu
Ólafsfjarðar. Það eru árin, sem segja
má að Ólafsfjörður haldi innreið sína
í nútímann, eins og raunar margir
aðrir staðir. Þá er virkjað fyrir raf-
magn og bærinn lýstur upp. Sund-
laug er byggð. Miklar hafn-
arframkvæmdir verða. Bærinn fær
hitaveitu, þá fyrstu á Íslandi sem
hitar upp heilt sveitarfélag. Atvinnu-
líf breytist mikið bæði til sjós og
lands. Og í lok tímabilsins fær Ólafs-
fjörður kaupstaðarréttindi. Þetta er
því mikið athafna- og framfara-
tímabil og einkar ánægjulegur lest-
ur.
Þá eru í þessu hefti ágætar grein-
ar um einstaka menn og konur, sem
sett hafa svip á umhverfi sitt og auk-
ið hróður staðarins. Grein er um
Guðrúnu Pálínu Jóhannsdóttur og
mann hennar Helga Jóhannesson í
Syðstabæ. Löng grein er um hug-
vitsmanninn Jón Þórðarson, sem
einatt er kenndur við Reykjalund.
Þá segir frá svepparækt (Magn-
úsar), sem um skeið var stunduð þar
nyrðra. Er það hin fróðlegasta frá-
sögn. Viðtal er við Helga Sveinsson.
Þá eru fjölmargar frásagnir af fé-
lagslífi og ýmsum viðburðum. Veð-
urfarsannáll er hér líka og Frétta-
annáll. Þá eru hér einar þrettán
minningargreinar um látna Ólafs-
firðinga. Minningargreinarnar eru
veglegri en oft sést, heldur lengri og
talsvert myndskreyttar.
Í riti þessu er mikill fjöldi mynda.
Er þar vissulega (bæði í þessu hefti
og forverum þess) komið á framfæri
miklum sögulegum fjársjóði.
Héraðsrit að vestan og norðan
BÆKUR
Sagnfræði
Mannlíf og saga fyrir vestan
Ritröð, 16. hefti.
Ritstj.: Hallgrímur Sveinsson
Vestfirska forlagið, Hrafnseyri, 2005, 80
bls.
Húnavaka
45. ár.
Ritstj.: Stefán A. Jónsson
Útg.: Ungmennasamband Austur-
Húnvetninga
Akureyri, MMV, 267 bls.
Árbók Ólafsfjarðar
6. árg.
Ritstj.: Hannes Garðarsson
Útg.: Hornið, 2004, 134 bls.
Sigurjón Björnsson
FRÆÐSLULEIKHÚSIÐ Stopp-
leikhópurinn fagnar tíu ára afmæli
á þessi ári, en leikhópurinn var
stofnaður í nóvember 1995. Allt frá
upphafi hefur hópurinn einbeitt sér
að gerð sýninga fyrir börn og ung-
linga, og ferðast í skóla, leikskóla
og fleiri staði þar sem sýninga
hópsins hefur verið óskað og sýnt
við góðar viðtökur ungra áhorf-
enda.
Að sögn forsprakka Stopp-
leikhópsins, þeirra Eggerts Kaaber
og Katrínar Þorkelsdóttur, eru
börn skemmtilegustu en jafnframt
kröfuhörðustu áhorfendurnir.
„Börn eru mjög næmir áhorfendur,
og þau láta mann vita hvað þeim
finnst. En það er líka jákvætt,
vegna þess að þau taka svo virkan
þátt í sýningunni,“ segja þau.
Umferðarleikritið Stopp
Fyrsta leikritið sem hópurinn
setti upp var umferðarleikritið
Stopp, ætlað 9–12 ára börnum. Það
var Fræðsluráð sem kom að máli
við Eggert til að athuga hvort hann
vissi til einhvers sem gæti skrifað
fræðsluleikrit um umferðina fyrir
börn. „Ég hóaði saman nokkrum
leikurum sem ég þekkti, og við
settum saman upp þessa sýningu,“
segir hann, en með honum í hópn-
um voru Katrín, Hinrik Ólafsson,
Dofri Hermannsson og Gunnar
Gunnsteinsson. „Þetta gekk svo vel
og var svo gaman að við vildum
endilega halda áfram. Enda var
vöntun á leikhópi sem sinnti þess-
um aldursflokki, á þennan hátt.“
Síðan þá hefur Stopp-leikhóp-
urinn sett upp mýmargar sýningar,
þar af mjög margar ætlaðar ung-
lingum sem hafa fjallað um ýmis
ólík málefni; tóbak, fíkniefni, kynlíf,
svo dæmi séu tekin. „Við erum
fræðsluleikhús, en það er ekki þar-
með sagt að við séum stöðugt að
segja krökkunum; „þið eigið að
gera þetta, og þetta og þetta er
bannað!“. Það er boðskapur í öllum
leiksýningum, rétt eins og okkar,
og meginmarkmiðið er að segja
sögu,“ segja þau.
Þau benda hins vegar á að ým-
islegt jákvætt sé við þetta form;
þannig megi til dæmis ræða ýmis
viðkvæm mál eins og kynlíf eða
fíkniefni án þess að persónugera
hlutina, og ræða þess í stað um hin-
ar skálduðu persónur leikritanna.
Í seinni tíð hefur hópurinn svo
beint sjónum sínum í auknum mæli
að fræðslu tengdri íslenskri menn-
ingu og bókmenntum, til viðbótar
við hin erfiðu og viðkvæmu mál
sem þau hafa stundum tekið fyrir,
sem áður voru nefnd. Í öllum til-
fellum hafa sýningar hópsins verið
frumsamdar fyrir hann, ýmist
byggðar á öðrum sögum og skáld-
verkum á borð við Hrafnkelssögu
Freysgoða, sem hópurinn frum-
sýndi í fyrra, eða sannsögulegum
málefnum, á borð við fíkniefna-
leikritið Skiptistöðin sem var annað
verkefni hópsins og naut mikilla
vinsælda.
Yfirbygging Stopp-leikhópsins er
sáralítil, enda hefur hann ekkert
fast aðsetur þar sem um ferða-
leikhóp er að ræða. Þau Eggert og
Katrín segja oft erfitt að halda
hlutunum gangandi, en styrkir séu
mismiklir. „Við hlutum samt styrk
frá menntamálaráðuneytinu í ár til
að fjármagna nýtt íslenskt verk, og
síðan munar auðvitað um að
KFUM og KFUK lánar okkur hús-
næði til æfinga. Það er heilmikill
styrkur sem felst í því,“ segja þau.
„En annars mætti vera miklu meira
lagt fjárhagslega í leiksýningar fyr-
ir börn frá hinu opinbera.“
Leikrit eftir Árna Ibsen
Á þessu tíunda starfsári leik-
hópsins stendur ýmislegt til. Tvær
nýjar leiksýningar verða frum-
sýndar, auk þess sem fjórar eldri
sýningar halda áfram göngu sinni;
Hrafnkelssaga Freysgoða, jóla-
leikritið Síðasta stráið, Hans klaufi
og Palli var einn í heiminum.
Sú fyrri af nýju sýningunum
verður frumsýnd í lok september,
en það er sýningin Sigga og skess-
an í fjallinu eftir samnefndri sögu
Herdísar Egilsdóttur og hefur
Katrín Þorvaldsdóttir gert brúður
og grímur fyrir sýninguna, sem
ætluð er 1–8 ára börnum. „Þetta
leikrit fjallar fyrst og fremst um
fallega vináttu milli tveggja ólíkra
vera,“ segja þau Eggert og Katrín
og segja þetta leikrit einmitt gott
dæmi um hvernig Stopp-leikhóp-
urinn er fræðsluleikhús í víðum
skilningi. „Af því má draga heilmik-
inn lærdóm, fyrst og fremst um
hvað við erum ólík og hvernig við
getum lært hvort af öðru.“
Síðari nýja sýningin verður
frumsýnd eftir áramót og er enn í
vinnslu. Það er Árni Ibsen sem er
að skrifa leikrit sem ber vinnuheit-
ið Emma og Ófeigur. Ágústa Skúla-
dóttir kemur til með að leikstýra
sýningunni. „Þetta leikrit er byggt
að nokkru leyti á Hamlet Shake-
speares, en hlutverkum hefur verið
snúið við eins og vinnuheitið ber
með sér. Þetta verður einskonar
broslegur harmleikur, en það má
ekki segja meir, enda leikritið enn í
skrifum,“ segja þau Eggert og
Katrín að síðustu.
Leiklist | Stopp-leikhópurinn fagnar tíu ára afmæli með tveimur nýjum sýningum
Morgunblaðið/Þorkell
Sýning Stopp-leikhópsins, Hrafnkelssaga Freysgoða, verður tekin á ný til sýninga í vetur. Úr eldri leiksýningu Stopp-leikhópsins, Rósu frænku eftir Valgeir Skagfjörð.
Fræðsluleikhús í
víðum skilningi
Morgunblaðið/Golli
Katrín Þorkelsdóttir, Eggert Kaaber og Katrín Þorvaldsdóttir við
undirbúning sýningarinnar Siggu og skessunnar í fjallinu.
Eftir Ingu Maríu Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is
www.stoppleikhopurinn.com
Morgunblaðið/Golli