Morgunblaðið - 20.09.2005, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. SEPTEMBER 2005 45
MENNING
BANDARÍSKI rithöfundurinn Siri
Hustvedt, sem var einn gesta Bók-
menntahátíðar, segir bernsku sína
hafa endað á Íslandi, eitt sumar seint
á sjöunda áratugnum. Hvernig skyldi
standa á því?
Hustvedt sest fram í leðurstólinn í
setustofunni á Hótel Holti, sýpur á
kaffinu, brosir og segist fagna því að
vera loksins komin aftur til Íslands.
Segir það hafa staðið til í mörg ár að
hún og eiginmaðurinn, rithöfund-
urinn Paul Auster, skoðuðu söguslóð-
ir hennar í Vesturbænum. Svo hefst
sagan:
„Þegar ég var þrettán ára vorum
við fjölskyldan einn vetur í Bergen í
Noregi en faðir minn var þar í rann-
sóknarleyfi.“ Þess ber að geta að for-
eldrar Hustvedt voru norskir og
móðurmál hennar er norska, en hún
fæddist og ólst upp í Minnesota-ríki,
þar sem faðir hennar kenndi norsku
við St. Olaf College, þar sem hún
lagði síðar stund á nám í sögu. En
áfram með frásögnina.
„Faðir minn var að rannsaka Ís-
lendingasögurnar og um sumarið
fékk hann styrk til að koma til Ís-
lands. Við komum til Reykjavíkur um
vorið og leigðum hús við Hávallagötu.
Nú langar mig til að finna þetta hús.
Áður en ég flaug hingað hringdi ég í
móður mína og spurði hana um núm-
erið á húsinu en hún mundi það ekki.
Faðir minn, sem er látinn, hefði mun-
að það. Hann gleymdi engu.
Þetta var eitt yndislegasta sumar
sem ég hef lifað. Faðir minn fór með
okkur í ferðir út í sveit, að skoða
gamla sögustaði, staði sem koma fyr-
ir í Íslendingasögunum. Stundum ók
hann að einhverjum stað þar sem
voru engin skilti, engar byggingar,
en hann hafði lesið sér til og vissi ná-
kvæmlega hvert hann átti að fara;
hann lét okkur stíga út úr bílnum og
sagði okkur frá atburðum sem höfðu
átt sér stað þar sem við stóðum.
Hann útskýrði sögurnar fyrir okkur,
stundum voru þetta blóði drifnir og
hræðilegir atburðir, og við vorum al-
veg dolfallin yfir atburðarásinni.
Ég man vel þegar pabbi sýndi okk-
ur hvar Snorri lét lífið og sagði okkur
söguna af þessari hrottalegu aftöku.
En það var líka þetta sumar sem
ég gerði mér grein fyrir því að ég
gæti lesið svo að segja hvað sem er.
Nú er vitað að einskonar umbreyting
á sér stað í heila unglinga, venjulega
um 14 ára aldur, þegar skyndilega
verður aukinn skilningur á abstrakt
hugsun og vitrænum tengingum. Það
gerðist hjá mér þetta ár og ég fór á
bókasafnið hér og tók út bækur sem
móðir mín hafði mælt með. Faðir
minn var að rannsaka sögurnar og
móðir mín að útbúa fyrir mig leslista,
aðallega með enskum skáldsögum frá
19. öld. Ég las og las og las. Þetta
sumar las ég David Copperfield, Jane
Eyre, Greifann af Monte Christo,
Hroka og hleypidóma, hverja frá-
bæru bókina á fætur annarri.
Fannst sem ég gæti aldrei aftur
skrifað skáldskap
Í janúar kemur út greinasafn eftir
mig, þar segi ég söguna af því þegar
ég var á Íslandi og las og las. Um
tíma var svo bjart á næturnar og þá
átti ég í fyrsta skipti bágt með svefn.
Ég vakti því og las og man eftir
áhyggjunum yfir því að geta ekki
sofnað. Ég man eftir því að hafa farið
út að glugganum, sem var á bakhlið
þessa húss, og horft yfir þögla en
samt uppljómaða borgina. Ég hef svo
oft hugsað um þessa sýn, og velt fyrir
mér hvers vegna hún birtist mér aft-
ur og aftur, en núna skil ég að þetta
kemur alltaf aftur til mín, því ég
gerði mér grein fyrir því að þetta var
endirinn á bernsku minni. Á vissan
hátt endaði bernska mín því á Ís-
landi. Sem er afar persónuleg upp-
lifun en mikilvægur viðburður tilfinn-
ingalífinu.
Ég minnist tiltekinna daga á Ís-
landi. Ég minnist þess að hafa farið
út í sveit og litirnir voru grænir, svo
undur grænir og svo ógurlega svart-
ir“ – hún lækkar róminn og lygnir
aftur augunum – „og blár himinn.
Svo einfaldar en berangurslegar lita-
andstæður. Það hafði ótrúlega mikil
áhrif á mig.“
Siri Hustvedt hefur skrifað þrjár
skáldsögur sem allar hafa vakið um-
talsverða athygli og verið þýddar á
fjölda tungumála. Fyrsta skáldsagan,
Blindfold, kom út árið 1992, The
Enchantment of Lily Dahl, 1996, og
What I Loved kom út árið 2003. Áður
hafði Hustvedt sent frá sér ljóðabók-
ina Reading to You árið 1982. Þá hef-
ur hún gefið út tvö greinasöfn með
umfjöllun um myndlist, Yonder,
1998, og Mysteries of the Rectangle
sem kom út í síðustu viku. En ákvað
Hustvedt þegar á unga aldri að verða
rithöfundur?
„Það gerðist hérna, eftir að ég las
David Copperfield! Ég man ég hugs-
aði, þetta vil ég gera. Héðan fórum
við aftur heim til Minnesota og þar
var þetta litla staðarfréttablað og í
hverri viku var viðtal við einhvern
ungling, ljósmynd af honum og spurt
um áhugamálin. Ég upplýsti les-
endur þessa blaðs um það að ég
hygðist verða rithöfundur. Ein-
hverjir brostu en sá hlær best sem
síðast hlær,“ segir hún og leggur
höndina á bækur eftir sig sem eru á
borðinu.
„Þar á undan hafði ég lengi ætlað
mér að verða myndlistarmaður.“
– En þú hefur líka komið að mynd-
listinni í skrifum.
„Það er rétt, ég sinni myndlist í
dag en á annan hátt en ég ætlaði upp-
haflega. Nú skrifa ég um málverk.
Þegar ég skoða málverk þá skissa ég
þau oft á tíðum, ég finn fyrir þeim
með höndunum. Það er ekki eins og
ég geri fallegar teikningar en ég
móta formin, tilfinninguna að baki,
þannig að glósurnar mínar eru oft
þaktar þessum litlu skissum. Á þenn-
an hátt skil ég verkin betur.“
Myndrænt ímyndunarafl
Við Hustvedt hittumst fyrst á nor-
rænni ljóðahátíð í New York fyrir
þrettán árum og ég minnist þess að
heyra hana lesa ljóð og hluta af
fyrstu skáldsögu sinni og þar gerði
hún mikið af því að draga upp myndir
með orðum.
„Ég hef mjög myndrænt ímynd-
unarafl. Þegar ég er að skrifa sé ég
alltaf aðstæðurnar og fólkið fyrir
mér. Það er ákveðin skörun milli
þessara heima. Og ég man eftir bók-
um í myndum.“
Hún fer að segja frá því hvernig
hún skrifar, að hún hafi tilhneigingu
til að treysta því fyrsta sem hún setji
á blað og hafi alltaf unnið með flæði
sem hún viti varla fyrr en í lokin
hvert muni leiða sig. Hún vinni nú að
nýrri skáldsögu og þar vinni hún í
fyrsta skipti með framvindu sem hún
hafi sett niður á blað fyrirfram.
„Eftir að ég lauk við síðustu skáld-
sögu, What I Loved, var ég örmagna
og fannst sem ég gæti aldrei aftur
skrifað skáldskap. Ég gæti ekki aftur
leitt tilbúnar persónur fram fyrir
annað fólk, þá fór ég að skrifa greinar
og ritgerðir. Ég hef afskaplega gam-
an af slíkum skrifum og ég hélt mér
alfarið við það um tíma, þar til ég var
farin að hugsa svo mikið um söguna
og fólkið sem verður í nýju bókinni að
ég varð að byrja að skrifa. Mig
dreymir persónurnar og hvað kemur
fyrir þær, ég heyri þær tala, en ég
þarfnast alltaf svona aðlögunartíma.
Það tók mig sex ár að skrifa síðustu
bók – ég trúi því varla sjálf hvað lang-
ur tími fór í verkið. Ég skrifaði hana
fjórum sinnum upp frá byrjun. Það
var svo sannarlega kvalafull
reynsla,“ segir hún, hlær og hristir
höfuðið. Sýpur svo aftur á kaffinu.
Listir afhjúpa sannleikann
„Ég upplifi karaktera í sögum bara
svo sterkt, hvort sem ég skrifa þá eða
les. Þegar ég var í framhaldsnámi í
Columbia-háskóla man ég eftir að
hafa grátið við að skrifa um Djöflana
eftir Dostojevskí; það er auðvitað fá-
ránlegt að vera að gráta yfir slíku í
skóla, en ég sökkvi mér bara svona
niður í söguheiminn. Ég fyllist
ástríðu fyrir sögunni, fyrir fólkinu í
henni … “
– … er þetta ekki galdurinn við
góðan skáldskap?
„Jú! Þegar ég las David Copper-
field heima á Hávallagötu var ég al-
veg í tætlum tilfinningalega. Ég þjáð-
ist svo með David að ég snökti. En
það var yndislegt. Slík listræn upp-
lifun er bæði persónuleg og sam-
mannleg, þetta er mjög áhugaverð
upplifun. Listin afhjúpar sannleik-
ann, flytur hugsanir milli manna og
er birtingarmynd fyrir þá þrá sem
býr í brjóstum okkar. Þess vegna er
list ekki það sem fólk hugsar oft að
hún sé, eintóm afþreyingariðja, hún
er hluti af mannlegri löngun og á sér
rætur í sálum okkar.
Þetta er ákveðin rómantík en ég
trúi því að svona sé þetta.
Listir eru mannleg þörf. Við höfum
heyrt svo margar sögur sem stað-
festa þetta; eins og úr útrýming-
arbúðum nasista, þar sem fólk fór
með ljóð og söngva fyrir hvað annað.
Ekki sem einhvern munað heldur
sem minningu um sammannlega upp-
lifun, vegna mennskunnar sem birtist
í listinni. Listin tengir okkur saman.“
Á vissan hátt endaði
bernska mín á Íslandi
Þegar rithöfundurinn
Siri Hustvedt var
þrettán ára dvaldist
hún sumarlangt á Ís-
landi. Hún sagði Ein-
ari Fal Ingólfssyni frá
bóklestri við Hávalla-
götu, upplifunum á
sögustöðum og skiln-
ingi sínum á listinni.
efi@mbl.is
Morgunblaðið/Einar Falur
„Nú langar mig til að finna þetta hús við Hávallagötu.“ Rithöfundurinn Siri
Hustvedt í haustsólinni á Bergstaðastræti, á leið vestur í bæ.
MÍMISBRUNNUR sígildrar
kammertónlistar á Íslandi, Kamm-
ermúsíkklúbburinn, var stofnaður
1957 og mætti því hvað úr hverju
fara að hugsa sér til pöntunar-
hreyfings, ef halda skal upp á
fimmtugsafmælið með nýju ís-
lenzku kammerverki. Sagt sisvona
í framhaldi af því að 48. starfsvet-
urinn fór veglega af stað sl. sunnu-
dagskvöld með að vanda fjölsótt-
um tónleikum á fastaheimilinu í
Bústaðakirkju.
Ólíkt algengasta mynztri var að
þessu sinni rismesti hlutinn
fremst. Trúlega einkum vegna
tímaskalans, því Kvintett Franz
Schuberts í C-dúr fyrir tvær fiðl-
ur, víólu og tvö selló (1828) er
meðal allra lengstu kammerverka
– tekur nærri fulla klukkustund í
flutningi – og gat þannig notið
góðs af ólúnum eyrum áheyrenda
strax í byrjun. Þetta sérkennilega
meistaraverk hins vegar ekki að-
eins fullþroska heldur einnig
feigðarmarkaða þrítuga Vínartón-
skálds, er vissi sennilega hvert
stefndi þegar það bar kyndil við
útför Beethovens ári áður, var líkt
og mörg seinni verk þess lengi að
ná útbreiðslu, en er nú löngu al-
þekkt, og hljóðritaðar úrvals-
viðmiðanir á hverju strái.
Það var því varla árennilegt fyr-
ir snöggskipaðan „ad hoc“ hóp
eins og ofangreinda hljómflutn-
ingsmenn, sem fæstir höfðu leikið
saman að staðaldri, að keppa við
klipptan og skorinn upptökuár-
angur langspilaðra erlendra at-
vinnukammerhópa, er hlaut að
klingja fyrir í vitund reyndari
hlustenda.
Nú vill hins vegar svo skemmti-
lega til, og er þaðan af síður verra
frá að herma, að flutningur þeirra
fimmmenninga fór fram úr björt-
ustu vonum. Satt að segja er langt
síðan að undirritaður hefur heyrt
jafn innlifaða, spennandi og
áhugavekjandi túlkun á C-dúr
kvintetti Schuberts. Þeim félögum
tókst hér á undraverðan hátt að
stýra fram hjá jafnt groddadrunga
sem tilgerðarlegri væmni, er
stundum hafa viljað loða við með-
ferð á kvintettinum. Í staðinn fékk
sköpunarkyndill meistarans að
upphefjast og endurtendrast í
sinni tærustu mynd fyrir sam-
stillta frumlega mótun, ekki sízt í
slyngri dýnamík, sem bar með sér
að yfir verkefninu hafi verið legið
og úr því unnið eftir markvissu
leiðarljósi. Það er segin saga, að
þegar tíminn virðist æða úr stað í
jafnlöngu verki og þessu, þá hljóta
túlkendur að hafa gert eitthvað
rétt. Enda var bravóað að leiks-
lokum, og hefðu hlustendur að
ósekju mátt rísa úr sætum í virð-
ingarskyni.
Strengjasextettinn úr síðustu
óperu Richards Strauss, Capriccio
(1941) þykir nógu burðugur til að
vera leikinn einn sér á kamm-
ertónleikum þótt aðeins einþættur
sé (um 11 mín.) Hann slær mann
samt varla sem sjálfstætt kamm-
ermeistaraverk, enda ekki hugs-
aður til einlífis utan óperusviðsins,
en naut sín samt vel í þokkafullum
flutningi allra sexmenninganna.
Þaðan af síður var Es-dúr Kvint-
ett Dvoráks frá Ameríkudvölinni
(1893) hálfdrættingur á við Schu-
bert, þótt gustað gæti af flutningi,
einkum í II. þætti og fínalnum
(IV). 1. fiðlan var þó stundum
heldur óhrein á toppnótusviðinu,
og sellóið vildi æða fram úr félög-
unum í tremólókafla sínum í III.
Hitt var engum um að kenna
nema höfundi hvað tjúlli-
rallireiskulegt aðalstef lokaþáttar
er fram úr hófi rislágt. Stóð því
langsamlega hæst upp úr heildinni
mögnuð frammistaðan í Schubert-
kvintettinum. En hún nægði líka
til að tryggja eftirminnilegt
kammerkvöld.
Endurtendraður kyndill
TÓNLIST
Bústaðakirkja
Schubert: Strengjakvintett í C.* R.
Strauss: Strengjasextett úr „Capriccio“.
Dvorák: Strengjakvintett í Es B180**.
Guðný Guðmundsdóttir og Sigurbjörn
Bernharðsson fiðla, James Dunham* og
Ásdís Valdimarsdóttir** víóla og Nina
Flyer og Gunnar Kvaran* selló. Sunnu-
daginn 18. september kl. 20.
Kammertónleikar
Ríkarður Ö. Pálsson
Morgunblaðið/Ásdís
Bústaðakirkja er fastaheimili Kammermúsíkklúbbsins.