Morgunblaðið - 20.09.2005, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. SEPTEMBER 2005 21
MENNING
Með Herði Ágústssyni list-málara hverfur sá mað-ur af sjónarsviðinu sem
ótvírætt hefur gagnast íslenskri
byggingarlistasögu rækilegast á
síðustu öld. Og þó alls ekki víst
að hann hafi áttað sig með öllu á
umfangi hennar né hvað hann
var að taka sér fyrir hendur þeg-
ar í hans hlut kom að skrifa um
arkitektúr í tímaritið Birting um
miðjan sjötta áratuginn.
Hið vel hannaða rit var mikil
vítamínasprauta íslenskri mynd-
list og bókmenntum meðan það
var og hét, líkt og Helgafell þar
áður, en skoðanalegaþrengra og
róttækara. Ástæðan fyrir því að
Hörður tók að sér skrif um arki-
tektúr var hinn sérstaki áhugi
hans á þeim afmarkaða geira
sjónmennta, sem má rekja til við-
kynningar við húsagerðarlist í
Frans á námsárunum, einkum ný-
viðorfa í anda Bauhaus stefn-
unnar.
  
Hér var Charles-EdouardJeanneret-Gris (1887–1965),
betur þekktur undir viðurnefninu
Le Corbusier, einn af brautryðj-
endum hagnýtisstefnunnar í
Frakklandi, og stjörnuarkitekt í
Evrópu, mikill áhrifavaldur.
Einnig var Le Corbusier málari í
anda hreinstefnunnar svonefndu
og hafði þar mikinn metnað,
drjúgur á því sviði þótt ekki næði
hann sömu hæðum og í arkitekt-
úr, hannaði jafnframt húsgögn og
skrifaði bækur um arkitektúr. Að
þessir geirar tvinnuðust svo
sterkt í listsköpun Le Corbusiers
ásamt með hönnun og ritstörfum,
mun hafa verið Herði Ágústssyni
til áleitinna þanka og uppörvunar
í eigin athöfnum. Alla tíð var
hann upptekinn af fræðikenn-
ingum þessa mikla áhrifavalds og
hugmyndum hans um mæliein-
ingakerfi (módúlkerfi) er sam-
ræmir hagnýti og fagurfræði og
byggist á hlutföllum mannslíkam-
anns. Ekki síður gagntekin af
þeim hreinstefnu- módernisma
sem var efst á baugi í núvið-
horfum tímanna í París. Fram-
sæknir voru eðlilega upp til hópa
uppteknir af hreinstefnunni sem
nokkurs konar framtíðarútópíu
við endurreisn Evrópu úr rústum
heimstyrjaldarinnar. Allt annað
mál að þetta vildi ganga of langt
er tímar liðu, einnegin sú rang-
snúna fljótfærni að úthrópa fyrri
alda byggingarstíla, einkum
barokk og rókókó, eins og lengi
þótti gáfulegt og ögrandi, borg-
arastéttin vel að merkja seinni
tíma fyrirbæri.
  
Kenningin fræga, leiðarstefmódernismans í arkitektúr,
að bein lína, hrein og tær, væri
stysta leiðin milli tveggja punkta,
augljóslega rétt á blaði og teikni-
bretti, en alröng væri tíminn og
hreyfingin ásamt víddum rým-
isins og himnaeiknum tekin með í
dæmið.
Hörður Ágústsson var af fyrsta
árgangi Myndlistardeildar Hand-
íða- og myndlistaskólans, nam
þar árin 1941–43 og voru aðal-
kennarar hans Kurt Zier og Þor-
valdur Skúlason, sem ásamt Svav-
ari Guðnasyni var helstur
frumkvöðull núviðhorfa innan
módernismans á Íslandi. Kynntist
akademísku námi í Kaupmanna-
höfn veturinn 1946–47, en hvarf
þar næst til Parísar um haustið
og var þar við nám og störf mest-
an part til ársins 1952. Þótt
Herði líkaði ekki vistin við aka-
demíuna í Höfn komst hann þó í
kynni við viðhorf sem trúlega
áttu einhvern þátt í að hann var
ekki jafnafhuga fortíðinni og
margir félagar hans og skoð-
anabræður. Kjörorð módernism-
ans var í þá daga og um áratuga
skeið; „Í listum liggur engin leið
til baka“ og vildu margir og þá
einkum af yngri kynslóð róttæk-
linga taka það fullbókstaflega.
Táknrænt að síðmódernisminn
sneri blaðinu við og bygging-
arlögmál mannslíkamans, sem
menn voru um aldaskeið að
bögglast við að koma á blað á
akademíum, lengi þótt firna gam-
aldags, aftur í fullu gildi, ásamt
útbrotum, boga og skálínum
barokksins marghataða.
  
Einhverju sinni hneykslast égá því við Hörð, hversu dóm-
harðir listamenn hefðu verið og
væru gagnvart fortíðinni, hældu
sér jafnvel af því opinberlega að
fara helst aldrei inn fyrir dyr
safna eins og Louvre. Bætti þar-
næst við, að hinir róttækustu
þeirra hefðu helst viljað leggja
eld að þeim öllum saman. En þá
trúði hann mér fyrir því að það
hefði nú einmitt verið sinn háttur
að rannsaka list fortíðar á Par-
ísarárunum og fyrir vikið þótt
sér á báti, litinn hornauga.
Módernisti í anda Parísarskól-
ans var Hörður þó út í fing-
urgóma er heim kom og vakti
það drjúga athygli hve duglegur
hann var strax í upphafi að miðla
fræðum sínum. Þótti til að mynda
mjög óvenjulegt, hafi það yfirhöf-
uð gerst áður, að málarinn hélt
fyrirlestur á fyrstu stóru sýningu
sinni í Listamannaskálanum
gamla við Kirkjustræti.
  
Í öllum ákafa nútímans við aðhandstýra hvers konar mennt-
un og stofna háskóla í aðskilj-
anlegustu námsfögum, er til um-
hugsunar að áhugamaður í stétt
málara, sem ekki var með neinar
meistaragráður í malnum, ruddi
brautina til rannsókna á íslenskri
byggingarlist í aldanna rás. Á
seinni tímum hefur mönnum
nefnilega hætt til að líta framhjá
því, að úrskerandi hús rísa ekki
upp, né skýjakljúfar bera við
himin fyrir fulltingi prófgráð-
anna einna, né að slíkar valdi
straumhvörfum í listum og vís-
indum. Stórum frekar sjálfsprott-
inn áhugi og metnaður á ferð,
þannig voru nokkrir helstu hug-
myndasmiðir og stjörnuarkitekt-
ar liðinnar aldar próflausir í
þeirri grein.
Af mörgu að taka þegar minn-
ast skyldi starfsbróður og sam-
kennara til margra ára, en mér
þótti öðru fremur ástæða að rifja
hér upp sitthvað sem skarar hið
mikla afrek málarans að safna
saman byggingarfræðilegum
geymdum og á hann hér aðdáun
mína alla.
Summan af þessu er að ís-
lenska þjóðin stendur í ómældri
þakkarskuld fyrir lífsverk mál-
arans Harðar Ágústssonar á vett-
vangi íslenskrar húsagerð-
arlistar.
Hörður Ágústsson 1922–2005
’Summan af þessu er aðíslenska þjóðin stendur í
ómældri þakkarskuld
fyrir lífsverk málarans
Harðar Ágústssonar á
vettvangi íslenskrar
húsagerðarlistar.‘
AF LISTUM
Bragi Ásgeirsson
Morgunblaðið/Einar Falur
Ástæðan fyrir því að Hörður Ágústsson tók að sér skrif um arkitektúr var
hinn sérstaki áhugi hans á þeim afmarkaða geira sjónmennta, sem má
rekja til viðkynningar við húsagerðarlist í Frans á námsárunum, einkum
nýviðhorfa í anda Bauhaus-stefnunnar. bragi_asgeirsson@msn.com
Básbryggja 13
Opið hús þriðjudag frá kl. 19-21
Íbúð 0302
Ingólfur G. Gissurarson, lögg. fast.
www.valholl.is
Opið virka daga frá kl. 9.00-17.30.
Í einkasölu glæsil. 148,8 fm íbúð á tveimur hæðum í mjög vel staðs. blokk. Íbúð er
öll innréttuð á mjög vandaðan hátt og með vönduðum innrétt. og gólfefnum, stórar
útsýnissvalir frá stofu. Húsið er klætt að utan með vandaðri klæðningu. V. 32,5 m.
Opið hús verður þriðjudagskvöldið 20. sept. 2005 í íbúð 0302 frá kl. 19-21.