Fréttablaðið - 11.01.2003, Blaðsíða 26

26 11. janúar 2003 LAUGARDAGUR
FÁTÆKT Ólafur Ragnar Grímsson,
forseti Íslands, og Karl Sigur-
björnsson biskup lýstu því yfir í
ávörpum sínum um hátíðarnar að
þeir hefðu töluverðar áhyggjur af
vaxandi fátækt á Íslandi. Fátt
bendir til að ástandið eigi eftir að
batna á þessu ári. Þvert á móti
gera bæði fjármálaráðuneytið og
Seðlabankinn ráð fyrir að at-
vinnuleysi eigi eftir að aukast og
verða 2,8 til 3,25% á árinu til sam-
anburðar við 2,4% í fyrra og 1,4%
árið 2001.
Merking orðsins fátækt hefur í
umræðunni oft virst fremur hug-
læg, sem leitt hefur til þess að
mat manna á því hvort á Íslandi
ríki fátækt eða ekki er misjafnt.
Íslensk stjórnvöld virðast ekki
hafa haft miklar áhyggjur af fá-
tækt og til marks um það senda
Íslendingar ekki inn tölur um fá-
tækt til Þróunarstofnunar Sam-
einuðu þjóðanna. Það gera hins
vegar nágrannalöndin, sem við
berum okkur jafnan saman við. Í
Noregi og Svíþjóð er fátækt talin
ná til 7,5% og 6,8% íbúa sam-
kvæmt vísitölu SÞ um mannlega
fátækt. Í Bandaríkjunum og Bret-
landi er hún talin ná til 15,8% og
15,3% íbúa.
Frávik frá meðallífsgæðum
Stefán Ólafsson, prófessor í fé-
lagsfræði við Háskóla Íslands,
sem stundað hefur rannsóknir á
fátækt á Íslandi, segir að í rann-
sóknum um fátækt ríki tvær hefð-
ir. Annars vegar sé talað um algild
fátækramörk, sem eru skilgreind
þannig að það er einhver lág-
marksneysla sem fólk getur leyft
sér. Hann segir að þessari aðferð
sé beitt við rannsóknir í þróunar-
löndunum. Hins vegar sé talað um
afstæð fátækramörk í rannsókn-
um á fátækt í ríku löndunum. Þá
er fátækt skilgreind með tilliti til
lífsgæða í viðkomandi þjóðfélagi
og fátækramörkin yfirleitt skil-
greind sem eitthvert frávik frá
meðaltekjum í þjóðfélaginu.
Þannig eru til dæmis þeir sem
hafa minna en 50% af meðalfjöl-
skyldutekjum í tekjur taldir undir
fátækramörkum.
„Rökfræðin á bak við þessa að-
ferðafræði er sú að í nútíma
markaðsþjóðfélögum kostar allt
eitthvað,“ segir Stefán. „Stór hluti
lífshátta er verðlagður þannig að
aðgengi að lífsháttamynstrum er
háð tekjum. Ég get tekið sem
dæmi að þátttaka barna í íþróttum
kostar mun meira í dag en áður.
Hér áður fyrr fóru börn út á tún
til að sparka bolta eða mættu á
æfingu hjá einhverju íþróttafé-
lagi ef þeim sýndist. Í dag þarf
ekki aðeins að greiða þátttöku-
gjöld heldur kostar allur útbúnað-
ur sitt, þannig að það eru umtals-
verð útgjöld fyrir fjölskylduna ef
barn vill stunda íþrótt. Svona er
þetta með margt í ríku þjóðfélög-
unum. Þess vegna er mjög rökrétt
að skilgreina fátækt sem eitthvert
frávik frá meðallífsgæðum í við-
komandi þjóðfélagi.“
Tekjuskiptingin
er örlagavaldur
Stefán segir að á síðasta áratug
hafi fátækt á Íslandi í fyrsta skip-
ti verið borin saman við önnur
lönd. Samanburðurinn hafi sýnt
að á Íslandi væri heldur stærri
hópur undir fátækramörkum en á
hinum Norðurlöndunum. Árið
1997 og 1998 hafi um 6,8% þjóðar-
innar talist undir fátækramörk-
um. Sambærilegar tölur á hinum
Norðurlöndunum hafi verið frá 3
og upp í 5%, en það sé vel þekkt í
velferðar- og lífskjararannsókn-
um að fátækt sé hvergi minni
heldur í Skandinavíu. Hann segir
að í ríkustu löndunum hafi fátækt
verið einna mest í Bandaríkjunum
og Bretlandi. „Þessi munur liggur
mikið til í því að örlæti velferðar-
kerfisins á Íslandi er markvert
minna heldur en á hinum Norður-
löndunum. Þetta má sjá með
margvíslegum mælingum.“
Stefán segir að ýmsar ástæður
séu fyrir fátækt fólks hérlendis.
Hún sé nátengd dreifingu lífs-
gæðanna og tekjuskiptingunni í
þjóðfélaginu. Fólk sem þurfi að
stóla á velferðarkerfið til fram-
færslu sé oft illa statt enda ýmsar
brotalamir í kerfinu. Náin tengsl
séu á milli fátæktar og at-
vinnustigs, þannig aukist fjöldi
þeirra sem séu undir fátækra-
mörkum þegar atvinnuleysi auk-
ist. Hann segir að vegna þessa
megi gera ráð fyrir því að fátækt
eigi eftir að aukast hérlendis á
þessu ári.
trausti@frettabladid.is
Merking hugtaksins
fátækt hefur virst
fremur huglæg í um-
ræðunni á Íslandi. Fá-
tækt í vestrænum
þjóðfélögum er ekki
það sama og fátækt í
þróunarlöndunum.
Stefán Ólafsson, pró-
fessor í félagsfræði,
segir að skilgreina beri
fátækt sem frávik frá
meðaltekjum fólks.
Fátækt á eftir að aukast
FJÖLDI ATVINNULAUSRA
AÐ MEÐALTALI
Fjöldi Hlutfall af
vinnumarkaði
2003* 5.528
2002 3.483 2,4%
2001 2.009 1,4%
2000 1.865 1,3%
1999 2.602 1,9%
1998 3.788 2,8%
*Atvinnulausir 9. janúar
**Frá desember 2001 til nóvember 2002.
VÍSITALA ÞRÓUNARSTOFNUNAR SÞ UM MANNLEGA FÁTÆKT
(HPI = Human Poverty Index)
Vísitalan samanstendur af eftirfarandi þáttum:
1) Líkur við fæðingu á að ná ekki 60 ára aldri.
2) Hlutfall fullorðinna sem eiga við lestrarörðugleika að etja.
3) Hlutfall fólks sem hefur lægri laun en sem nemur 50% af meðallaunum.
4) Langtímaatvinnuleysi.
Vinnustofa SÍBS • Hátúni 10c • Sími: 562 8500 • Fax: 552 8819 • Heimasíða www.mulalundur.is
Alla daga
við hendina
TILBOÐ Á EGLA BRÉFABINDUM - VERÐ 310 KR / STK.
Tilboðið gildir til 31. janúar 2003
Reiknivél, gengur
fyrir rafhlöðum og
sólarrafhlöðum.
Verð 720 kr
www.m
ulalun
dur.is
Gatarar og
heftarar af
öllum
stærðum
Fólk sem þarf að
stóla á velferðarkerfið til
framfærslu er oft illa statt
enda ýmsar brotalamir í
kerfinu.
,,
AUKIÐ ATVINNULEYSI LEIÐIR
TIL MEIRI FÁTÆKTAR
Gera má ráð fyrir því að fátækt
eigi eftir að aukast hérlendis á
þessu ári í kjölfar aukins atvinnu-
leysis. Árið 1997 og 1998 töldust
um 6,8% þjóðarinnar vera undir
fátæktarmörkum. Sambærilegar
tölur á hinum Norðurlöndunum
voru frá 3 og upp í 5%.
LAKARA VELFERÐARKERFI
Stefán Ólafsson segir að ástæðan fyrir
því að á Íslandi séu fleiri undir fátækra-
mörkum en á hinum Norðurlöndunum
sé að hér sé örlæti velferðarkerfisins
markvert minna.
FR
ÉT
TA
LB
AÐ
IÐ
/R
Ó
B
ER
RT