Fréttablaðið - 11.01.2003, Blaðsíða 28

28 11. janúar 2003 LAUGARDAGUR
Af hverju heitirðu Jón en ekki Magnús? Fjölmargir þættir hafa áhrif á það hvernig
menn eignast sín nöfn og í þessari grein eru nokkrir fletir skoðaðir.
Sveingveldur, Ólafur Ragnar,
Frómráður og fleiri nöfn
MANNANÖFN Menn eru ýmist nefndir
„út í loftið“ eins og það er kallað, í
höfuðið á einhverjum (eða jafnvel
einhverju) þá ýmist innan ættar
eða í höfuðið á einhverjum fræg-
um eða almennar tískusveiflur
ráða för. Til dæmis má nefna að
stúlkubörnum sem hlutu nafnið
Birta fjölgaði áberandi hratt á ár-
unum 1996 til 2000.
Þá gengur það í sveiflum hvort
menn bera tvínefni eða einnefni.
Meðal breytinga á nafnvenjum á
20. öld er veruleg fjölgun tvínefna.
Séra Pálmi Matthíasson hefur
skírt fjölda barna og velt þessum
málum mikið fyrir sér. Hann bend-
ir á sérkennilega tilhneigingu í
þessum efnum. Þegar reglur um
hversu mörg nöfn hver og einn má
bera voru rýmkaðar fyrir
nokkrum árum fjölgaði einnefn-
um. „Það var líkt og fólki væri
mikið í mun að fá þessa breytingu
fram en því hafi svo fylgt ákveð-
inn léttir með afleiðingum sem
ganga í raun í hina áttina.“
Erfitt er að fullyrða nokkuð í
þessum efnum en ætla má að nöfn
hafi talsverð áhrif bæði á sjálfs-
myndina og einnig viðhorf ann-
arra. Þó að nöfn hafi fagurfræði-
legt gildi í sjálfu sér er öruggt að
áberandi persónur setja mark sitt
á eigindir nafna. Í Þjóðskrá er ein-
ungis að finna þrjá sem bera nafn-
ið Mörður. Má leiða að því líkum að
sá alræmdi Mörður í Njálu hafi
þar nokkuð að segja því í sjálfu sér
er fátt eitt út á nafnið að setja sem
slíkt. Hvaða áhrif hafa áberandi
einstaklingar í þessum efnum, ef
einhver? Gefur fólk börnum sínum
nöfn í höfuðið á frægum einstak-
lingum eða beinlínis forðast það?
Ólafur Ragnar og Ólafur
Ragnar
Nærtækt er að líta til sjálfs for-
setans í þessu sambandi. Í þjóð-
skrá er að finna 27 menn sem bera
nafnið Ólafur Ragnar. Þar af eru
fjórtán fæddir á 8. áratugnum.
Segja má að allt frá árinu 1959 hafi
árlega einhverjum dreng verið
gefið nafnið Ólafur Ragnar allt til
ársins 1985. Þá snarhættir það.
Eftir það er einungis einum gefið
nafnið, árið 1991. Hvað veldur?
„Ég veit það svei mér ekki,“
segir Pétur Þorsteinsson, prestur
Óháða safnaðarins. „Hlýtur ekki
þjóðhöfðinginn að hafa þar ein-
hver áhrif og er það þá ekki bara á
sömu forsendum og menn vilja
ekki gefa börnum sínum nöfn á
borð við Jesús eða eitthvað slíkt?“
Pétur segist reyndar ekki hafa orð-
ið var við að neinn einn frægur
hefði sérstök áhrif í þá átt að fólk
nefndi eftir viðkomandi. „Hvorki
Sollu bollu né Dabba dóna ef því er
að skipta.“ Og það kemur á daginn
að Davíð Oddsson á einungis einn
alnafna í Þjóðskrá. Hins vegar er
þar að finna fimm sem heita Ingi-
björg Sólrún, samsetning sem
óneitanlega er sérstök, og þar af
eru þrjár fæddar á árunum 1989 til
1992.
Ólafur Ragnar Halldórsson,
klippari hjá Stöð 2, er fæddur árið
1965 og segir nafn sitt ekkert
verra en hvað annað. Hinn frægi
nafni hans hefur reyndar haft þau
áhrif að hann gengur undir nafn-
inu Óli forseti í vinnunni. „Það er
góð spurning af hverju fólk hættir
að nefna börn sín Ólafur Ragnar
árið 1985. Ætli það sé ekki vegna
þess að nafni minn Grímsson var
orðinn frægur þá - kannski að
endemum. Ég hef í sjálfu sér ekk-
ert út á hann að setja og kaus hann
meira að segja á sínum tíma. En ég
færi mjög varlega í þessa sam-
setningu núna. Það býður upp á
stríðni. Ég slapp því þegar ég var í
grunnskóla en þá var Grímsson
ekki orðinn mjög áberandi.“
Karl Sjöundi og Freðsvunta
Vigdís Finnbogadóttir virðist
með framgöngu sinni hvorki hafa
haft áhrif til né frá. Staðfestingu
þess má finna í gögnum Jóhönnu
Björnsdóttur, sem starfaði um ára-
tugaskeið hjá Hagstofunni og er
mikil áhugakona um nöfn. Nafnið
Vigdís virðist standa í stað. Jó-
hanna bendir á tískusveiflur sem
eru henni minnisstæðar sem eru
nöfnin Tara og Gabríel. Um 1990
eru þau fátíð en fjölgar gríðarlega
eftir það. Jóhanna hefur engar
kenningar um hvers vegna þessi
nöfn fari skyndilega að njóta þess-
ara vinsælda. Hún hefur gaman af
því að velta fyrir sér samsetningu
orða og segir frá hjónunum Sveini
og Ingveldi sem létu dóttur sína
heita Sveingveldi. Jóhanna hefur
farið um land allt og skoðað kirkju-
bækur markvisst. Þar kennir ým-
issa grasa. „Til dæmis voru bræð-
ur austur í sveitum sem hétu
Frómráður, Friðgjarn og Dygð-
rækir austur í sveitum. Þeir dóu
allir ungir og komust aldrei í
manntöl,“ segir Jóhanna. „Karl
Sjöundi dó ungur líka. Hann mun
hafa verið sjöunda barnið eða sjö-
undi sonurinn. Einn var látinn
heita Á og var hann fermdur undir
því nafni en breytti því síðar í Árni
og dó undir því nafni. Lofthæna
var til og fullyrt var að Freðsvunta
hefði verið það einnig en ég hef
hvergi rekist á það. Óneitanlega
skrýtin nöfn og oft erfitt að gera
upp á milli þeirra sumra í þeim
efnum. Epephaní hét til dæmis
móðir skólasystur minnar.“
Útlönd og stafrófið áhrifa-
valdar
Séra Pálmi segir miklu minna
um tískusveiflur nú en fyrir
nokkrum árum. Hann bendir jafn-
framt á að sjaldgæf nöfn njóti
meiri athygli en hin sem algengari
eru, til dæmis Alexander, Telma og
Alexandra. Einnig sé áberandi að
fólk líti til þess hvernig nöfn hljó-
mi í útlöndum, sem rekja megi til
áhrifa hnattvæðingarinnar. Pálmi
leggur á það áherslu að fólk velti
því vandlega fyrir sér hvernig
notkun verði. Dæmi eru um hjón
sem vildu gefa stúlkubarni sínu
nafnið Sif sem millinafn en hurfu
frá því þegar presturinn benti
þeim á að í eignafalli verður nafn-
ið Sifjar - það þótti þeim ekki
ganga. Pálmi segir jafnframt
ávallt verða hefð fyrir því að gefa
nöfn í höfuðið á einhverjum innan
fjölskyldunnar. Fólk sem af stafar
góðmennska sé einkum áhrifavald-
ar í þessum efnum og setji mark
sitt á nafn með þeim hætti að fólk
vill varðveita þau.
Samkvæmt upplýsinum Hag-
stofunnar vekur athygli hve nöfn
sem standa framarlega í stafrófs-
röð eru vinsæl nú um stundir, eink-
um hjá drengjum, sem bera þá
nöfn eins og Aron, Arnar, Alexand-
er og Andri. Hvað ræður þessu?
Þrátt fyrir ítarlega eftirgrennslan
kom ekkert í ljós sem styður þá
kenningu að þeir sem eru framar í
stafrófsröð sýni betri námsárang-
ur. Júlíus K. Björnsson, forstöðu-
maður hjá Námsmatsstofnun,
gerði óformlega könnun fyrir
Fréttablaðið innan stofnunar sinn-
ar en enginn kannaðist við slíkt.
„Við gerðum líka smá athugun á
einkunnum 10. bekkjar síðasta
vors og ekkert slíkt samband kom
í ljós. Þetta útilokar auðvitað ekki
að áhrifin geti verið til staðar, en
gerir það þó frekar ólíklegt.“
Séra Pálmi Matthíasson heyrir
oft fólk segja: Ég ætla sko ekki að
láta mitt barn vera aftarlega í staf-
rófinu! „Þetta á einkum við um þá
sem bera nöfn sem eru aftarlega í
stafrófsröð. Væntanlega hefur við-
komandi orðið fyrir einhverjum
óþægindum þess vegna.“ Og ekki
verður hjá því litið að stafrófið
hefur talsvert um það að segja í
hvaða röð fólk er kallað upp bæði í
skóla og á öðrum sviðum.
Algengustu nöfnin
Hagstofan tók saman upplýs-
ingar um algengustu nöfn í þjóð-
skrá 31. desember auk algengustu
nafna sem gefin voru á tímabilinu
1996 til 2000. Sem fyrr eru algeng-
ustu nöfnin Jón og Guðrún. Í flokki
karla eru tíu algengustu nöfnin (í
réttri röð): Jón, Sigurður, Guð-
mundur, Gunnar, Ólafur, Einar,
Magnús, Kristján, Stefán og Jó-
hann. Algengustu kvenmannsnöfn-
in eru: Guðrún, Anna, Sigríður,
Kristín, Margrét, Helga, Sigrún,
Ingibjörg Jóhanna og María.
Breytinga má hugsanlega vænta
því listar yfir nýlegar nafngiftir
eru ekki alveg svo hefðbundnir.
jakob@frettabladid.is
JÓHANNA BJÖRNSDÓTTIR
Sérfræðingur í mannanöfnum og hefur fundið mörg sérkennileg nöfn í kirkjubókum: Karl Sjöundi, Á og Friðgjarn eru þeirra á meðal.
HERRA ÓLAFUR RAGNAR GRÍMSSON
Einhverra hluta vegna hætti fólk að gefa börnum sínum tvínefnið Ólafur Ragnar árið 1985
með einni undantekningu. Hvað veldur því?
TVÍNEFNI KARLA GEFIN Á
TÍMABILINU 1996 TIL 2000:
Sindri Snær (30)
Aron Ingi (28)
Andri Snær (24)
Arnar Freyr (24)
Aron Freyr (21)
Andri Már (18)
Andri Þór (18)
Andri Freyr (17)
Bjarki Þór (16)
Arnar Ingi (15)
TVÍNEFNI KVENNA GEFIN Á
TÍMABILINU 1996 TIL 2000:
Anna María (18)
Sara Lind (17)
Eva María (14)
Anna Kristín (13)
Anna Margrét (12)
Birta María (12)
Kristín Helga (12)
Rebekka Rut (12)
Sandra Dögg (12)
Harpa Lind (11)
SÉRA PÁLMI MATTHÍASSON
Segir algengt að fólk líti til þess hvernig
nöfn hljóma í útlöndum í tengslum við
nafngiftir.