Fréttablaðið - 16.04.2004, Blaðsíða 15

Það er nokkuð augljóst af dagblöð-unum hvar samkeppni ríkir að
einhverju ráði á Íslandi. Fyrirtæki í
þeim atvinnugreinum þar sem harð-
ast er bitist um viðskiptavinina aug-
lýsa meira en þau sem starfa í um-
hverfi slælegrar samkeppni eða þar
sem fyrirtæki hafa skipt með sér
markaðnum og eru hvert um sig sátt
við sína sneið. Eftir einkavæðingu
ríkisbankanna hafa auglýsingar við-
skiptabankanna verið áberandi. Í
þeim er svo til í viku hverri kynnt ný
gerð af þjónustu eða betra verð á
eldri þjónustu. Og í hvert sinn sem
einn banki kemur með nýtt innlegg í
samkeppnina svara hinir strax til
með því að jafna tilboðið eða bjóða
betur. Og afraksturinn sáum við í
Fréttablaðinu í gær. Vextir hafa
lækkað og vaxtagreiðslur almenn-
ings vegna bankalána eru nú umtals-
vert minni en þær voru fyrir ári eða
svo. Samkeppnin í auglýsingunum er
því ekki aðeins keppni í ímynd eins
og við sáum fyrir fáeinum misserum
síðan – sjónvarpsauglýsingar bank-
anna voru þá flestar eins og stuttar
landkynningarmyndir með bjarteyg-
um börnum – heldur hefur sam-
keppnin getið af sér kjarabót fyrir
allan almenning.
Það vekur nokkra furðu að á
sama tíma og bankarnir okkar eru
loksins vaknaðir og farnir að hegða
sér eins og venjuleg þjónustufyrir-
tæki sem þurfa a viðskiptavinum
að halda, þá falla þeir í ónáð hjá
stjórnmálamönnum. Það er eins og
stjórnmálamenn hafi ótrú á sam-
keppni; óttist þær breytingar sem
kunni að leiða af henni – vöxt eins á
kostnað annars. Það hefur lengi
verið tíska hjá stjórnmálamönnum
að agnúast út í matvöruverslanir og
saka þær um skort á samkeppni.
Lesendur dagblaðanna hafa hins
vegar fylgst með samkeppni mat-
vöruverslana á síðum blaðanna
undanfarin ár þar sem verslanir
keppast um að bjóða lægra verð en
samkeppnisaðilarnir. Og þegar við
förum út í búð sjáum við starfs-
menn annarra búða skrá niður verð
til að geta síðan boðið betur í sinni
búð. Miðað við magn auglýsinga í
blöðum er líklega hvergi meiri
samkeppni en í matvöruverslun.
Aðeins í lágverðsverslunum keppa
í dag fjórar keðjur. Miðað við þróun
framfærsluvísitölurnar virðist sem
þessi samkeppni hafi falið í sér
kjarabót fyrir allan almenning.
Í mörgum öðrum geirum fer
minna fyrir samkeppni. Í sumum
atvinnugreinum er fátítt að sjá
verðtilboð auglýst eða nýja þjón-
ustu. Auglýsingum fyrirtækja í
þessum greinum er ekki ætlað að
laða að viðskiptavini vegna betri
kjara eða bættrar þjónustu heldur
aðeins að minna á vörumerkið eða
nafn fyrirtækisins. Það er ef til vill
vegna látleysis þessara auglýsinga
og hversu lítt áberandi fyrirtækin
eru í samkeppnisleysinu að þau
virðast ekki ná athygli stjórnmála-
manna. Þau eru hættulaus að þeirra
mati. En þessar atvinnugreinar eru
einmitt hættulegastar almenningi
og kjörum hans. ■
Fyrir innrás Bandaríkjanna í Írakvar því spáð að herförin gæti
gert illt verra og leitt til upplausnar
í landinu. Upplausn ríkir nú í Írak
og landið rambar á barmi borgara-
styrjaldar. Innrás Bandaríkjanna í
Írak var án samþykktar Sameinuðu
þjóðanna og því ólögmæt. Innrásin
var réttlætt með því að Írakar
væru hættulegir umheiminum því
þeir byggju yfir gereyðingarvopn-
um og hýstu hryðjuverkamenn.
Engin gereyðingarvopn hafa fund-
ist í Írak og Hans Blix, fyrrverandi
yfirmaður vopnaeftirlits Samein-
uðu þjóðanna, telur að þau hafi lík-
lega aldrei verið til. Hann telur her-
förina ólögmæta.
Engin tengsl
Engin tengsl voru á milli Íraks
og hryðjuverkanna í Bandaríkjun-
um 11. september 2001. Fyrir inn-
rás Bandaríkjamanna í Írak voru
engin tengsl á milli Al-keida og
Íraks. Írak var afhelgað ríki og ekki
stjórnað eftir lögum Íslams. Osama
bin Laden starfaði ekki með
Saddam Hussein heldur hafði þvert
á móti megna skömm á honum. Eft-
ir innrás Bandaríkjanna hafa ís-
lamskir bókstafstrúarmenn fyrst
náð fótfestu í Írak.
Bush Bandaríkjaforseti kaus að
ráðast inn í Írak þótt augljóst mætti
vera að það yrði aðeins vatn á myllu
íslamskra hryðjuverkamanna. Taki
Bandaríkjamenn nú af lífi þá leið-
toga Íraka sem risið hafa upp eftir
innrásina mun það virka sem olía á
eldinn. Bandaríkjamenn hafa lýst
yfir að þeir hyggist myrða Sjía-
klerkinn Moqtada al-Sadr. Ekki
mun nást viðunandi árangur í bar-
áttunni við alþjóðleg hryðjuverk
nema með alþjóðlegri samvinnu og
samstöðu. Eftir árásirnar á tvíbura-
turnana 11. september 2001 var ein-
hugur meðal þjóða heims til að
vinna saman í baráttunni gegn
hryðjuverkum. Bush splundraði
þeirri samstöðu þegar hann réðist
inn í Írak án samþykkis Sameinuðu
þjóðanna.
Leysa þarf deilu Ísraela og
Palestínumanna
Enginn árangur næst í barátt-
unni gegn hryðjuverkum ís-
lamskra voðaverkahópa fyrr en
lausn finnst í deilum Ísraela og
Palestínumanna. Engin lausn
finnst í deilum Ísraela og Palest-
ínumanna fyrr en Ísraelar láta af
ólögmætu hernámi sínu á land-
svæði Palestínumanna. Ísraelar
munu ekki stöðva herförina gegn
Palestínumönnum nema að Banda-
ríkjamenn neyði þá til þess. Her-
nám Bandaríkjanna í Palestínu er
kostað af Bandaríkjamönnum. Án
fjárhagsaðstoðar Bandaríkja-
manna væri Ísrael gjaldþrota ríki.
Bandaríkjamenn hafa í hendi sér
að stöðva framferði Ísraela. Þeir
geta einfaldlega skrúfað fyrir
frekari fjárveitingar og látið af
stuðningi sínum.
Nýlega beittu Bandaríkin neitun-
arvaldi í Öryggisráði SÞ gegn því að
kaldrifjuð morð Ísraela á leiðtogum
Palestínumanna væru fordæmd.
Kristin bókstafstrú er engu betri en
íslömsk bókstafstrú. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um lækkun vaxta og
samkeppni banka.
18 16. apríl 2004 FÖSTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Hún er hálf sérkennileg um-ræðan sem farið hefur fram
um framgang ESA, Eftirlitsstofn-
unar EFTA, varðandi 200 milljóna
dollara ríkisábyrgð sem til stóð að
veita deCode. Sem kunnugt er
hefur Kári Stefánsson forstjóri nú
tilkynnt að deCode telji sig ekki
lengur þurfa á þessari ábyrgð að
halda og í framhaldi af því féll
nokkuð hörð gagnrýni af vörum
forsætisráðherra á vinnulag og
málsmeðferð ESA, sem hann
sagði hafa verið óvenju lengi að
afgreiða málið. Nú eru sjónarmið
forsætisráðherra gagnvart opin-
berum eftirlitsstofnunum yfirleitt
kannski ekki sérstaklega jákvæð,
eins og endurspeglaðist í mynd-
inni um Opinberun Hannesar – en
í ljósi tilefnisins eru þessi við-
brögð hins vegar athyglisverð.
Gagnrýni á ESA
Almennt væri ekki óeðlilegt
eða óvænt þó Davíð Oddsson teldi
ástæðu til að fara gagnrýnum orð-
um um ESA. Margir hafa orðið til
þess að gagnrýna vinnulag stofn-
unarinnar bæði hér heima og í
Noregi og Halldór Ásgrímsson
hefur meira að segja viðrað
ákveðnar athugasemdir í þessum
efnum. Þær athugasemdir hafa
hins vegar beinst að því að ESA sé
„kaþólskari en páfinn“, eins og
sumir hagsmunaaðilar á Íslandi
og í Noregi hafa kallað það, í úr-
skurðum sínum og túlkunum á
EES-samningnum. ESA hefur lög-
sögu á EFTA-hluta EES, þ.e. í Nor-
egi, Liechtenstein og á Íslandi.
Sambærilegt eftirlitshlutverk á
ESB-hluta EES hefur hins vegar
framkvæmdastjórn ESB. Gagn-
rýnin og áhyggjur manna hafa
beinst að því að ekki sé samræmi
milli túlkana ESA og fram-
kvæmdastjórnarinnar og að ESA
sé mun strangara og fylgnara
bókstaf Evrópureglnanna en
sjálft Vatíkan Evrópuréttarins hjá
framdakvæmdastjórn ESB í
Brussel. Þar með sitji menn ekki
við sama borð á innri markaði
EES, því EFTA-ríkin búi í raun við
mun strangari reglur en ESB-rík-
in. Slíkur mismunur er að sjálf-
sögðu afar slæmt mál fyrir ís-
lensk og norsk fyrirtæki og hvers
kyns hagsmuni sem þeim tengj-
ast. Raunar má segja að mismun-
un af þessu tagi gæti spillt fyrir
sjálfu grundvallarmarkmiði EES
um einsleitni og að allir samnings-
aðilar sitji við sama borð sama
hvar á svæðinu þeir eru staddir.
Ýmsar kenningar hafa verið uppi
um ástæður þessa meinta mis-
munar í túlkun og eftirfylgni
reglna, m.a. að hjá ESA starfi
fyrst og fremst embættismenn á
meðan framkvæmdastjórnin hafi
meira pólitískt svigrúm. En hver
svo sem skýringin er sögð vera,
þá er ekki óeðlilegt að pólitískir
forustumenn bæði í Noregi og á
Íslandi rísi upp og tjái sig um
slíka hugsanlega mismunun gagn-
vart þeirra þegnum og ógnun við
grundvallarsjónarmið sjálfs EES-
samningsins.
ESA og Samkeppnisstofnun
Það vekur því óneitanlega at-
hygli að forsætisráðhera og raunar
fleiri úr hans dyggasta stuðningsliði
hafi í vikunni kosið þetta tiltekna
ríkisábyrgðarmál til að koma fram
með gagnrýni á ESA. Sú gagnrýni
er nefnilega ekki á þá meintu mis-
munun sem felst í störfum ESA
heldur á það hve stofnunin er sein
að skila af sér. Það er einfaldlega
vel þekktur veruleiki að það tekur
talsverðan tíma að koma málum í
gegnum ESA. Hins vegar skýrist
það að hluta til af því að verulegt
álag er á stofnuninni og aðildarþjóð-
irnar Ísland, Noregur og Liechten-
stein hafa tekið þá pólitísku ákvörð-
un að reyna að halda mannafla og
stærð innan skynsamlegra marka.
Að þessu leyti er ESA undir svipaða
sök seld og sambærileg stofnun hér
heima, Samkeppnisstofnun. Al-
þekkt er umræðan um mann-
aflaskort Samkeppnisstofnunar og
tímann sem hún þarf til að klára
flókin mál.
Sértækar og almennar að-
gerðir
Það er því óneitanlega hálf
kindarlegt að heyra æðstu ráða-
menn þjóðarinnar og ráðuneytis-
stjóra þeirra vera að kýta við emb-
ættismenn ESA um það hver var
lengur að skila einhverjum gögn-
um og hver þurfti að bíða lengur
efir hinum og svo framvegis. Ekki
síst vegna þess að menn eru ekki
að þvarga um þetta út af almenn-
um hagsmunum íslensks atvinnu-
lífs heldur út af því sem margir
hafa kallað eitthvert stærsta sér-
hagsmuna- og fyrirgreiðslumál í
íslenskri stjórnmálasögu. Það felst
því í þessu ákveðið pólitískt stíl-
brot hjá forsætisráðherra eða öllu
heldur áberandi staðfesting eða
endurtekning á stílbroti. Hið fyrra
stílbrot fólst í því að þarna er póli-
tíkus sem talar fyrir forgangi al-
mennra leikreglna, en beitir síðan
ríkisvaldinu undir háværum mót-
mælum í einhverri mestu sérað-
gerð fyrir einstakan aðila sem um
getur. Framhaldsstílbrotið felst
síðan í því að gagnrýna Samkeppn-
isstofnun EFTA fyrir seinagang
við afgreiðslu þessa sértæka fyrir-
greiðslumáls, en þegja þunnu
hljóði um meinta mismunun stofn-
unarinnar gagnvart almennum ís-
lenskum og norskum atvinnuhags-
munum varðandi samkeppnisregl-
ur. Óhjákvæmilega hljóta stílbrot
af þessu tagi að draga úr trúverð-
ugleika forsætisráðherra sem
helsta talsmanns almennra leik-
reglna í þjóðfélaginu. ■
Ekki ný stefna
Þrátt fyrir að fyrir einhverjum
kunni hin breytta jafnréttisstefna
Sjálfstæðisflokksins að hljóma
sem nýjungar er fráleitt um slíkt
að ræða. Þvert á móti er forysta
flokksins að leita aftur til upp-
runans, þess tíma þegar karlar
véluðu einir um mál hér á landi, í
heiminum öllum raunar, og
áhyggjur af kynjakvótum, jafnri
hæfni kvenna o.þ.h. voru víðs
fjarri. Sú stefna ríkti raunar í öll-
um flokkum fyrr á tímum, en þó
nokkuð er síðan raddir fóru að
heyrast um það að sértækra
aðgerða væri þörf til að jafna
stöðu kvenna og karla.
KOLBEINN ÓTTARSSON PROPPÉ Á MURINN.IS
Tveir hópar útundan
Ein helsta réttlæting jafnaðar-
manna á ríkisvaldinu fyrir utan
að tryggja öryggi þegnanna er að
gæta hagsmuna þeirra sem
minna mega sín. Nokkrir hópar í
okkar ríka samfélagi verða ætíð
út undan hjá núverandi ríkis-
stjórnarflokkum. Þessir hópar
eiga þó það sameiginlegt að að-
stoð við þá er ein helsta réttlæt-
ing á tilvist ríkisvaldsins. Það er
ekki hægt að réttlæta önnur ríkis-
útgjöld á meðan málefni þessara
hópa eru í ólestri. [...]
Fyrsti hópurinn er geðsjúkir ein-
staklingar. [...] Annar hópurinn
sem iðulega verður út undan er
aldraðir.
ÁGÚST ÓLAFUR ÁGÚSTSSON Á AGUSTOLAFUR.IS
Hvað meinar Mogginn?
Það er ekki alveg ljóst hvað leið-
arahöfundur Morgunblaðsins í
gær er að fara með skrifum sín-
um um bezt upplýstu og mennt-
uðu þjóð í heimi. Styðja Íslend-
ingar þjóðaratkvæðagreiðslur
vegna þess að þeir eru beztir í
heimi og jafnvel þótt víðar væri
leitað eða eru þeir vel til þess
fallnir að taka þátt í þjóðar-
atkvæðagreiðslum af því að þeir
eru beztir?
VEFÞJÓÐVILJINN Á ANDRIKI.IS
Umræðan
EIRÍKUR
BERGMANN
EINARSSON
■
stjórnmálafræðingur
skrifar um innrásina í
Írak.
Stílbrot stjórn-
málamanns
■ Af netinu
Nokkrar staðreyndir
EKKERT LÁT Á ÁTÖKUM
Bandarískir hermenn berjast við íraska uppreisnarmenn við borgina Fallujah í Írak.
Samkeppni lækkar verð

Um daginnog veginn
BIRGIR GUÐ-
MUNDSSON
■ skrifar um
gagnrýni á ESA.