Fréttablaðið - 13.06.2004, Blaðsíða 10

Mætast á miðri leið
Aðalfundur Baugs vakti athygli fyrir
margra hluta sakir. Kom þar einkum
til methagnaður Baugs og vangavelt-
ur vegna lögreglu- og skattrannsókn-
ar í málefnum félagsins. En fundurinn
vakti einnig athygli fyrir afskaplega
létt yfirbragð og voru helstu forkólfar
félagsins klæddir því sem á prótokoll-
máli myndi kallast „casu-
al“ klæðnaði. Þeir Jón
Ásgeir Jóhannesson,
forstjóri Baugs, og
Hreinn Loftsson
stjórnarformað-
ur, voru báðir
áþekkir í klæða-
burði. Báðir
klæddust þeir
jakka og fráhnepptri skyrtu og svo
virtist sem um samantekin ráð væri
að ræða af hálfu stjórnendanna.
Höfðu gárungarnir á orði að þeir fé-
lagar hefðu þarna mæst á miðri leið,
því Jón Ásgeir klæðist að jafnaði ekki
skyrtu en Hreinn sést yfirleitt ekki án
þess að vera með bindi. Að mati
tískusérfræðings Fréttablaðsins var
útkoman slæm fyrir þá báða
enda málmiðlun aldrei til lukku
fallin í tískubransanum.
Gleymdi Mogginn
Þorsteini?
Fáir íslenskir fjölmiðlar
hafa fjallað jafn ítarlega
um fráfall Ronalds
Reagan, fyrrverandi forseta Bandaríkj-
anna, og Morgunblaðið. Hefur um-
fjöllun blaðsins að þessu leyti verið
meira í ætt við umfjöllun bandarískra
fjölmiðla um lát forsetans en evr-
ópskra. Það vakti hins vegar athygli
margra hvers Morgunblaðið lét óget-
ið í umfjöllun sinni. Blaðið var með
viðbrögð frá bæði núverandi forsætis-
ráðherra og þeim sem gegndi því
embætti á undan honum en ekki frá
eina forsætisráðherranum sem sótti
Reagan heim í Hvíta húsið, Þorsteini
Pálssyni. Hvort hér sé um einfalda
gleymsku af hálfu Morgunblaðsins að
ræða eða hvort Þorsteinn sé ekki
náðinni skal ósagt látið...
Gleðilegt er að lesa um það í blöð-
unum að forseti Íslands skuli nú
farinn að taka þátt í hátíðarhöld-
um í tilefni heimastjórnarafmæl-
isins. Ekki seinna vænna heyrði
ég einhven segja. En rétt er þá að
muna að nokkur númer eru enn
eftir á dagskránni og það stærsta
ekki fyrr en í haust.
Eftir heimastjórnarafmælið
sitja tvö atriði ofarlega í mínum
huga – fyrir utan endurminning-
una um Hannes Hafstein (lánsam-
ir erum við Íslendingar, fámenn
þjóð við ysta haf, að hafa eignast
jafn mikilhæfan og glæsilegan
stjórnmálaforingja og skáld – það
gerist varla nema á svo sem hund-
rað ára fresti).
Í fyrsta lagi minnti afmælið
okkur á að hér mun hafa verið
svokallað þingræði í heila öld.
„Aldarafmæli þingræðisins,“
sögðu stjórnarherrarnir ábúðar-
miklir í febrúar. Það varð til þess
að menn fóru að ræða um hugtök
og grundvallaratriði stjórnskip-
unarinnar – að vísu með ægileg-
um afleiðingum, brauki og bramli
– ef allt er skoðað í samhengi
(sem þó er ekki endilega nauðsyn-
legt!). Í ljós kom að menn skilja
þingræðið í ólíkum skilningi.
Sumir líta á það sem stóra bróður
lýðræðisins (sem aftur er kjáninn
hún litla systir). Aðrir líta á það
sem reglu – mikilvæga grundvall-
arreglu – en ekki fyrirbæri sem
við hæfi sé að tefla fram sem ein-
hvers konar mótherja þjóðarinn-
ar og þjóðarviljans.
Hitt atriðið sem afmælið dró
fram með upprifjun sinni um
Heimastjórnarflokkinn góða er að
fyrir hundrað árum var hér allt
annars konar flokkakerfi en nú.
Enginn núverandi stjórnmála-
flokka var þá til. Elsti flokkurinn,
Framsóknarflokkurinn, var stofn-
aður 1916. Sjálfstæðisflokkurinn
1929. Þetta gæti sagt okkur að
flokkakerfið sem við búum við sé
ekki endilega eilíft og óumbreyt-
anlegt. Og hefur reyndar breyst
frá því það myndaðist, var fyrst
þríflokkakerfi á fjórða áratugn-
um, síðan fjórflokkakerfi í um
það bil þrjá áratugi og upp frá því
fimmflokka kerfi.
Höfundur þessa pistils var á
dögunum að taka saman efni um
fyrsta forsætisráðherra lýðveld-
isins, Björn Þórðarson, sem stýrði
Utanþingstjórninni á árunum
1940 til 1942. Efnið er ætlað í þýð-
ingarmikla bók sem út á að koma
15. september – verði þeim degi
ekki frestað.
Margt sem rak á fjörur mínar í
þeirri vinnu „kallast á“ við um-
ræðu okkar daga með forvitnileg-
um hætti. Þingræði var eitt af því
sem menn ræddu þegar Sveinn
Björnsson, þá ríkisstjóri, fól
fimm embættismönnum að
stjórna landinu þegar hann taldi
útséð um að stjórnmálaflokkarnir
kæmu sér saman um að mynda
starfhæfa ríkisstjórn. Ólafur
Thors, Morgunblaðið og Sjálf-
stæðisflokkurinn töldu að með
skipan stjórnarinnar væri frek-
lega gengið gegn þingræðinu.
Þegar svo nýsköpunarstjórnin
var mynduð haustið 1944 var tal-
að um það sem endurreisn þing-
ræðis. Það er augljóslega eitthvað
bogið við þessa hugtakanotkun.
Þingræði felur í sér að ríkisstjórn
situr á ábyrgð þjóðkjörins þings –
annað hvort með beinum stuðn-
ingi þess eða hlutleysi – en víkur
ella. Þingflokkarnir báru ekki
fram vantraust á utanþingsstjórn-
ina heldur virtu hana sem lög-
mætt stjórnvald. Hún hlýtur því
að teljast þingræðisstjórn.
Ein spurningin sem ég fékkst
við í ritgerðinni var hverjar hefðu
verið stjórnmálaskoðanir forsæt-
isráðherrans. Haft hefur verið
fyrir satt að hann hafi verið fram-
sóknarmaður og það skýri hvers
vegna Framsóknarflokkurinn –
einn stjórnmálaflokkanna – var
ánægður með utanþingsstjórnina.
Jú, það má líklega til sanns vegar
færa að Björn hafi fylgt Fram-
sóknarflokknum – en reyndar
voru ár og dagar frá því hann
hafði skipt sér af stjórnmálum
þegar hann varð forsætisráð-
herra. Hann var fógeti, dómari og
sáttasemjari áður en til þess kom.
En í viðleitni við að svara
spurningunni áttaði ég mig á því
að ákveðin söguskekkja var í
henni fólgin. Björn Þórðarson var
nefnilega kominn á sjötugsaldur
þegar utanþingstjórnin var mynd-
uð. Þegar hann var ungur maður
með áhuga á þjóðmálum var
Heimastjórnarflokkurinn við
völd á Íslandi. Þá var sem fyrr
segir allt annað flokkakerfi í land-
inu en við þekkjum núna. Björn,
sem var í fimm ár við laganám í
Kaupmannahöfn þar sem hann
fylgdist náið með straumum og
stefnum, taldi sig þá vinstri mann
í skilningi þess tíma (sem er ann-
ar en nú). Heim kominn gekk
hann í lið með Landvarnarflokkn-
um, fyrsta stjórnmálaflokknum
sem myndaður er utan þings; til
hans er ungmennafélagshreyfing-
in öðrum þræði rakin. Björn var
með öðrum orðum frekar land-
varnarmaður en framsóknarmað-
ur. En það heiti er á síðari árum
nánast merkingarlaust og því
ekki að furða að menn grípi í það
sem er nær í tíma.
Þegar heimastjórnarafmælinu
lýkur í haust verða væntanlega
einnig nokkrar breytingar á
ásýnd og umhverfi samtíma-
stjórnmála. Kannski leiðir það til
þess að menn sem nú tilheyra
ólíkum flokkum geta óþæginda-
laust farið að spjalla saman um
markmið og leiðir stjórnmálabar-
áttunnar á nýrri öld. Ég hef ekki
hugmynd um – og enga tillögu –
hvað kæmi út úr slíkum samtöl-
um. En það eitt að skilja og viður-
kenna að stjórnmálaskipulagið
sem við búum við, jafnt flokka-
kerfi sem leikreglur, er ekki óum-
breytanlegt er stórt skref í átt til
nýrrar framtíðar. Kannski verður
dómur sögunnar sá að heima-
stjórnarafmælið 2004 hafi með
óbeinum hætti valdið kaflaskilum
í íslenskum stjórnmálum. ■
Þegar menn nú ræða hvort skynsamlegt sé að minnka skattálögurá almenning þegar þenslueinkennin blasa við mönnum er ágættað velta fyrir sér hvernig ríkisvaldið fer með þá fjármuni sem
það tekur af almenningi. Ef hærri eða jafnháir skattar eiga að draga
úr þenslueinkennum þarf ríkisvaldið að fara vel með fé. Þegar átökin
um fjölmiðlafrumvarp Davíðs Oddssonar stóðu sem hæst gekk Guðni
Ágústsson landbúnaðarráðherra frá samningi við kúabændur sem
skuldbatt ríkissjóð til greiðslu á 28.173 milljónum króna næstu átta
árin. Það er ekki oft sem við þurfum að glíma við svona upphæðir. Það
er helst að við heyrum þær í tengslum við álvers- og virkjanafram-
kvæmdir eða þegar menn ráðast í aðrar stórfjárfestingar til að
tryggja aukna hagsæld í framtíðinni. Það er hins vegar ekki tilfellið í
mjólkursamningnum. Hann er ekki fjárfesting fyrir framtíðina held-
ur fjárfesting í fortíðinni. Þetta er það gjald sem ríkisstjórnin leggur
á skattgreiðendur til að engar framfarir megi verða í mjólkurfram-
leiðslu og þar ríki óbreytt ástand.
En hvað eru 28.173 milljónir? Það eru 28.173.000.000 krónur – sem
sagt ellefu stafa tala. Þetta eru 3.522 milljónir á hverju ári samnings-
tímans, 9,6 milljónir fyrir hvern dag samningstímans, 402 þúsund fyr-
ir hverja klukkustund samningstímans og 6.700 krónur fyrir mínútu
samningstímans. Fyrir þá upphæð má kaupa rétt tæpa hundrað líta af
mjólk úti í búð. Þetta eru sem sagt tæpir hundrað lítrar á mínútu í átta
ár, tæpir sex þúsund lítrar á klukkutíma og rúmir 140 þúsund lítrar á
dag – hálfur lítri á mann; hvern dag í átta ár.
Verðmæti samningsins jafngildir um 100 þúsund krónum á hvern
Íslending – 400 þúsund krónum á fjögurra manna fjölskyldu. Það er
því hálfundarlegt að ekki hafi meira verið rætt um þennan samning,
kostnað skattgreiðenda af honum og mögulega gagnsemi hans. Þrátt
fyrir þennan samning og marga sambærilega á undanförnum árum er
verð á landbúnaðarvörum fáránlega hátt á Íslandi. Það er í raun einn
helsti ljóðurinn á íslensku samfélagi; dregur mest niður kaupmátt
þeirra sem hafa úr minnstu að spila og gerir lífsbaráttuna hér óþarf-
lega erfiða. Samt borgum við svimandi upphæðir á hverju ári til að
halda uppi óbreyttu landbúnaðarkerfi; fyrst í gegnum skattinn og svo
úti í búð. Og það mætti ætla að við værum svo ánægð með þetta vit-
lausa fyrirkomulag að við værum tilbúin að skrifa upp á að leggja til
hliðar 28 milljarða næstu átta árin til að framlengja líf þess.
Auðvitað er það ekki svo. Þessi samningur um ráðstöfun skattfjár
almennings byggði ekki á almennum vilja í samfélaginu. Ráðherrarn-
ir geta ekki vísað til þess að þeir hafi umboð frá þjóðnni til að eyða fé
hennar með þessum hætti. Ef þeir bæru virðingu fyrir þessu umboði
væri hér ekki um átta ára samning að ræða. Ef ríkisstjórnir halda út
fjögurra ára kjörtímabil á næstunni nær þessi samningur fram yfir
tvær næstu alþingiskosningar. Svo langt nær ekki umboð ráðherr-
anna. ■
13. júní 2004 SUNNUDAGUR
MÍN SKOÐUN
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
28 milljarða samningur ríkisins við mjólkurbændur
viðheldur háu matarverði.
Fjárfest í
fortíðinni
Hátíðin sem hreyfði við hugmyndum
FRÁ DEGI TIL DAGS
Hann er ekki fjárfesting fyrir framtíðina heldur
fjárfesting í fortíðinni. Þetta er það gjald sem ríkisstjórnin
leggur á skattgreiðendur til að engar framfarir megi verða
í mjólkurframleiðslu og þar ríki óbreytt ástand.
,,
Þegar heimastjórn-
arafmælinu lýkur í
haust verða væntanlega
einnig nokkrar breytingar á
ásýnd og umhverfi sam-
tímastjórnmála. Kannski
leiðir það til þess að menn
sem nú tilheyra ólíkum
flokkum geta óþæginda-
laust farið að spjalla saman
um markmið og leiðir
stjórnmálabaráttunnar á
nýrri öld.
,,
Borgaskóli er nýlegur grunnskóli í Grafarvogi. Stefna skólans
er einstaklingsmiðað nám með áherslu á sjálfstæði nemenda
í vinnubrögðum, samvinnu og samhygðar. Mikil samvinna er
milli kennara í árgangi og á stigum.
75% - 100% kennarastaða, dönskukennsla á unglingastigi
og sérkennsla.
Störf skólaliða: Eitt 100% starf vinnutími frá 8:00 til 16:00
og tvö 50% störf, vinnutími frá 12:00 til 16:00.
Í starfinu felst m.a. umsinna og aðstoð við nemendur,
úti - og innigæsla og ræsting.
Upplýsingar gefur Inga Þórunn Halldórsdóttir,
skólastjóri eða Árdís Ívarsdóttir, aðstoðarskólastjóri
í síma 577-2900. Netfang: borgask@borgaskoli.is.
Veffang: www.borgaskoli.is
BORGARSKÓLI
degitildags@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 515 75 06
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift
ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SUNNUDAGSBRÉF
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
RÍKISRÁÐ Á AFMÆLI HEIMASTJÓRNAR
Það byrjaði allt afar sakleysislega.