Fréttablaðið - 13.06.2004, Blaðsíða 12

Miðvikudaginn 9. júní síðastliðinn
birtist eftir mig hér í blaðinu
grein þar sem ég hélt því fram að
nærtækast væri að telja að lög
féllu úr gildi ef forseti neitaði að
samþykkja þau og þjóðarat-
kvæðagreiðsla um þau yrði ógild
vegna ónógrar þátttöku sam-
kvæmt lögum. Daginn eftir birtist
í blaðinu stutt viðtal við Björgu
Thorarensen prófessor, þar sem
hún andmælir þessari skoðun og
„[...] segir forseta þó ekki hafa
eiginlegt synjunarvald heldur
fyrst og fremst réttinn til að
skjóta málinu til þjóðarinnar“.
Þess vegna, segir hún: „Ef ekki
fæst nægilegt atkvæðavægi til að
fella þau úr gildi þá eru [þau]
áfram gild.“
Björg svarar engu sögulegum
rökum mínum fyrir túlkun minni
á lögunum og færir lítil rök fyrir
máli sínu. Í fréttinni er hún kynnt
sem „prófessor í stjórnskipunar-
rétti“, og þótt einu sinni sé haft
eftir henni „ég tel“ má lesa við-
talið eins og þar sé birtur lokaúr-
skurður sem þurfi ekki að ræða
eða rökstyðja. Þess vegna vil ég
vekja athygli á því að enginn sér-
fræðingur getur fellt ótvíræðan
úrskurð í slíku máli. Lagatúlkun
er enginn leyndardómur sem lög-
fræðingar búa einir yfir; hún
sprettur fyrst og fremst af því að
kunna að lesa og álykta rökrétt.
Lögfræðingar fá vissulega þjálf-
un í hvorutveggja, en það fá fleiri.
Ég þekki þetta vel því að ég vinn í
fræðigrein sem er að mörgu leyti
hliðstæð. Við sagnfræðingar lær-
um að hugsa og álykta sagnfræði-
lega, en það losar okkur ekki und-
an þeirri skyldu að mæta rökum
leikmanna í greininni á jafnréttis-
grundvelli rökstuddrar samræðu.
Mér er ljóst að túlkun mín á
ákvæðinu um synjunarvald for-
seta orkaði tvímælis, enda tók ég
það fram. En meðan fólk hefur þá
skoðun sem ég hélt fram (og ég er
ekki einn um hana, það veit ég),
meðan vafi er um hvernig eigi að
túlka ómarktæka niðurstöðu þjóð-
aratkvæðagreiðslu, þá er í meira
lagi óráðlegt að setja lög sem kalla
á að það þurfi á túlka hana á einn
veg eða annan. Í stjórnarskrár-
bundnu lýðræðisríki eiga lög ekki
að öðlast gildi með því að meiri-
hluti Alþingis keyri þau í gegn á
móti hvers konar röksemdafærslu
og dómstólar dæmi þau svo gild.
Lög eiga að verða þannig til að að
réttir löggjafaraðilar setji þau á
þann hátt að enginn sem viður-
kennir reglur lýðræðisins geti ef-
ast um gildi þeirra.
Talandi um rétta löggjafaraðila
finnst mér vanta undarlega mikið
á að lögfræðingar okkar Íslend-
inga hafi skýra hugmynd um
meginreglur lýðræðislegrar
stjórnskipunar. Þetta kom til
dæmis fram í grein lögfræðings-
ins Björns Bjarnasonar dóms-
málaráðherra í Morgunblaðinu
11. júní síðastliðinn, þegar hann
sagði: „Heilbrigð skynsemi segir,
að strangar kröfur þurfi að gera,
þegar hnekkja á ákvörðun lög-
gjafans.“ Þarna er eins og Björn
hafi gleymt því að forsetinn er að-
ili að löggjafarvaldinu: „Alþingi
og forseti Íslands fara saman með
löggjafarvaldið,“ segir í 2. grein
stjórnarskrárinnar. Og í víðari
merkingu er þjóðin auðvitað
handhafi löggjafarvalds líka, þótt
það standi ekki berum orðum í
stjórnarskrá.
Ég veit að það var ekki Björg
Thorarensen sem kenndi Birni
Bjarnasyni stjórnskipunarrétt;
hún er of ung til þess. Kannski
ætti hún samt að huga að því að
gera átak í að bæta kunnáttu lög-
fræðinga á þessu sviði. ■
13. júní 2004 SUNNUDAGUR12
Prófessor fellir engan lokadóm
Nokkuð hefur borið á því að ráð-
herrar og jafnvel stjórnarþing-
menn hafi kvartað undan fyrir-
spurnum þingmanna og jafnvel
leyft sér að tala um mikinn kostn-
að við að svara þeim. Davíð Odds-
son sló því fram að svör við einni
fyrirspurn þingmanns væri vel á
þriðja tug milljóna króna. Ekki
fylgdi neinn rökstuðningur þessu
kostnaðarmati Davíðs Oddssonar
með málefnalegum hætti heldur
virtist sem þessu væri að venju
slegið fram í einhverri ólund yfir
því að þurfa yfirleitt að svara
nokkrum sköpuðum hlut.
Undirritaður hefur borið upp
nokkrar spurningar í þinginu og
hefur orðið var við að svör ráð-
herra eru oft fremur rýr í roðinu.
Stundum hafa svörin beinlínis
verið röng, s.s. þegar Guðni
Ágústsson reyndi að skella skuld-
inni á úreldingu minni sláturhúsa
á tilskipun Evrópusambandsins.
Frjálslyndi flokkurinn leggur
áherslu á að tryggja sanngjarna
samkeppnisstöðu fyrirtækja og
þá sérstaklega að tryggja eðlilegt
og sanngjarnt svigrúm fyrir
minni fyrirtæki. Má nefna að
minni fyrirtæki, sem veita t.d.
internetþjónustu í samkeppni við
Landssímann, telja að fyrirtækið
fari ekki að heiðarlegum starfs-
reglum né úrskurðum samkeppn-
isyfirvalda. Mér var því bæði
ljúft og skylt að vekja athygli
fjármálaráðherra á þessum grun
manna með tveim spurningum
sem ég bar upp í þinginu. Að
óreyndu hefði ég talið að Geir
Haarde hefði tekið þessari fyrir-
spurn fegins hendi og reynt að
afla gagna til að hreinsa Lands-
símann af þeim grun að hann
stæði í óheiðarlegri samkeppni.
Ef athugun hans hefði leitt til þess
að eitthvað væri bogið við starfs-
hætti Landssímans, sem ég á ekk-
ert endilega von á, hefði verið
sjálfsagt að greina frá því og lofa
bót og betrun. Í stað þess kaus
ráðherrann að víkja sér undan að
svara og eru svörin honum til
mikillar skammar; svörin eru
mótsagnakennd og ómerkilegt
orðagjálfur sem lítið hald er í.
Vegna þess hve svörin eru
ómerkileg óskaði ég þess munn-
lega við ráðherrann að hann svar-
aði spurningunum á ný en hann
hefur ekki enn orðið við þeirri ósk
minni. Ég tel að það væri öllum
málsaðilum til framdráttar að
ráðherrann hefði sig í að afla um-
beðinna gagna.
Þingmenn stjórnarliðsins og
ráðherrar hafa reynt að réttlæta
þá furðulegu andstöðu sína við að
þjóðin lýsi afstöðu sinni í þjóðar-
atkvæðagreiðslu til umdeildra
fjölmiðlalaga þannig að það væri
verið að fara gegn þingræðinu. Ef
„þingræðissinnarnir“ í stjórnar-
liðinu teldu að umrædd löggjöf
efldi þjóðarhag þá væri í raun
eðlilegt að stjórnarliðar fögnuðu
því að þjóðin fengi að segja álit
sitt á verkum þeirra og hefðu
engu að kvíða. Nei, skyndilegt tal
ráðherra um að þeir séu nú gríð-
arlegir þingræðissinnar og ekki
megi kasta nokkurri rýrð á það
eru stórundarleg í ljósi þess að
hvernig sömu ráðherrar hafa
svarað þjóðkjörnum fulltrúum á
Alþingi Íslendinga.
Eitt af hlutverkum Alþingis er
að veita framkvæmdavaldinu
(ráðherrum) aðhald og kemur það
eðli málsins í hlut þingmanna
stjórnarandstöðu að gera það. Að
svara þingmönnum með ólund, út
í hött eða með villandi hætti er
vanvirðing við þingræðið og er
það von mín að ráðherrar sem
skyndilega hafa uppgötvað ást
sína þingræðinu taki upp breytta
siði. Góð byrjun væri ef Geir
Haarde sæi sóma sinn í að svara
fyrirspurn minni varðandi starfs-
hætti Landssímans með viðunandi
hætti. ■
Ástin á þingræðinu
Reykingar
Aldrei má því gleyma að reykingar veita
fólki ánægju en kunna jafnframt að
valda því skaða. Sömu sögu er að segja
af sykri, majónesi og öðrum neysluvör-
um sem kunna að valda offitu, hjarta-
vandræðum o.fl. Þetta eru þó engin rök
fyrir því að setja frelsi fólks skorður með
lögum. Ýmis iðja hefur í för með sér
heilsutjón en er engu að síður stunduð
af fjölda einstaklinga. Í stað þess að
hefta frelsi þessara einstaklinga og ann-
arra væri réttlátara að gera einstaklinga í
auknum mæli ábyrga fyrir afleiðingum
gjörða sinna, t.d. hvað kostnað varðar.
Sjónarmið á frjálshyggja.is
Aumingjadýrkun
Ekki það að ég sé að mælast til þess að
allir séu eins, alls ekki, en sjónvarpsþætt-
irnir Út og suður eru sérkennilega þjóð-
legir. Þetta virðist vera svona klassísk
aumingjadýrkun eins og maður hefur
ekki séð síðan Stiklur Ómars Ragnars-
sonar voru upp á sitt besta. Á köflum
voru þær eins og dýragarður – þegar
best lét voru ferðamenn meira að segja
farnir að henda banönum inn á túnið hjá
Gísla í Uppsölum. Ef Íslendingar sjá fólk
sem er með fullu viti verða þeir grænir af
öfund og byrja snimmhendis að níða af
því skóinn, en þeir gapa hins vegar þeg-
ar þeir sjá aumingja.
Egill Helgason á strik.is
Hugarfar gamla tímans
Eiríkur Jónsson, formaður KÍ, lét hafa það
eftir sér í kvöldfréttum Ríkisútvarpsins í
gær, að það væri fráleitt að allir þyrftu að
semja á sömu nótum í kjarasamningum.
Reyndar lét Eiríkur að því liggja að þeir
sem fyrst hefðu gengið frá samningum
hefðu samið af sér. Til allrar guðs ham-
ingju hafa vísari menn en Eiríkur verið í
forsvari fyrir almennri kjarabaráttu lands-
manna á umliðnum árum. Hugarfar
Eiríks endurspeglar íslenskan raunveru-
leika fyrir 20-30 árum þegar víxlhækkan-
ir launa og verðlags lögðu fjárhag heim-
ila í rúst og engar kjarabætur urðu árum
og áratugum saman.
Borgar Þór Einarson á deiglan.co
AF NETINU
Íslenskur her er nú í Afganistan og
tekur þátt í hernámi landsins. Er það
kaldhæðnislegt, að þjóð, sem barist
hefur gegn erlendu hernámi og þurft
hefur að heyja langvarandi baráttu
fyrir eigin sjálfstæði skuli nú taka
þátt í að hernema erlenda þjóð og
senda þangað hermenn.
Reynt er að breiða yfir það að
íslensku liðsmennirnir í Afganistan
séu hermenn og þeir kallaðir „friðar-
gæslumenn“. En þessir menn, sem
eru 17 talsins, eru í einkennisbúning-
um og bera vopn. Þeir fengu her-
þjálfun í Noregi. Slíkir menn hafa til
þessa verið kallaðir hermenn. Það
hefur ekki verið rætt sérstaklega á
Alþingi hvort Ísland væri reiðubúið
að stofna umræddan her í Afganist-
an. Svo virðist sem utanríkisráðherra
hafi upp á sitt eindæmi ákveðið að
stofna umrædda íslenska herdeild.
Er það eftir öðru en margar ákvarð-
anir stjórnarherranna eru nú teknar
án þess að leggja þær fyrir Alþingi.
Telja má víst, að stofnun íslenskrar
herdeildar í Afganistan sé ólögleg.
Þegar Björn Bjarnason hreyfði hug-
myndum um stofnun íslensks hers
sættu þær mikilli andstöðu.
Á ráðherrafundi NATO í Prag
2002 lofuðu forsætis- og utanríkis-
ráðherra að leggja 300 millj. kr. til
herflutninga til Írak með íslenskum
flugvélum. Þetta loforð sætti mikilli
gagnrýni enda virtist svo sem nota
ætti íslenskar farþegaflugvélar til
herflutninga. Íslensk stjórnvöld urðu
því að draga loforðið frá Prag að
hluta til baka. Í staðinn var ákveðið
að verja peningum til flutninga til
Afganistan og Írak. Ísland hefur því
kostað flutninga til Afganistan og nú
tekur Ísland einnig að sér stjórn flug-
vallarins í Kabul á vegum NATO með
því að senda þangað íslenska her-
deild.
Það er mjög óeðlilegt, að Ísland
sé að taka þátt í hernámi í landi, sem
Bandaríkin réðust inn, í enda þótt sú
innrás hafi verið gerð til þess að
leita að Bin Laden og ráðast gegn
al-Kaída. Nær væri fyrir Ísland að
styðja í ríkari mæli en nú uppbygg-
ingarstarf í þróunarlöndum og
mannréttindabaráttu þar. Í þeim
löndum eru verkefni næg. Ísland
hefur unnið nokkurt starf á þessu
sviði í Afríku en auka má það starf
verulega, einkum aðstoð við mann-
réttindabaráttu.
Ekki var rætt mikið á Alþingi um
fjárveitingar til Afgangistan. Fram
kom í fréttum, að Ísland léti 200
millj. kr. renna til Afganistan. Þess
verður að vænta, að Alþingi hafi
samþykkt þá fjárveitingu, þ.e. til
flutninga til Afganistan og stjórnun-
ar flugvallarins í Kabul. Ísland getur
ekki í dag rekið stærsta spítala sinn á
sómasamlegan hátt. Þar er skorið
niður svo mjög, að öryggi sjúklinga
er stefnt í hættu. Á sama tíma og
þannig er ástatt er hlálegt, að Ísland
sé að stunda hermannaleik í fjarlægu
landi, Afganistan. ■
Íslenskur her í Afganistan
Svo virðist sem
utanríkisráðherra
hafi upp á sitt eindæmi
ákveðið að stofna umrædda
íslenska herdeild.
BJÖRGVIN GUÐMUNDSSON
VIÐSKIPTAFRÆÐINGUR
UMRÆÐAN
ÍSLENSKA
FRIÐARGÆSLAN
,,
Meðan vafi er um
hvernig eigi að túlka
ómarktæka niðurstöðu
þjóðaratkvæðagreiðslu, þá
er í meira lagi óráðlegt að
setja lög sem kalla á að það
þurfi að túlka hana á einn
veg eða annan.
GUNNAR KARLSSON
PRÓFESSOR
UMRÆÐAN
ÞJÓÐARATKVÆÐA-
GREIÐSLAN
,,
SIGURJÓN ÞÓRÐARSON
ALÞINGISMAÐUR
UMRÆÐAN
ÞINGRÆÐI