Fréttablaðið - 14.05.2004, Blaðsíða 54

Í nýju hefti af flugritinu Skýveltir Hannes Hólmsteinn
Gissurarson mikilfengleik Dav-
íðs Oddssonar fyrir sér. Hannes
segir engan sem gengið hafi á ís-
lenskri fold meiri en Davíð. Það
er helst að finna megi samjöfnuð
með Gissuri biskup Ísleifssyni á
síðari hluta elleftu aldar og fyrri
hluta þeirrar tólftu. En Hannes
bætir síðan við efasemdum og
bankar aðeins á höfuð Gissurar
svo ljóst megi vera að Davíð sé
mestur Íslendinga frá landnámi
og fram í ófyrirséða framtíð.
Goðsögnin
Það má segja að við Íslending-
ar höfum oft gengið helst til
langt í að upphefja forfeður okk-
ar; að forfeðradýrkun okkar hafi
á stundum dregið kjark úr nútíð-
inni. Glæsileiki Gunnars, viska
Njáls, hreysti Grettis, stórbrotin
persónugerð Egils, skáldagáfa
Snorra – frammi fyrir þessu
virðist öllum toppum hafa verið
náð. Við eftirlifendurnir verðum
vart annað en fölar skuggamynd-
ir stórmenna fortíðarinnar; verk-
efni okkar er að minnast afreka
þeirra og varðveita til handa
komandi kynslóðum. En þótt for-
feðradýrkun geti verið letjandi
er hún jákvætt afl í temmilegum
skömmtum. Virðing fyrir for-
feðrunum heldur aftur af eyð-
andi sjálfelsku okkar; heldur
okkur á jörðinni þegar okkur
nægir ekki að drottna yfir öllu
kviku heldur fyllumst löngun til
að ná undir okkur öllu liðnu og
ókomnu. Virðing fyrir forfeðrun-
um er af sama stofni og virðing
fyrir náttúrunni og öðru fólki og
hefur sömu áhrif á sálartetrið;
temur okkur hógværð og læknar
hroka.
Af þessum sökum er ástæða
til að taka upp vangaveltur
Hannesar Hólmsteins um mikil-
fengleika Davíðs Oddssonar. Ef
við þekktum ekki til þeirra
kumpána myndum við telja að
Hannes væri að hæðast að Davíð.
Það er forn og viðurkennd list að
hæða menn með oflofi. En þá list
kann Hannes ekki. Hannes er
margauglýstur vinur Davíðs og
Davíð hefur mært gáfur Hannes-
ar; bent á hvernig skörp greind
hans finnur sér undirstöður í
hlýju hjarta og kallar fram sindr-
andi gáfur. Hannes dáir Davíð og
Davíð dásamar Hannes. Við get-
um því beðið þess að Davíð hafni
upphafningu Hannesar og af-
þakki oflof hans, en sú bið er til
lítils. Við höfum beðið í tvo ára-
tugi og úr þessu er einskis að
vænta.
Við sitjum því uppi með pró-
fessorinn í stjórnmálaheimspeki
sem bendir á mestan mann sög-
unnar. Og við spyrjum: Hvernig
má það vera? Erum við þeir
lukkunnar pamfílar sögunnar að
mega vera samtíða þessum
manni og svo vel gerð öllsömul,
að í stað þess að krossfesta hann,
eins og fyrri kynslóðir sem rák-
ust á góðmenni og stórmenni,
höfum við hafið hann til æðstu
metorða og átt þá auðmýkt hjart-
ans að beygja allan vilja okkar
undir vilja þessa manns?
Auðvitað er þetta hálfklikkuð
söguskoðun og samtíðargreining
hjá prófessornum. Og þetta væri
ekki annarra vandi nema fyrir
það að Ríkissjónvarpið hefur
lagt sig fram við að útvarpa
þessari sýn prófessorsins; hún
var til dæmis niðurstaða grein-
ingar Ríkissjónvarpsins í þátta-
röð um nýliðna öld og þráðurinn
í samtalssyrpu við eitt hundrað
góðborgara. Upphafning Hann-
esar á Davíð Oddssyni er því
ekki einkamál hans. Og það er
heldur ekki svo að Hannes einn
hafi byggt upp goðsögnina um
Davíð – og enn síður að hann einn
trúi á hana. Þvert á móti hefur
þessi goðsögn verið hálfopinber
trúarbrögð á Íslandi undanfarin
ár. Það hefur nálgast guðlast að
andmæla henni og mörg dæmi til
af mönnum sem orðið hafa fyrir
óláni eftir að hafa lastað goðið.
Hvað veldur?
Þrískipt forsætisráðherratíð
Það má skipta forsætisráð-
herratíð Davíðs Oddssonar í
þrennt. Fyrsti kaflinn nær yfir
stjórnartíðina með Alþýðuflokki
Jóns Baldvins Hannibalssonar
og fyrstu árin með Framsókn. Á
þessari tíð var Davíð stjórn-
málaforingi. Hann mótaði stefn-
una, vann henni fylgi, hélt kúrs-
inum og kom skipinu í höfn.
Hann stóð fyrir löngu tímabærri
uppstokkun í íslensku samfélagi,
dró úr samþættingu viðskipta-
og pólitísks valds og vísaði pils-
faldakapítalistum út úr biðstof-
um ríkisstofnana. Ríkisstjórn
hans mótaði almennar reglur í
stað sértækra aðgerða fyrri ára.
Davíð gerði þetta að sjálfsögðu
ekki einn; hann byggði á því sem
síðasta ríkisstjórn Steingríms
Hermannssonar hafði best gert,
miklum vilja samtaka atvinnu-
lífs og launþega að skapa undir-
stöðu fyrir hagsæld til lengri
tíma og almennum vilja lands-
manna til að byggja hér upp
skikkanlegt samfélag. En Davíð
var réttur maður á réttum stað.
Næsta kaflann í sögu forsæt-
isráðherrans má kenna við lands-
föðurinn. Þetta hlutverk hefur
alltaf notið vinsælda þótt ég hafi
aldrei verið hrifinn af því.
Landsfaðirinn er skapaður í sam-
komulagi stjórnmálaforingja og
þjóðar. Þjóðin veitir foringjanum
traust og hann endurgeldur
traustið með því að taka á sig
táknmynd festu og öryggis.
Landsföðurnum fylgir hins veg-
ar alltaf þöggun. Hlutverkið þol-
ir illa gagnrýni eða opinskáa um-
ræðu. Á tímabilum landsfeðra
geldist því pólitísk umræða og
forðast ágreining. Landsfaðirinn
mætir ekki andstæðingum sínum
í kappræðum heldur ávarpar
þjóð sína; landsfaðirinn er ekki
yfirheyrður um stefnuna heldur
leyfir hann okkur að kynnast við-
horfum sínum eina stutta kvöld-
stund – hann er maður sem er
nefndur.
Þegar stjórnmálaforingi
breytist í landsföður breytist
líka afstaða hans til samfélags-
ins. Markmið hans er ekki lengur
að þoka málum fram heldur
halda friðinn. Þessi afstaða kom
vel fram í sögulegu ávarpi Dav-
íðs á landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins þar sem hann sagðist
vilja stefna að sátt um kvótamál-
ið – á meðan samfélagið hrópaði
á réttlæti. Eftir því sem hlutverk
landsföðurins er leikið lengur,
því óljósari skil verða á milli
föðurins og landsins – höfðingj-
ans og þjóðarinnar. Hvort um sig
verður tákn hins.
Það hefur enginn forsætis-
ráðherra á Íslandi setið lengur
en Davíð. Nokkrir þeirra hafa
komist á stig landsföðurins en
enginn setið svo lengi að hann
komist fram yfir það og yfir á
næsta þrep. Síðasti kaflinn í for-
sætisráðherratíð Davíðs var því
ókannað land og óvissuferð
fyrir hann og þjóðina. Svo virð-
ist sem öll skil lands og föður
hafi rofnað og það sem faðirinn
vill hljóti þjóðin að vilja einnig.
Það er eins og ríkið, það sé hann.
Davíð sjálfur virðist búa yfir æ
minni þolinmæði gagnvart þjóð
sinni og þjóðin hafa misst trú á
að hún gæti séð fótum sínum
forráð án tilsagnar föðurins.
Þjóðin leitar tilsagnar hans þeg-
ar illa gengur og þakkar honum
allt sem vel er gert. Hápunktur
þessa stigs fær prófessorinn í
stjórnmálaheimspeki til að
mæla Davíð við alla gengna
menn og komast að þeirri niður-
stöðu að enginn sé mikilfeng-
legri. Við þekkjum úr sögunni til
hvaða viðmiðana menn grípa
þegar mannlegar mælistikur
duga ekki lengur til að tigna
leiðtogana – fram undan eru að-
eins guðirnir.
14. maí 2004 FÖSTUDAGUR34
Davíð: Berlusconi
og Castro norðursins
Opið laugardaga og
sunnudaga frá 10-16
Dalvegi 6-8 · Kópavogi · Sími 535 3515
www.kraftvelaleigan.is
Frír flutningur
á smávélum um helgar
Við komum með vélina á staðinn og sækjum hana eftir notkun.
Gildir fyrir allar smávélar og lyftur að 6.0 tonnum, á Stór-Reykjavíkursvæðinu.
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
SKRIFAR UM SÉRKENNILEGA STÖÐU
DAVÍÐS ODDSSONAR Í ÍSLENSKU SAM-
FÉLAGI OG ÞÁ SÉRSTÆÐU STÖÐU SEM
DAVÍÐ SETUR SAMFÉLAGIÐ Í.
MÍN SKOÐUN
Það hefur enginn
forsætisráðherra á
Íslandi setið lengur en Dav-
íð. Nokkrir þeirra hafa kom-
ist á stig landsföðurins en
enginn setið svo lengi að
hann komist fram yfir það
og yfir á næsta þrep. Síðasti
kaflinn í forsætisráðherratíð
Davíðs var því ókannað
land og óvissuferð fyrir
hann og þjóðina.
,,
FIDEL CASTRÓ
Hefur stöðvað tímann á Kúbu og neitar þjóð sinni að
njóta ávaxta opins lýðræðislegs samfélags.
SILVIO BERLUSCONI
Náði ríkismiðlum með sókn frá einkamiðlum. Stefnir að
algjörum tökum á ítölsku samfélagi.
DAVÍÐ ODDSSON
Hefur vald yfir ríkismiðlum en sækist eftir einkamiðlum.
Stjórnmálaforingi sem varð landsfaðir en er nú orðinn
ríkið sjálft.
54-55 (34-35) smári 13.5.2004 22:03 Page 2