Fréttablaðið - 15.05.2004, Blaðsíða 29

LAUGARDAGUR 15. maí 2004 29
frumvarpið undir atkvæði
atkvæðisbærra manna í samræmi
við ákvæðið. Ef þjóðin synjar
lögunum, falla þau úr gildi. Engin
lög kveða á um hvað ráðherra ber
að gera ef sú staða kemur upp
enda engin fordæmi fyrir því.
Ef þjóðin hins vegar
samþykkir lögin, gilda þau áfram.
Engin kvöð er þó á forseta til að
láta af embætti, enda hefur hann
farið að samkvæmt stjórnarskrá
og látið þjóðina skera úr um það
sem hann telur vafamál.
Alþingi getur höfðað mál
Alþingi getur hins vegar
höfðað mál gegn ráðherra eftir
lögum um ráðherraábyrgð. Til
þess þarf meirihlutasamþykkt á
Alþingi og er málið höfðað fyrir
landsdómi, sem er sérstakur dóm-
stóll sem fjallar um slík mál. Í 2.
grein laga um ráðherraábyrgð
segir að ráðherra megi krefja
ábyrgðar ef „hann hefur
annaðhvort af ásetningi eða
stórkostlegu hirðuleysi farið í
bága við stjórnarskrá lýðveld-
isins, önnur landslög eða að öðru
leyti stofnað hagsmunum ríkisins
í fyrirsjáanlega hættu“.
Tvenns konar aðstæður gætu
komið upp svo Alþingi gæti
höfðað mál á hendur ráðherra. Þó
ber að hafa í huga að meirihluti
Alþingis þar að samþykkja máls-
höfðun en ef meirihluti Alþingis
sem ráðherra styðst við stendur
með honum í málinu er ekki lík-
legt að sá meirihluti muni
samþykkja málshöfðun á hendur
honum.
Annars vegar væri málshöfðun
hugsanleg ef dómstólar úr-
skurðuðu að lög brytu í bága við
stjórnarskrá eða önnur landslög.
Hins vegar mætti höfða mál á
hendur ráðherra ef forseti
staðfesti ekki lögin og þau yrðu
felld í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Ef ekki kemur til máls-
höfðunar fyrir landsdómi getur
einhver sem telur á sig hallað með
lögunum farið með almennt
dómsmál fyrir dómstóla og látið
reyna á það hvort lögin séu gild
eða ekki.
Ef ráðherra fellst ekki á
málskotsrétt
Ef ráðherra túlkar hins vegar
26. grein á sama hátt og Þór
Vilhjálmsson þá væri honum
óskylt að leggja málið undir
þjóðaratkvæði. Sérfræðingar í
lögum sem Fréttablaðið talaði við
telja yfirgnæfandi líkur á því að
forsætisráðherra muni ekki túlka
26. grein á þennan hátt. Ef sú
staða kæmi upp að forseti Íslands,
Ólafur Ragnar Grímsson, ákveði á
synja lögum um fjölmiðla stað-
festingar, þykir afar ólíklegt að
forsætisráðherra, Davíð Oddsson,
teldi sér óskylt að leggja málið
undir þjóðaratkvæðagreiðslu.
Ef forsætisráherra hins vegar,
kysi að túlka stjórnarskrána á
þann hátt að honum beri ekki að
leggja málið undir dóm þjóðar-
innar gæti Alþingi hér einnig
höfðað mál gegn ráðherra fyrir
landsdómi samkvæmt lögum um
ráðherraábyrgð. Einnig væri
hægt að höfða mál fyrir
almennum dómstólum þar sem
yrði látið reyna á túlkun ráðherra
á 26. grein. ■
MÁLSKOTSRÉTTUR Forseti Íslands,
Ólafur Ragnar Grímsson, íhugaði
að beita málskotsrétti sínum vegna
öryrkjafrumvarpsins svokallaða.
Málið var mjög umdeilt og mætti
mikilli andstöðu í þjóðfélaginu. Í
yfirlýsingu sinni, sem hann sendi
frá sér 24. janúar 2001 sagði
forsetinn: „Að undanförnu hefur
verið látin í ljós sú skoðun að forseti
Íslands ætti ekki að undirrita lög
um breytingu á almannatrygginga-
lögum sem Alþingi hefur nú
samþykkt. Rökin hafa einkum verið
að lögin samrýmist ekki mannrétt-
indaákvæðum stjórnarskrárinnar.
Við meðferð málsins á Alþingi og
í almennri umræðu hefur komið
skýrt fram að ágreiningur er um
þau rök, bæði meðal lögfræðinga og
annarra sem málið varðar.
Samkvæmt stjórnskipun Íslands
gildir sú ótvíræða regla að það eru
dómstólar landsins sem kveða á um
hvort lög samrýmast stjórnarskrá
sbr. nýfallinn dóm Hæstaréttar frá
19. desember árið 2000. Forseti
lýðveldisins fer ekki með
úrskurðarvald um það hvort lög fari
í bága við stjórnarskrána né heldur
felur þjóðaratkvæðagreiðsla í sér
niðurstöðu í þeim efnum.
Alþingi hefur nú samþykkt
frumvarpið um almanna-
tryggingar sem lög með form-
legum hætti og stuðningi ríflegs
meirihluta þingmanna.
Þótt forseti Íslands hafi
samkvæmt stjórnarskrá heimild til
að vísa lögum til þjóðaratkvæða-
greiðslu verður að gæta ítrustu
varkárni og rök vera ótvíræð þegar
því valdi er beitt.
Með tilliti til alls þessa hef ég
ákveðið að staðfesta lög um
breytingu á almannatryggin-
galögum sem Alþingi samþykkti
24. janúar 2001 en ítreka um leið
mikilvægi þess að kappkostað sé
að ná sáttum í deilum um réttindi
öryrkja“. ■
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Íslands:
Dómstólar kveða á um hvort
lög samrýmist stjórnarskrá
JÓN STEINAR GUNNLAUGSSON
Að sögn Jóns Steinars er deilt um hvort að
atbeina ráðherra þurfi til svo að forseti geti
nýtt sér þennan rétt.
28-29 Forsetinn 14.5.2004 15:45 Page 3