Fréttablaðið - 02.10.2004, Blaðsíða 44

Una Margrét Jónsdóttir, dagskrárgerðarmað-
ur hjá Ríkisútvarpinu, hefur undanfarin fimm
ár rannsakað söngvaleiki barna. 350 börn og
146 fullorðnir hafa liðsinnt Unu sérstaklega og
meðal annars hélt hún til Færeyja, Grænlands
og Bandaríkjanna til að grennslast fyrir um
uppruna leikja.
Þeir skipta tugum og jafnvelhundruðum, söngvaleikirnirsvokölluðu sem íslensk börn
hafa leikið á skólalóðum og raunar
hvar sem er í gegnum árin og ald-
irnar. Þátttakendur eru ýmist tveir
eða fleiri, stundum er bara sungið
og klappað, stundum er líka hlaup-
ið og næstum alltaf er hlegið.
Una Margrét undi sér sjálf vel
við slíka leiki á bernskuárunum og
það kviknaði ljós þegar hún komst
yfir plötu í safni Ríkisútvarpsins
með amerískum söngvaleikjum. Í
kjölfarið grennslaðist hún fyrir um
hvað til væri af hljóðritunum ís-
lenskra söngvaleikja en greip svo
að segja í tómt. „Það var ekkert til
í Ríkisútvarpinu en eitthvað í Árna-
stofnun og reyndar talsvert af
svokölluðum úrtöluromsum eins og
Ugla sat á kvisti,“ segir Una. Hún
hrósar árvekni Ameríkananna sem
snemma áttuðu sig á að svona vit-
neskja væri einhvers virði og eiga
t.d. hljóðritanir frá 1935.
Og fyrst að fjallið kemur ekki til
Múhameðs þarf Múhameð að fara
til fjallsins. „Mér finnst mikilvægt
að halda þessum menningararfi til
haga og þar sem það hafði ekki
verið gert var ekki annað að gera
en að ráðast í verkefnið. Ég vildi
hljóðrita leikina, grennslast fyrir
um uppruna þeirra og athuga hvað
hefði bæst við frá því ég var barn.“
Fram, fram, fylking
Una kleif þrítugan hamarinn í leit
sinni að leikjum og upplýsingum og
hitti mann og annan á leiðinni. „Ég
útbjó krossapróf með fjölda leikja
og lagði það fyrir 350 börn í grunn-
skólum víða um land. Svo talaði ég
við þau börn sem þekktu flesta
leiki eða kunnu eitthvað sem ég
hafði ekki heyrt af áður. Ég tók upp
ótal hljóðdæmi, bæði á skólalóðun-
um og hér í útvarpinu.“ Una talaði
líka við fullorðið fólk og telst til að
viðmælendur hennar sem komnir
voru af bernskuskeiðinu hafi verið
146. „Þau samtöl voru sum hver
mjög gagnleg og sýna að sumir
leikjanna eiga sér langa sögu.“ Því
til staðfestingar nefnir hún hinn
kunna Fram, fram, fylking. „Hann
virðist algjörlega ódrepandi. Ég
held að öll börn kunni hann. Hann
er aldargamall og það var Ari Jóns-
son á Þverá sem samdi íslenska
textann. Mér er ekki að fullu
kunnugt hvenær það var en leikur-
inn var orðinn vinsæll upp úr alda-
mótunum 1900.“ Textinn í Fram,
fram, fylking er á köflum nokkuð
tyrfinn og vill fyrir vikið stundum
misskiljast. Una kann sögur af því.
„Stundum syngja börnin „vaskir,
vaskir, vaskir menn“ í stað „vaki,
vaki, vaskir menn“. Og faðir minn
hélt á sínum æskuárum á Akranesi
að í stað „voða ber að höndum“ ætti
að segja „voða berar hendur“.“
Una hlær að misskilningum og seg-
ir hann bara skemmtilegan.
Við rannsóknir í Harlem
Una fór út fyrir landsteinana í leit
sinni að uppruna söngvaleikja og
fékk meðal annars styrki frá
Sumargjafarsjóði og Grænlands-
sjóði til að heimsækja Færeyjar og
Grænland. „Það var mikið ævintýri
að koma til þessara landa og ég
komst að því að sumir leikjanna
sem leiknir eru hér eru líka til þar.“
Hún lét þó ekki staðar numið
heldur fór líka til Bandaríkjanna
enda hafði hún fregnað að þeldökk
börn lékju oft söngvaleiki. „Ég
heimsótti Harlem-hverfið í New
York til að freista þess að finna
hliðstæður íslenskra leikja.“ Fyrir
misskilning og óheppni stóð skóla-
hald ekki yfir í heimsborginni
þegar Unu bar að garði og góð ráð
dýr. „Ég stóð því á götum úti með
upptökutæki og ávarpaði foreldra
sem voru með börn á ferð og spurði
hvort ég mætti tala við börnin um
það sem ég var að rannsaka. Undir-
tektirnar voru misjafnar, sumir
leyfðu mér vart að klára setning-
una og strunsuðu áfram en aðrir
voru mjög almennilegir og leyfðu
mér að tala við börnin. Mér til
sárra vonbrigða fann ég nánast
ekkert af leikjunum sem ég vonað-
ist til að finna. Ákveðnir leikir eru
hins vegar mjög vinsælir þar ytra
en þeir virðast ekki hafa borist
hingað.“
Bimbi rimbi rimbamm
Meðal þess sem bæst hefur við ís-
lenska söngvaleiki frá því að Una
var ung eru svokallaðir klappleikir.
„Slíkir leikir voru ekki komnir
þegar ég var krakki,“ segir Una,
sem í aðra röndina saknar þess því
þeir eru margir hverjir bráð-
skemmtilegir. „Dæmi um klapp-
leiki er Einn sjómaður sem er til í
mörgum útgáfum og sú vinsælasta
er Einn sjómaður Hallgríms-
kirkja.“ Leikurinn er þannig að um
leið og sungið er er leikinn lát-
bragðsleikur og leikendur ýmist
halla sér, mynda grímu fyrir and-
litinu eða taka sig kverkataki á
meðan sungið er Hall-gríms-kirkja.
„Þetta er bráðfyndinn orðaleikur
og það eru til margar útfærslur af
þessum leik,“ segir Una. Hann er
ættaður utan úr heimi en henni er
ekki kunnugt hver gerði íslensku
útgáfuna. Kann höfundinum hins
vegar bestu þakkir, „enda er text-
inn mjög skemmtilegur“.
Eins og gengur koma nýir leikir
niður á vinsældum annarra eldri og
sem dæmi um slíkt nefnir Una að
Bimbi rimbi rimbamm sé ekki eins
vinsæll nú og í hennar ungdómi.
„Það kunna hann þó margir krakk-
ar og leika hann af alveg sama
ímyndunarafli og fjöri og áður
fyrr,“ segir hún og heldur áfram:
„Það er annars merkilegt með þann
leik að hann er ekki til í Danmörku
og ég hef ekki séð heimildir um
hann annars staðar. Það gæti því
verið að Bimbi rimbi rimbamm sé
alíslensk smíð.“
Una vinnur nú að tólf þátta röð
um söngvaleikina og verða þeir á
dagskrá á sunnudögum á Rás 1 í
vetur. „Ég hef haft mikla ánægju af
þessu og stefni á að skrifa bók um
efnið. Mig vantar bara útgefanda,“
segir Una Margrét Jónsdóttir og
raular Fram, fram, fylking fyrir
munni sér, með upprunalega text-
anum eftir Ara á Þverá.
bjorn@frettabladid.is
32 2. október 2004 LAUGARDAGUR
UNA MARGRÉT JÓNSDÓTTIR Tólf þátta röð um söngvaleiki verður á dagskrá Rásar 1 í vetur
EINN SJÓMAÐUR FÓR TIL HALL, HALL, HALL. Stúlkur í Ísaksskóla í vinsælum klappleik.
FRAM, FRAM, FYLKING „Faðir minn hélt á sínum æskuárum á Akranesi að í stað „voða
ber að höndum“ ætti að segja „voða berar hendur“.“
Bimbi rimbi
rimbamm
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/S
TE
FÁ
N
-
V
IL
H
EL
M