Tíminn - 25.11.1973, Blaðsíða 8

TÍMINN
Sunnudagur 25. nóvember 1972
F^\\
llh, / .illll
■
Hannes Jónsson félagsfræðingur:
ÞETTA ER ÖRUGLEGA
RÓTTÆKASTA. EN FRIÐ-
SÆLASTA EFNABYLTING,
SEM HÆGT ER
AÐ FRAMKVÆMA
Samtal við Hannes Jónsson um framleiðslusamvinnufélög
Eins og fram kom hér aö fram-
an í viðræðum við rafvirkjana hjá
Samvirki, var það Ilannes Jóns-
son, félagsfræöingur, scm var
hugmyndafræðingurinn bak við
framleiöslusamvinnufélag raf-
virkja, en llannes lagði undir-
stöðuna með þvi að semja sam-
þykktir félagsins og réttarform.
Við áttum þvi stutt samtal við
Hannes Jónsson félagsfræðing
um tiidrög þcss, að hann tók þctta
verk að sér, en Ilannes er kunnur
sam vinnuinaður.
Sagðist honum frá á þessa leið:
FUF gaf út bæk-
ling um framleiðslu-
samvinnu 1953
— Það eru nú liðnir meir en
tveir áratugir siðan ég byrjaði að
sinna framleiðslusamvinnu, sem
er mikið og merkilegt mál. Arið
1953 gaf Félag ungra framsókn-
armanna til dæmis út eftir mig
stóran bækling um framleiðslu-
samvinnu og sitthvað fleira.
Framleiðslusamvinna, ef henni
væri beitt gæti haft mikil áhrif á
hag manna og ég hika ekki við að
segja, að þetta er örugglega rót-
tækasta, en friðsælasta efnahags-
bylting, sem hægt er að fram-
kvæma, vegna þess að hún sam-
einar fjármagn og vinnu i hönd-
um þeirra, er starfa við fram-
leiðsluna. Hún er, eða getur verið,
einn veigamesti þátturinn i þvi,
sem við nefnum atvinnulýðræði.
Félagsleg hönnun
A sinum tima leituðu rafvirkjar
til min með stofnun framleiðslu-
samvinnufélags, en mitt verkefni
fyrir félagið var félagsleg hönn-
un þessarar starfsemi. Samdi ég
fyrir þá samþykktir fyrir fram-
leiöslusamvinnufélag, þannig að
unnt var að skrásetja félagið sem
samvinnufélag, en samvinnulög-
in eru orðin mjög gömul hér á
landi og hafa ekki verið endur-
skoöuð. Þau eru að þvi leyti til úr-
elt, að þau gera ekki ráð fyrir
framleiðslusamvinnufélögum
sérstaklega. t tilkynningu til
firmaskrárritara , (sbr. 10. og 11.
gr. laga um samvinnufélög nr. 36,
27. júni 1921) segir, að tilgangur-
inn og starfsemi félagsins sé:
Að bæta hag starfandi rafvirkja
I félaginu mcð þvi, að reka raf-
magnsverkstæði, annast raflagn-
ir, viðgerðir á raftækjum og
hvers konar þjónustu, sem til-
heyrir verksviði rafvirkja, svo og
að reka innflutningsverzlun og
annast hvcrs konar raftækja-og
efnissölu til rafvirkja.
Annar tilgangur er svo auðvitað
sá, að bæta kjör og félagslega að-
stöðu rafvirkja þeirra, með þvi að
tryggja launajafnrétti og hindra
arðrán af vinnu þeirra.
— Hvert er i stuttu máli megin-
markmið framleiðslusamvinnu-
félaganna?
Markmið fram-
leiðslu sam-
vinnunnar
— Meginmarkmið framleiðslu-
samvinnufélaganna eru fjögur: 1
fyrsta lagi, að uppræta fjármuna-
lega mismatiðá mönnuinmeð þvi
aö sameina fjármagn og vinnu i
höndum hins vinnandi fólks við
atvinnureksturinn.
1 öðru lagi, að afnema arðrán af
vinnu, með þvi að tryggja hinu
vinnandi fólki allan afrakstur
fjármagns og vinnu og finna
þannig og greiða verkafólkinu
sannvirði vinnunnar við fram-
leiðsluathöfnina.
1 þriðja lagi, að tryggja verka-
fólkinu á lýðræðislcgan hátt yfir-
ráð við stjórnun atvinnurckstrar-
ins.
1 fjórða lagi, að gera verkafólk-
ið efnalega sjálfstæða framleið-
endur, sem ráða bæði fjármagni
og vinnu, yfirtaka hlutverk at-
vinnurekandans, uppræta milli-
liðinn og efla sjálfstæði verka-
fólksins.
Enn eitt grundvallaratriði, sem
telja verður til markmiða fram-
leiöslusamvinnufélaga, eins og
allra annarra félaga, sem vinna
að varanlegum framförum og
kjarabótum launþega, er að
vinna að framförum I verktækni
og vinnuaðferðum viðkomandi
starfsgreinar. Tækniframfarir,
vaxandi verktækni og vinnuhag-
ræðing, sem miða að aukinni
framleiðni og framleiðslu, eru
forsendur bættra lifskjara og
vaxandi hagsældar og þar með
meginundirstaða varanlegra
kjarabóta. Að þessu hljóta fram-
leiðslusamvinnufélögin þvi að
keppa.
Hagnýtingin á framleiðslusam-
vinnu sem úrræði í kjarabarátt-
unni gerir verkamanninn ábyrgj-
an þátttakanda ekki aðeins i
framleiðslunni heldur einnig í at-
vinnu- og viðskiptarekstrinum.
Innan vébanda framleiðslusam-
vinnufélagsins er hinn starfandi
maður i senn eigandi fyrirtækis-
ins með félögum sinum og vinnu-
þiggjandi, sjálfstæður launþegi
og atvinnurekandi, sem rekur
fyrirtæki sitt á félagslegum
grundvelli, þvi gert er ráð fyrir
athafnafrelsi og blönduðu hag-
kerfi, þar sem athafnasvigrúm er
fyrir einkarekstur, samvinnu-
rekstur og opinberan rekstur.
Helztu vandamál
framleiðslusam-
vinnufélaga.
— Hver eru helztu vandamál
framleiðslusamvinnufélaga?
— 1 þessu sambandi er rétt að
taka fram, að starfræksla fram-
leiðslusamvinnufélaga er ekki
eins auðveld og menn kunna að
halda. Dauðatala þeirra er mjög
há. A vegi þeirra eru margir
þröskuldir, sem erfitt hefur
reynzt fyrir vinnandi fólk að yfir-
stiga. Skal ég nú drepa lauslega á
fjóra þeirra:
1 fyrsta lagi er skortur verka-
fólks á rekstursfétil þess að koma
fjárhagslega fótunum undir fé-
lögin.
1 öðru lági má nefna skort á við-
skiptavinum, einkum á meðan
veriðerað byggja fyrirtækið upp.
1 þriðja lagi má nefna skort
verkafólksins á reynslu við fram-
kvæmdastjórn fyrirtækja og fjár-
munalega starfsemi.
Og i fjórða lagi má nefna ýmis-
leg persónuleg miskliðarefni,
sem upp geta komið meðal fé-
lagsmanna i slikum sameignarfé-
lögum, svo sem afbrýðisemi, ó-
ánægju og tortryggni af einu eða
öðru tagi, sem er afleiðing félags-
legs vanþroska.
Reynslan sannar, að öll þessi
atriði hafa á ýmsum stöðum og
timum orðið framieiðslusam-
vinnunni fótakefli.
Mér virðist þó, að það sé langt i
frá, að þessir erfiðleikar séu ó-
yfirstiganlegir miðað við núver-
andi ástand i islenzku þjóðfélagi.
Iðnsveinar á tslandi eru t.d.
ekki það illa á sig komnir fjár-
hagslega, að þeir geti ekki margir
saman lagt fram nægjanlegt fé til
þess að mynda þann höfuðstól
framleiðslusamvinnufélags, sem
nægja mundi til þess að koma fót-
Hannes Jónsson félagsfræðingur.
Hann er hugmyndafræðingurinn
bak við framleiðslusamvinnu-
félagið.
unum undir slikt firma, sem gæti
svo opnað viðskiptareikning i
banka, er tryggði þeim eðlilegt
rekstursfé likt og öðrum firmum i
landinu.
Hitt er lfka augljóst, að eftir-
spurn efjtir atvinnuþjónustu iðn-
sveina er það mikil á Islandi i
dag, að ekki ætti að verða skortur
á viðskiptavinum fyrir fram-
leiðslusamvinnufélag iðnsveina,
enda ætti að vera auðvelt fyrir
starfandi samvinnufélög og sam-
vinnusamtök i landinu að beina
verkéfnum til slikra félaga.
Hvað snertir þriðja erfiðleik-
ann, skort verkafólks á reynslu
við framkvæmdastjórn fyrir-
tækja og fjármunalega starfsemi,
þá er þess að gæta, að fram-
leiðslusamvinnufélög geta að
sjálfsögðu, ekki slður en önnur
fyrirtæki, ráðið i sina þjónustu
viðskiptafræðinga eða aðra menn
með verzlunarþekkingu og
reynslu af fjármunalegri starf-
semi og viðskiptalifinu.
Fjórði erfiðleikinn snertir fé-
lagsandann innan félagsins. Rið-
ur að sjálfsögðu á, að forusta fé-
lagsins geri sér far um að skapa
og viðhalda heilbrigðum félags-
anda, efla félagslegt siðgæði fé-
lagsmanna, og fyrirbyggi þar
með að persónuleg afbrýðisemi,
flokkadrættir, óánægja og tor-
tryggni grafi um sig meðal fé-
lagsmanna. Að sjálfsögðu veltur
mest á aðalforustumönnum fé-
lagsins hvað þetta snertir. Gegni
þeir hlutverki sinu vel, ætti þetta
ekki að verða framleiðslusam-
vinnufélagi fremur en öðrum fé-
lögum atvinnu-og viðskiptalifsins
að fótakefli.
Elzta grein
samvinnunnar
— Hvað geturðu sagt okkur um
uppruna framleiðslusamvinnu?
— Framleiðslusamvinnan er
elzta grein samvinnufélaga. Hún
á uppruna sinn i Frakklandi fyrir
áhrif Buchez árið 1831: hún hefur
gengið mjög misjafnlega, og mér
finnst sérstök ástæða til að taka
það fram, að dauðatala fram-
leiðslusamvinnufélaga er hlut-
fallslega hærri en nokkurrar ann-
arrar tegundar samvinnufélaga.
Samt sem áður er það staðreynd,
að innan alþjóðasambands sam-
vinnumanna eru nú samtals
63.110 framleiðslusamvinnufélög
meö samtals 5,4 milljónir félags-
manna og velta þeirra var um
1.780 milljónir sterlingspunda ár-
ið 1968.
Skilgreining og
flokkun
— Væri hægt i stuttu máli að
skilgreina samvinnuformið frek-
ar að þessu leyti?
— Framleiðslusamvinnufélög-
in má skilgreina þannig, að þau
séu atvinnufyrirtæki, sem verka-
fólkið, er við þau vinnur, á og rek-
ur á eigin ábyrgð og áhættu á
grundvelli lýðræðislegrar stjórn-
skipunar og nýtur alls afraksturs-
ins af I hlutfalli við framlagða
vinnu.
Aðalhlutverk framleiðslusam-
vinnufélaganna er og hefur verið
að vinna að félagslegum og efna-
hagslegum hagsmunum meðlima
sinna, með þvi að veita þeim stöö-
uga vinnu, tryggja þeim allan af-
rakstur vinnu og fjármagns og
gera þá þannig sjálfstætt verka-
fólk á grundvelli gagnkvæmrar
samhjálpar.
Framleiðslusamvinnufélög
flokka I tvo meginflokka. Anna*
vegar ,eru iðnfélög með sam-
vinnusniði, en hins vegar iðjufé-
lög með samvinnusniði.
1 iðnfélögunum bindast iðn-
sveinar samtökum til þess að ger-
ast sjálfstæðir verktakar, vinna
fyrir eigið verktakafélag, sem
flytur þá oft einnig inn vöru og
hráefni og annast sölu á henni,
jafnframt vinnunni, beint til
vinnukaupenda.
1 iðjufélögunum gerir vinnandi
fólk aftur á móti samtök sin á
milli til þess að framleiða mark-
aðsvöru úr hráefni eða að ein-
hverju leyti unnu efni og selja
hana ýmist til annarra samvinnu-
félaga eða dreifingaraðila á neyt-
endamarkaði, segir Hannes Jóns-
son félagsfræðingur að lokum.
Bólstrarar og bif-
vélavirkjar næstir
Hugsjónamenn og fræðimenn
af ýmsu tagi hafa um aldir reynt
að uppræta arðrán af vinnu, ým-
ist með þvi að leggja hugmynda-
fræðilegan grundvöll, eða gera
blóðugar byltingar i nafni réttlæt-
is. Bylting Hannesar Jónssonar
félagsfræðings og rafvirkjanna i
framleiðslusamvinnufélaginu er
kyrrlát og lætur ekki mikið yfir
sér við fyrstu sýn. En innan raða
félagsmanna er heilbrigður og
mikill áhugi, sem utanaðkomandi
maður skynjar. Kannski er þetta
fyrsti blær, sem boðar nýtt vor i
mannlifi og nýjar framfarir i
málefnum vinnandi stétta. Þótt
ekki kæmi það fram hér, er okkur
kunnugt um, að Hannes Jónsson
félagsfræðingur er að vinna að
svipuðum verkefnum um þetta
leyti, þar eð ýmsar fleiri stéttir
hugleiða nú framleiðslusam-
vinnufélög, svo sem bifvélavirkj-
ar og húsgagnabólstrarar, svo
eitthvað sé nefnt.
Jónas Guömundsson
Lögfræðiskrifstofa
Vilhjálms Arnasonar hrl.,
Iðnaðarbankahúsinu, Lækjargötu 12 3.
hæð, simar 24635 og 16307.
Jón B. á lager Samvirkis.