Tíminn - 25.11.1973, Blaðsíða 20

20
TÍMINN
Sumiudagur 25. nóvember 197:$
I EINA TlÐ VAR RIT-
LISTIN MIKILS METIN
Höfum viö vanrækt skrift og
leturgerð okkar nú á sfftari tim-
um? Hvaft er skrift og leturgerft?
Svolitift mismunandi hnykkir i
bleki efta blýi á pappír, myndu
gárungarnir ef tii vill segja. Vift-
fangsefni þessarar greinar er ein-
mitt hlutverk, mikilvægi og stafta
skriftar á islandi nú og einnig
verftur ögn skyggn/.t aftur í aldir
og litift á þróunina i stórum drátt-
um, — hér á landi og crlendis.
„Frá þvi ritöld hófst hér á
landi, hefur ritlistin verift i nán-
um tengslum við menningu þjóð-
arinnar. Menn fundu fljótt, að rit-
kunnátta var nauðsyn. Ekki að-
eins nauðsynleg kunnátta fá-
menns hóps embættismanna,
heldur allri alþýðu. Ritlistin varð
þvi snemma þjóðareign. Menn
endurrituðu bækur af stakri
vandvirkni. Annálar voru skráð-
ir, og bréf fóru manna á milli.
Ritað orð var um aldaraðir einn
helzti tengiliður i samskiptum
manna. Ritlistin var talin til fag-
urra lista (leturbr. blaðamanns).
Afstaða fólks til viðfangsefnisins
ásamt skriftaráhöldum krafðist
þess, að menn vönduðu rithönd
sina”.
L>etta er hluti úr formála bókar,
er ber nafnið Leturog kom út árið
1970. L>etta er kennslubók í letur-
gerð, en höfundar eru Björgvin
Sigurgeir Haraldsson kennari og
Torfi Jónsson auglýsingateiknari.
Greinin, sem hér fer á eftir, er
byggð á viðtölum við þann fyrr-
nefnda, Björgvin Sigurgeir, en
undanfarin ár hefur hann beitt
sér fyrir eflingu og breytingu a
skriftarkennslu i skólum lands-
ins.
Björgvin fæddist að Hauka-
bergi i Dýrafirði árið 1936. Hann
nam frjálsa myndlist við Hand-
iða- og myndlistaskólann, er nú
heitir Myndlista- og handiöaskóli
Islands, siðan fór hann i handa-
vinnudeild Kennaraskólans og
lauk prófi þaðan 1963. Einnig
stundaði hann nám i hagnýtri
myndlist við Staatliche Hoch-
schule fur bildende Kunste i
llamborg. Og nú siðast fram-
haldsnám i Noregi. Að loknu
námi við Kennaraskólann 1963
hól' hann kennslu við Vighóla-
skóla i Kópavogi, þar sem hann
hel'ur kennt siðan. Jafnframt
hefur hann kennt við Myndlista-
og handiðaskólann frá 1971. Frá
barnæsku hefur Björgvin haft
mikinn áhuga á myndlist, og
hefur um árabil bæði málað og
stundað höggmyndalist og grafik.
Einkasýningu hélt hann 1968. Auk
þess hel'ur hann tekið þátt i haust-
sýningum FIM og sýningum
My ndhöggvarafélagsins i
Iteykjavik. En þetta er þáttur,
sem ekki verður fjallað um hér.
Áhuginn vaknaöi
vegna þarfarinnar
— Þegar ég hóf teiknikennslu i
Kópavogi fyrir 10 árum, stóð ég
frammi fyrir þvi vandamáli, mið-
að við þær aðstæður, sem voru i
skólanum á þeim tima, að mér
fannst eðlilegt, að breytingu yrði
að gera á námstilhöguninni og
koma inn i teiknikennsluna i skól-
anum fleiri greinum, sem þó féllu
saman við það, sem mér var falið
að gera. Þess vegna tók ég fyrir
að kenna leturgerð i fjórða bekk
gagnfræðastigsins, með allgóðum
árangri. Bæði að minum dómi og
samkennara minna varð það til
þess, aö frágangur nemenda á
skrifuðu máli var mjög til batn-
aðar. tslenzkukennarar og aðrir
fundu mun á frágangi og skrift
þeirra, sem brautskráðust við
gagnfræðapróf, og hinna, er luku
landsprófi, einkum miðað við
það, sem verið hafði næstu árin á
undan.
— Var þetta eini skólinn, þar
sem kennsla sem þessi fór fram
um þetta leyti?
—■ A þessum tima mun þetta
hafa verið eini skólinn. En nokkru
siðar munu fleiri skólar hafa tek-
ið upp kennslu hliðstæða þessari.
— Hvað með þá menntun, sem
þú hafðir um þetta leyti. Fannst
þér þú hafa nægilega þekkingu til
þess, sem þú varst að kenna?
— Nei, ég fann fljótlega, að ég
var alls ekki nægilega undirbúinn
til að veita þessa kennslu. A þess-
um tima, 1963, var Torfi Jónsson
nýkominn heim frá námi i aug-
lýsingateiknun i Hamborg, með
skrift sem sérgrein. Og hann hélt
nokkur námskeið að tilhlutan
Teiknikennarafélagsins uppi i
Myndlista- og handiðaskóla —
fyrir teiknikennara, sem vildu
kenna skrift i skólunum. Ég sótti
þessi námskeið, en nokkrum ár-
um áður hafði ég, eins og þegar er
komið fram, lært skrift sem
undirstöðu undir auglýsinga-
teiknun i Myndlista- og handiða-
skólanum.
Nú, jafnhliða þvi sem ég reynd.i
að kenna skriftina, reyndi ég að
afla mér allra tiltækra upplýs-
inga i bókum, skoðaði skrift, æfði
ýmsarskriftargerðirog reyndi að
færa mér það til nota i skriftar-
kennslunni.
— Hvenær vaknaði eiginlega
áhugi þinn á skrift og skriftar-
kennslu?
— Hann vaknaði i rauninni ekki
fyrr en ég fór að kenna. Hann
vaknaði hreinlega af þörf, af þvi
að ég vildi gera kennsluna við
tækari, og ég valdi skriftina. Ef til
vill hafa námskeið Torfa valdið
sinu um. og svo hitt. að ég var
samtiða honum i Hamborg '61 og
'62. en þar var leturgerð m jög virt
námsgrein. Enda hafa Þjóðverj-
ar ætið staðið framarlega i
grafiskum listgreinum.
— En hvenær var það svo, sem
þú fórst út i þetta sérnám i skrift
erlendis, sem þú hefur minnzt á
við mig áður?
— Það var árið 1970. Þá fékk ég
ársleyfi frá kennslu og fór i skóla i
Noregi, Statens lærerskole i
forming i Osló, komst þar inn ási?
asta ár teiknideildarinnar, tók
lokapróf frá skólanum og fékk
þar með full réttindi, þ.e. auðvit-
að norsk réttindi, til teikni- og
skriftarkennslu i framhaldsskól-
um, þ.e. eftir grunnskólastig. Ég
tók form- og litafræði sem aðal-
grein, en skrift og skriftarsögu,
sem hliðargrein. Þar að auki var
svo listasaga og uppeldisfræði,
þar sem aðallega var fjallað um
kennslu fullorðinna. Forsendur
fyrir skriftarnámi minu voru ekki
til i Noregi, — skrift var ekki
kennd sem sjálfstæð grein við
kennaraskólann. Aftur á móti er
mjög góð skriftardeild við Statens
handverks- og kunstindustriskól-
ann i Osló, og þar fékk ég með
leyfi skólanna og ráðuneytisins
norska að taka hluta námsins. Við
skólann vann ég að sérstakri
kennsluáætlun — kennslufræði-
legri ritgerð, svokallaðri ,,hoved
oppgave”, en i henni fjallaði ég
um skriftarsöguna, skriftarþróun
hjá börnum á aldrinum tveggja
til sjö ára með tilliti til teikniþró-
unarinnar á sama aldursskeiði.
Siðan tók ég fyrir, hvernig byggja
skyldi upp nám i skrift og skrift-
arsögu fyrir fólk á aldrinum 17 til
19 ára. Þessi kennsluáætlun hæfir
t.d. forskóla Myndlista- og hand-
iðaskólans, en auðvitað einnig
fleiri skólum með fólk á þessum
aldri.
Litið á skriftina sem list-
grein
— Hvað um gildi og traustleika
islenzkrar skriftar liðinna alda,
Björgvin?
— tslenzk skrift stendur á mjög
traustum merg. Með fáum eða
engum þjóðum var skrift eins
þýðingarmikill þáttur i lifi manna
og hér hjá okkur. Og almenn
skriftarkunnátta hefur verið
miklu meiri hér en með öðrum
þjóðum. Góðir skrifarar voru
mikils metnir, — það var litið á þá
sem listamenn, — vegna skriftar-
innar, sem og vegna skreytinga i
bókum. Annars munu stundum
aðrir hafa skreytt bækurnar en
þeir, sem skrifuðu þær. Einnig
var leturgerð rikur þáttur i is-
lenzkri alþýðulist.
— Þú télur það sem sagt óyggj-
andi, að litið hafi verið á skrift
hér fyrr á öldum sem listgrein?
— Já, tvimælalaust. Það hefur
mikil virðing verið borin fyrir
þessum mönnum, og er að sjá
sem þeir hafi margir hverjir ver-
ið á mála hjá rikum mönnum.
Tökum til dæmis Flateyjarbók,
sem talin er rituð á siðari hluta
14. aldar. 1 formála hennar er
greint frá þvi, að hún sé rituð af
prestunum Jóni Þórðarsyni og
Magnúsi Þorhallssyni, en sá sið-
artaldi hafi lýst hana, fyrir Jón
Hákonarson, sem var auðugur
bóndi, er bjó i Viðidalstungu i
Húnavatnssýslu.
— Voru það ekki munkar lengi
vel, sem einkum lögðu stund á að
skrifa bækur?
— Fyrst i stað hefur skriftin
e.t.v. einkum verið stunduð innan
klausturveggja, en einnig á bæj-
um rikisbænda: þeir hafa ráðið
sérstaka menn til að afrita fyrir
sig bækur.
Islenzk ritlist lifði sitt blóma-
skeið, þegar flest veglegustu
handritin voru rituð, eða á 14. öld.
Það er reyndar ljóst, að ritmenn-
V
TuW pgf
t v hifírfT ná \
i hvvfmx ftul
báiT Urldíuga
rtv e v DOftr
l>£*Öi *v> ty ttiá
ár Inrttt’t ctiji
itf-Ijrtpá* fud
ímRuvf Hjú m
TTd hollii ?!$$
tr Ijcfm5 tm
iu|n] |mt v
í-c|»fí
d lijti hoUt íu
►dtrWgia ftpjí’
ttó? * IwiUi fudtít ;
IjolhtíViiöíirt" !
fcml
Kíár ád; fr |t6Í
-lih hrthibuú
Irtttr ftáWui
m Jöii
ÍTd Uíftiu uítu
Br
1tá» t!wu *
ym lyuptr fu«1! Hrrtmú i
gnopTu (Vnilnár gm*? pih
DÖi!:átnrti» drnlhi k
.■*—rir>ð.
wöH
pð I
f ftl
inf

'inff iNnrtrr tiilr poíFf nc
IFpt ttthr 1itpr i%mn
MM nlp f lm ~t niK t1
\j htigjá nfT' tttpn
ett þo íF dt rtreJ
ehuni tÍ fvfc m$ fthi
fABk tFru
fcpiðe illpaip rtöitáimdtt
íprt f cná?t6r prt/í ftúu
: uktQtig tó? ep t
rtr petii0u ini«il
iti d^Htf
fftgr Ittni ðr rrtáftft’lmi
pirft máru |TuttJ dríf fF
eéA íiiö upi hurtrtr <tr h
illr dpimö eiifcjiöð
tnu chfe^ wltr*•
hrtttthr tiulðc ftrrK m«i
crl) iuI) ihu v ik fð
— úr Flateyjarbók, sem rituft var á siftari hluta 14. aidar. uppnais-
stafurinn er A. Hér er um frumgotneskt ietur aft ræfta.

4Jté jutrw hilat& GbwhfíJj'atfyr <r
m fUuthÝ %*&$*&£* t UT i<Ltt Smtaat Cc
tx sf*kaJlLl* pm&f^ &tfð*f*uýn U»nw> 4 L
OCípiJ f? inij mprau'pfja ý* tctl&lurti n
f* jöft* \** 'aUih i UffÁ a'Lfei'. Or kgtpU'
0* n 0«» Ctúla Bcrrðnjd
lartM 3CIK tothrm íf* ycv fpr Qnftm
a* juu arSdicdju' Qnrkd, Gtlhff. a <tr fidfi
rtlu tncm kouJ>a
Lrft VCX TxjGhaC ölxjffótxdkfm fiaxýpv Q
) flffttg I or a j/íru> - \r* fitrto kmpctá Ltnhj/lþt*
kmjt ot mtmjtm, Cxxshn Or alb enrtlM
Zn Bdilv a'St/» fstmsf U Scmfc SmmhenMi örfotÆ'.
— Or tslendingabók Ara frófta, skrifaft 1651 af séra Jóni Erlendssyni I
Villingaholti. Skriftin likist samtlma enskri skrift.
Þess má geta, aft aufta bilift fremst I textanum á myndinni var I upphafi
ætlaft fyrir skreyttan staf, en greinilega hefur ekki komizt I verk eöa
farizt fyrir aft gera þann staf.