Fréttablaðið - 17.12.2004, Blaðsíða 75

Eitt sterkasta tákn jólanna, fyrir
utan Jesúbarnið í jötunni, er jóla-
tréð; bústið, tignarlegt, sígrænt
og fallegt. Jólatré voru þó hvergi í
kringum Jesú litla þegar hann
fæddist í fjárhúsinu í Betlehem,
heldur komu til sögunnar mun
seinna. Reyndar sáust ekki jólatré
á Íslandi fyrr en um miðja nítj-
ándu öld og þá í húsum heldri
manna sem pöntuðu þau með skip-
um frá útlöndum og einstaka aðil-
ar pöntuðu jólatré að utan til að
halda jólatrésskemmtanir fyrir
börn.
Um svipað leyti fara Þjóðverj-
ar að blása glerkúlur, skreyttar
helgimyndum. Þannig urðu
jólakúlurnar til og um aldamótin
1900 fara að sjást auglýsingar um
jólatré og jólatrésskraut á Íslandi.
Trjáleysi hérlendis átti þátt í að
siðurinn breiddist hægt út og
lengi var notast við heimasmíðuð
jólatré. Var þá mjór staur festur á
stöðugan fót og á staurinn boraðar
holur og álmum stungið í þær.
Staurinn var svo málaður grænn
eða hvítur og vafinn sortulyngi,
beitilyngi eða eini. Síðan voru
mislitir pokar hengdir á álmana
og fylltir sælgæti. Innflutningur á
jólatrjám hefst við lok nítjándu
aldar, en ekki í stórum stíl fyrr en
um og eftir seinni heimsstyrjöld,
eða á fimmta áratugnum. Íslensk
jólatré komu fyrst á markað á
sjötta áratug síðustu aldar, en árið
1955 voru fyrstu jólatrén seld frá
Hallormsstað; alls sjö talsins.
Jólatréð hefur orðið skýrasta
tákn kristinna jóla og raunar víð-
ar. Svo hefur þó ekki alltaf verið,
en margskonar átrúnaður hefur
verið tengdur trjám svo langt sem
sögur herma. Að trúa á stokk og
steina lýsir þessu; því stokkur er
trjábolur í þessu tilviki. Vitað er
að Rómverjar fögnuðu nýju ári og
lengingu dagsins með því að
skreyta hús með grænum grein-
um og færa sem gjafir.
Í hinum kristna heimi stóð
skilningstréð, eða tré lífsins, á
sviði helgileikja tólftu aldar
skreytt eplum og borðum. Á mið-
öldum varð svo algengur siður í
Þýskalandi og Svíþjóð að reisa sí-
grænt tré utanhúss um jólin og þá
sem tákn um lífið.
Fyrstu sagnir um tré innan-
húss benda til að þau hafi hangið í
spotta, en í kringum 1650 fara
menn að skreyta þau með jólaljós-
um og þá fyrst í Suður-Þýska-
landi. Þá var olía sett í valhnetu-
skurnir með kveik og þær hengd-
ar á greinarnar. Síðar komu kerta-
ljós til sögunnar.
Árið 1952 fékk Reykjavík í
fyrsta sinn stórt jólatré að gjöf
frá Ósló. Var það sett upp á Aust-
urvelli og hefur sú venja haldist
síðan. Í fyrstu var kveikt á trénu
síðasta sunnudag fyrir jól, en sú
dagsetning hefur færst framar
eftir því sem almennur jólaundir-
búningur hefur hafist fyrr.
Reyndar senda margar erlendar
borgir vinabæjum sínum á Íslandi
jólatré.
Árni Björnsson þjóðháttafræð-
ingur ritar í bókinni Saga dag-
anna:
Frá því um 1100 var tekið að
sýna helgileika innan kirkju og
utan, þar á meðal söguna um
sköpun mannsins, syndafallið og
burtreksturinn úr aldingarðinum
Eden. Stóð skilningstréð þá tíðast
á miðju sviðinu. Það var grænt og
héngu á því epli og borðar. Líktist
það talsvert jólatré, nema hvað
kertin vantaði, en svo var einnig
um þau jólatré sem fyrst eru
spurnir um. En hversu sem orðið
hefur siður að reisa sígrænt tré í
húsum á jólum, er næsta eðlilegt
að það bætti á sig ljósum með tím-
anum. Kerti voru ævinlega mikið
um hönd höfð á jólum og engin
undur þótt mönnum dytti í hug að
reyna einnig að festa þau á tréð.
Fyrstu þekktu heimildir um
einskonar jólatré eru frá Strass-
burg og þar um kring á 16. öld. En
hinn fyrsti sem getur um ljósum
prýtt jólatré er Goethe, í sögu frá
1774. Fyrsta mynd af jólatré með
ljósum er hins vegar frá Zürich
árið 1799. Nokkrum árum síðar,
árið 1807, eru til sölu á markaði í
Dresden í Þýskalandi fullbúin
jólatré, meðal annars skreytt
gylltum ávöxtum og kertum.
Greinilegt er, að siðurinn er þá
búinn að ná öruggri fótfestu þar
um slóðir. Hann fór svo að berast
til Norðurlanda eftir 1800. Til Ís-
lands munu fyrstu jólatrén hafa
komið um 1850 í kaupstaði, aðal-
lega hjá dönskum fjölskyldum. En
fæstir landsmenn áttu þess kost
að eignast grenijólatré á þeim
tíma. Málið var leyst með því að
smíða gervijólatré og klæða það
með sortulyngi, beitilyngi eða
eini. Elstu heimildir um slíkt eru
frá 1880-1890.
Bílasmiðurinn hf | Bíldshöfða 16 | 110 Reykjavík | 567 2330
– og ánægð börn í bílnum
ÖRUGG
Hátalarar í
höfuðpúðanum
Fyrir börn 9-36 kg
Álgrind og áklæði sem andar vel
Einfaldar, öruggar festingar
2 ára ábyrgð
Mikið úrval aukahluta
nýtt
United CD spilari
með hristivörn
17. desember 2004 FÖSTUDAGUR
Það er almennur misskilningur að íslenskir skógar þoli ekki að missa
bústin og stór jólatré sín inn á íslensk heimili. Skógræktir landsins eru
víða með sérstök svæði þar sem jólatré eru ræktuð í þeim eina tilgangi
að tróna stolt yfir jólagjöfum landsmanna og leggja unaðslegan greni-
ilm um híbýlin.
Alls tekur tólf til fimmtán ár að rækta miðlungs stórt jólatré í ís-
lenskum skógum. Þessi jólin eru höggvin 10 þúsund íslensk jólatré en
30 þúsund eru innflutt frá Danmörku. Þá má ætla að landsmenn noti
annað eins magn plastjólatrjáa. Sjáanleg sóknarfæri eru því vissulega í
ræktun íslenskra jólatrjáa á komandi árum og ekki ólíklegt að tvöfalda
mætti söluna á næsta áratug, væri markvisst unnið að ræktun og
markaðssetningu.
Algengustu tegundir íslenskra jólatrjáa eru rauðgreni, stafafura og
stikagreni. Stafafuran ilmar sérstaklega vel, er barrheldust þessara
tegunda og hefur sótt mjög í sig veðrið sem jólatré á undanförnum
árum. Íslensku jólatrén fást í öllum stærðarflokkum en mest framboð
er af rauðgreni og stafafuru, þótt einnig sé hægt að fá fjallaþin,
blágreni og síberíuþin í minna magni. Íslensku trén hafa á undaförnum
árum verið töluvert frábrugðin þeim innfluttu. Yfirleitt eru þau eldri en
innflutt tré og geta því verið mjög þétt og falleg
Allir sem unna fósturjörðinni ættu hiklaust að kaupa íslensk jólatré
hjá skógræktarfélögunum því með því styrkja þeir skógræktarstarf á
Íslandi. Íslensku trén eru öll úrvalstré, ræktuð á náttúrulegan hátt og
án allra eiturefna. Auk þessa skapar íslensk jólatrjáaræktun atvinnu á
landsbyggðinni.
Færst hefur í vöxt að skógræktarfélögin bjóði einstaklingum og hóp-
um í skóginn til að velja og höggva sitt eigið tré. Er sú athöfn orðin
ómissandi þáttur í jólahaldi margra Íslendinga. Hægt er að finna upp-
lýsingar um skóga þar sem höggva má sitt eigið jólatré á:
http://www.skog.is/Frettir/Includes/ShowArticle.asp?ID=982.
Lífsins tré & tákn jólanna
Græn. Rauð. Hvít.
Bleik. Orange. Silfruð
og gyllt. Lifandi og allt í
plati. Hávaxin sem
smávaxin. Angandi af
náttúru eða verksmiðju-
lofti. Hvernig sem þau
koma og hver tegundin
er sem glepur augað; öll
eiga þau rétt á sér og
eru ómissandi ef halda á
alvöru jól. Þórdís Lilja
Gunnarsdóttir týndist
í skógi jólatrjánna
skreyttum fróðleiks-
molum með góðu fólki.
Náttúruleg, þétt & fögur
» BETRI SJÓNVARPSDAGSKRÁ
74-75 (42-43) Jól 16.12.2004 19:35 Page 2