Tíminn - 15.04.1976, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Fimmtudagur 15. april 1976.
Fyrir skemmstu fluttu þing-
menn Alþýðufiokksins þings-
ályktunartillögu um afnám niöur-
greiöslna á landbúnaöarvörur.
Timanum þykir ástæöa til aö
rekja nokkuö itarlega umræöur
um þessa tillögu, þar sem fróö-
legar upplýsingar komu fram I
umræöunum og margháttaöur
misskilningur i málflutningi Al-
þýöuflokksmanna var leiöréttur.
En fyrst er aö vikja aö fram-
söguræöu Gylfa Þ. Gislasonar, en
i ræöu sinni sagöi hann m.a.:
„Þessi tillaga, sem flutt er af
þm. Alþýöuflokksins, fjallar um
þaöað Alþingi feli rikisstjtíminni
að láta kanna hvort ekki sé hægt
aö verja þvi fé, sem nú er greitt
úr rikissjöði til þess að lækka
söluverð innlendra landbúnaðar-
afurða á innlendum markaði,
þannig að það komi neytendum
að betri notum og meiri notum en
nú á sér stað, og þá sérstaklega
að það stuðli að aukinni kjara-
jöfnun, og svo hins vegar að það
komi i veg fyrir þá mismunun
sem núgildandi niðurgreiðslu-
kerfi veldur milli einstakra
greina i landbúnaði, og eins hvort
ekki megi beita þessu almannafé
betur til þess að styöja við þá
bændur sem við erfið kjör búa.
Gerir till. ráð fyrir þvi að
könnunin sé falin fulltrúum
kjörnum af þessum samtökum:
Alþýðusambandi tslands, Banda-
lagi starfsmanna rikis og bæja,
Bandalagi háskólamanna,
Stéttarsambandi bænda, Fram-
leiðsluráði landbúnaðarins og
Búnaðarfélagi tslands, einum frá
hverjum þessara samtaka. Siðan
skipi rikistj. formann nefndar-
innar.
Beinar
peningagreiöslur
Það er grundvallarhugsunin,
sem hér liggur að baki, að i stað
niðurgreiðslna á innlendu verði
landbúnaðarafurða komi beinar
peningagreiðslur til neytenda, að
niðurgreiðslufénu verði ekki
varið til þess að lækka útsöluverð
þessara tilteknu afurða, heldur
fái neytendur féð til frjálsrar ráð-
stöfunar til kaupa á þessum af-
urðum eða öðrum afurðum ef
þeim sýnistsvo. Enmeð þvf móti
má segja að það má rökstyðja að
þá komi féð neytendum að betri
og meiri notum en núgildandi
kerfi gerir ráð fyrir.”
4/6 milljarðartil
niðurgreiðslna
„Það getur varla farið fram hjá
nokkrum hugsandi manni að þörf
er á endurbótum á þvi niður-
greiðslukerfi og raunar út-
flutningsbótakerfi lika sem nú á
sér stað. islenzkar landbúnaðar-
afurðir hafa verið greiddar niður
á innlendum markaði i áratugi.
Upphaflega var farið inn á þessa
braut til þess að koma i veg fyrir
hækkun verðs landbúnaðarafurða
og þar með hækkun á vfsitölu
framfærslukostnaðar sem laun
hafa lengst af verið tengd með
einum eða öðrum hætti. i fyrstu
voru þessar niðurgreiðslur ekki
verulegar, en þær hafa smám
saman farið mjög vaxandi.A
þessu ári er gert ráð fyrir að
rikissjóður verji 4600 millj., 4.6
milljörðum kr. til niðurgreiðslna
á verði innlendra landbúnaðaraf-
urða. 1 fyrra voru niður-
greiðslurnar nokkru meiri eða
rúmir 5 milljarðar kr.
Hagstjórnartæki
Auðvitað hafa niður-
greiðslurnar fyrst og framst
verið hagstjórnartæki stjórn-
valda i baráttu við vaxandi dýr-
tið. Þvi hefur aldrei verið haldið
fram af neinum ábyrgum aðila
hér á Alþ. að þessar niður-
greiðslur væru sty rkur til bænda.
Hitt væri sanni nærri, að segja að
þær væru styrkur til launþega, að
visu i formi sem nú er orðin mikil
nauðsyn að endurbæta. Hitt er
annað mál, að framleiðendur
landbúnaðarafurða hafa notið
niðurgreiðslunnar á öbeinan hátt
i verulegum mæli, þvi að
vegna þeirra hefur söluverð inn-
lendra landbúnaðarafurða á inn-
lendum markaði orðið mun lægra
en ella og þær þess vegna mun
samkeppnishæfari en ella við t.d.
erlendar matvörur og raunar
hvers kyns aðrar vörur, sem
menn nota tekjur sinar til kaupa
á.”
Niðurgreiðslur meiri
hér en annars staðar?
„Það er óhætt að fullyrða að
niðurgreiðslur á islenzkum land-
búnaðarvörum séu nú hér á landi
orðnar hlutfallslega meiri en
tiðkasti nokkru nálægu landi og á
það við hvort sem niður-
greiðslurnar eru bornar saman
við framleiðslukostnað þeirra
innanlands eða tekjur neyt-
endanna. A siðasta fram-
leiðsluári, sem skýrslur eru til
um, þ.e. árin 1974-1975, nam
heildsöluverð islenzkra land-
búnaðarafurða 16.500 millj. kr.,
16.5 milljörðum kr. Niður-
greiðslur á þessum vörum námu
450 millj., 4.5 milljörðum eða um
27% heildsöluverðsins. Finnast
ekki dæmi i nálægum löndum um
jafnmikla niðurgreiðslu á heild-
söluverði innlendra landbúnaðar-
afuröa. A framleiðsluárin
1975-1976 má gera ráð fyrir að
heildsöluverð afurðanna verði um
22 milljarðar. Miðað við þær
reglur, sem i gildi voru þegar
þessi áætlun var gerð, nema
niðurgreiðslurnar 5200 millj. kr„
5.2 milljörðum eða um 24% heild-
söluverðsins, sem er eilitið lægra
en árið áður, en þó mjög há tala.
Ráðstöfunartekjur heimilanna
má á s.l. ári áætla um 105-110
milljarða kr. og nema þvi niður-
Gylfi Þ.
G íslason
greiðslurnar um 5% af heildar-
upphæð allra tekna heimilanna.
Ég hef hvergi séð jafnháa hlut-
fallstölu niðurgreiðslna á inn-
lendum landbúnaðarafurðumaf
ráðstöfunartekjum heimilanna og
hér er um að ræða, hvorki meira
né minna en 5%.
Ahrif niðurgreiðslnanna á ein-
stakar vörur sjást auðvitað best
ef athugað er hvað það mundi
kosta ef varan væri ekki niður-
greidd. Niðurgreiðsla á súpukjöti
nemur nú 28% af verðinu óniður-
greiddu. Niðurgreiðsla á mjólk
nemur 53%, meira en helmingi af
verðinu óniðurgreiddu. Niður-
greiðsla á 45% osti er hlutfalls-
lega mun minni eða aðeins um
12%. Hins vegar er niður-
greiðslan á smjöri miklu meiri
eða hvorki meira né minna en
44% eða næstum helmingur hins
raunverulega verðs. A hinn bóg-
inn er hvorki svínakjöt né ali-
fuglakjöt greitt niður. Þessar
landbúnaðarafurðir greiða neyt-
endur fullu verði. Hér er auðvitað
um að ræða mikið misrétti milli
þeirra bænda sem framleiða
svinakjöt og alifuglakjöt annars
vegar og aðrar landbúnaðaraf-
urðir hins vegar.
Kjötætur og
grænmetisætur
Þegar niðurgreiðslur eru
orðnar svo miklar sem hér er um
að ræða hljóta ýmsar efnahags-
spurningar að vakna. Að þvi er
neytendur snertir hlýtur megin-
spurningin að teljast sú, hvort svo
mikil niðurgreiðsla, 5% af ráð-
stöfunartekjum heimilanna, tor-
veldi ekki neytendunum að hag-
nýta sér tekjur sinar á þann hátt
að þær hafi sem mest notagildi
fyrir tekjuhafann, neytandann.
Til þess að njóta þess hagræðis,
sem niðurgreiðslunum er ætlað
að veita honum, verður hann að
kaupa hinar niðurgreiddu vörur,
annars nýtur hann ekki hagræðis.
Hann nýtur hagræðisins ef hann
t.d. kaupir súpukjöt, en nýtur
einskis hagræðis ef hann kaupir
kjúkling. Liggur ekki i augum
uppi að hér er um kerfi að ræða
sem þarfnast mikilla endurbóta?
Hann nýtur mikils hagræðis ef
hann kaupir súpukjöt, en hann
gæti ekki notið þessa sama hag-
ræðis ef hann kysi ekki að kaupa
kjöt, væri t.d. ekki kjötæta,
heldur grænmetisæta og vildi
heldur nota tekjur sinar til þess
að kaupa hreinlætisvörur eða
húsgögn. Þá nýtur hann einskis
hagræðis.”
Eitthundrað þúsund
á fimm manna
f jölskyldu
,,En spurningin er: Má ekki
nota tæpar 5000 millj. kr„ sem nú
ganga til niðurgreiðslu á inn-
lendum vörum og ætlaðar eru
neytendum til hagsbóta, — má
eklri nota það fé betur en nú er
gert? Má ekki nota það þannig að
það komi neytendum að betra
haldi en nú á sér stað?
Til að sýna, hvaða tölur hér er
um að ræða, er þess að geta að nú
er talið að landsmenn eldri en 16
ára séu um 147 þús. og yngri
menn um 71 þús. Það væri ekki
eðlilegt að láta alla, fullorðið fólk,
börn og unglinga, fá sömu
greiðslu i hendur, en sé sem
reikningsdæmi gert ráð fyrir þvi
að þeir sem eru eldri en 16 ára,
fengju helmingi hærri greiðslu,
en þeir sem eru yngri en 16 ára,
þá gæti greiðslan, miðað við
núverandi aðstæður, orðið 28 þús.
kr. til hvers islendings eldri en 16
ára og 14 þús kr. til hvers
islendings yngri en 16 ára, þannig
að5manna fjölskylda, hjón með 3
börn yngri en 16 ára, mundi geta
fengið um 100 þúsund kr. til
frjálsrar ráðstöfunar án þess að
það kostaði rikissjóð einn eyri
umfram það sem hann borgar nu.
Nú beini ég þeirri spurningu til
hugsandi þm. og annarra manna
sem hugsa af alvöru um islenzk
efnahagsmál og afkomu laun-
þega: Hvort halda menn að sé
launþegum hagstæðara að eiga
kostá þviaðkaupa kjöt.mjólk og
nokkrar aðrar landbúnaðaraf-
urðir við þvi stórlega niður-
greidda verði, sem nú á sér stað,
eða fyrir 5 manna fjölskyldu að fá
i hendurnar 100 þús. kr. greiðslu i
peningum einu sinni, tvisvar,
þrisvar eða fjórum sinnum á ári
og mega ráðstafa þvi sjálf eins og
henni sýnist? A þvi er ekki
nokkur vafi að fjölskyldunni yrði
að þessu hagsbót.”
Halldór E.
Sigurðsson
Næstur tók til máls Halldór E.
Sigurðsson landbúnaðarráð-
herra. Rakti hann i itarlegu máli
sögu niðurgreiðslna á land-
búnaðarvörur hérlendis, og
minnti á, að þær hefðu verið við
lýði i f jóra áratugi, og á þvi tlma-
bili hefðu allir flokkar átt aðild að
rikisstjórn. Sagðist ráðherrann
vilja vekja sérstaka athygli á þvi,
að niðurgreiðslur hefðu hlutfalls-
lega veriö mestar, þegar Alþýðu-
flokkurinn hefði verið við völd,
árið 1959, þegar Alþýðuflokkurinn
var ánn við völd, og siðan 1964,
1967 og 1971 á „viðreisnarárun-
um”.
Slðan sagöi Halldór E. Sigurðs-
son:
Af hverju mjólk
og kindakjöt?
Niðurgreiðslureru ieðli sinu and-
stæðar tollum i þvi, að með þeim
er verið að lækka verð ákveðinn-
ar vöru til neytenda á kostnað
rikisins I stað þess að leggja við
það tolla i tekjuöflunarskyni. Af
þvi ætti að leiða, að hliðstæð
sjónarmið við val á vörum til
niðurgreiðslu og vörum á hátoll-
um riki. Það kemur fyrst og
fremst til álita hve nauðsynleg
varan er neytendum. í öðru lagi
hvort dreifingarkerfið getur tekið
ábyrgð á, að framkvæmd þessara
aðgerða sé án misfella. Hvort
tveggja þetta atriði nælir með, —
sé talin nauðsyn á að greiða niður
verðlag, — að mjólk og mjólkur-
afurðir séu valdar og dreifingar-
öryggi mælir einnig með þvi, að
kindakjötfremur en fiskursé val-
ið. Ahrif á niðurgreiðslum á bú-
vöruverð eða verðannarra neyzlu
vara eru tvenns konar. Annars
vegar snerta þær hag neytenda
við það, að niðurgreiðsla lækkar
vörurnar í verði, en á móti þvi er
gjaldheimta rikissjóðs aukin.
Hins vegar geta niðurgreiðslur á
verði ákveðinnar vöruhaft áhrif á
hag framleiðenda ef um þröngan
markað er að ræða fyrir viðkom-
andi vöru og ef kaup á vörunni
eru háð verðlagi hennar. Hið
siðarnefnda atriði er yfirleitt háð
þvi, hvort til staðar eru skyldar
vörur, sem neytendur geta horft
til eða frá með kaup á við verð-
breytingu og þvi hvort umrædd
vara er svokölluð nauðsynjavara
eða af neyzlu fólksins. T.d.
hér má taka mjólk annars vegar
og kindakjöt hins vegar. Ahrif
verðbreytinga á neyzlumjólk eru
almennt talin mjög litil, þar sem
ekki er um aðrar vörur að ræða
hliðstæðar mjólk og mjólkin er
nauðsynleg i daglegum kosti. Um
kindakjöt gegnir nokkuð öðru
máli. Margar tegundir kjöts, ann-
ars en kindakjöts, er um að ræða
fyrir neytendur. Einnig getur
fiskur komiði stað kjöts. Almennt
má segja um áhrif búvöruverðs á
sölu, að þau séu litil og fari lækk-
andi við það að kaupmáttur fólks
fer sivaxandi og útgjöld til bú-
vörukaupa af heildarútgjöldum
fara þvi minnkandi. Hins vegar
munu þessi áhrif verðsins á kaup
fólksins á búvöru, misjöfn hjá
fjölskyldum með misjafnar tekj-
ur til ráðstöfunar og þannig, að
verðbreytingar ráða meiru um
kaup fjölskyldna á búvörum, sem
hafa lægri tekjur en hjá tekju-
hærri aðilum. Þessu vildi ég
vekja athygli háttvirts 9. þing-
manns Reykvíkinga á, — að neyt-
endur komast yfirleitt ekki hjá
þvi að kaupa mjólkina þó að verð
hennar sé nokkuð hátt og þess
vegna hefur þetta verulega áhrif.
Hvers vegna ekki var
gripið fyrr til niður-
greiðslu nautakjöts
Með hliðsjón af þvi, að tek juöfl-
un þess opinbera fer að miklu
leyti eftir efnahag fólks, virðist
hagur af niðurgreiðslunum fyrir
lágtekjufjölskyldurnar. Ef meta
skal jákvæð áhrif niðurgreiðslna
áhagbúvöruframleiðenda verður
dæmið flóknara. Þá kemur til
álita áhrif þeirrar verðlækkunar,
sem niðurgreiðslurnar valda á
það magn, sem innlendi
markaðurinn tekur á móti og
hvort sú markaöshækkun er litils
eða mikils virði fyrir framleið-
endur. Þar á móti vega svo
raskanir á sölumagni frá einu ári
til annars og mismiklar niður-
greiðslur geta valdið, ef áhrif
þeirra eru veruleg á sölumagn og
einnig eru þau áhrif, sem niður-
greiðslur geta haft i kaupgjalds-
visitölunni neikvæð bændum. Þá
hafa áhrif niðurgreiðslna á eftir-
spurn og framboð búvara verið
fólgin i þvi, að sporna gegn
breytingum á neyzluháttum. T.d.
má taka, að ómögulegt hefði
reynzt að taka upp nokkra niöur-
aö sjá nýtt DAS hús aö
Hraunbergsvegi 9 Setbergslandi,
fyrir ofan Hafnarfjörd
HúsiÖ veröur til sýnis virka daga
frá kl. 6-10 laugardaga
sunnudaga og helgidaga
(nema Föstudaginn langa) frá
kl.2-10
Húsiö er sýnt meö öllum húsbúnaöi
smm