Tíminn - 15.04.1976, Blaðsíða 20

20
TÍMINN
Fimmtudagur 15. april 1976.
Fimmtudagur 15. april 1976.
TÍMINN
21
félögin hafa unnið að i samein-
ingu, er hin svokallaða vinabæja-
starfsemi. Hún er þannig byggð
upp, að ákveðnir bæir eða borgir
á Norðurlöndum mynda með sér
vinabæjakeðju. Þessir bæir halda
siðan vinabæjarmót, sumir annað
hvert ár, aðrir þriðja eða jafnvel
fjórða hvert ár. Og þessi mót fel-
ast að sjálfsögðu i gagnkvæmum
heimsóknum ibúanna i viðkom-
andi bæjum. Heimsóknirnar
skapa einhver mestu persónuleg
kynni á milli einstaklinga, sem
um getur i norrænu samstarfi.
Þetta atriði er mjög mikið i
sviðsljósinu hjá okkur íslending-
um um þessar mundir. Ráða-
menn margra bæja hér hjá okkur
hafa verið mjög duglegir og starf-
samir, og hafa haldið uppi sam-
skiptum við vinabæisina á hinum
Norðurlöndunum um margra ára
skeið, og þeir sem tekið hafa þátt
i þessu ljúka upp einum munni
um að það sé einhver mikilvæg-
asti þátturinn i samstarfi Norður-
landaþjóða.
Norræna félagið er félagsskap-
ur almennings á Norðurlöndum.
Það er annars eðlis en önnur nor-
ræn starfsemi, sem við þekkjum,
þar sem stjórnmálamenn og
embættismenn ýmiss konar hafa
forystuna. Sú starfsemi er vita-
skuldallrar virðingar verð, en við
teljum, að almenningur þurfi
engu að siður að stofna til gagn-
kvæmra kynna, og það verði ekki
betur gert á annan hátt en með
vinabæja-fyrirkomulaginu. Við
hér heima höfum verið að vinna
að þvi nú f vetur að fá sem flesta
islenzka bæi til þess að taka þátt i
þessari vinabæjastarfsemi, og
væntum góðs af þeirri viðleitni
okkar. Þetta hefur líka einn
veigamikinn kost I för með sér:
Það verður til þess, að bæja- og
sveitarfélög og deildir norrænu
félaganna á viðkomandi stöðum,
fara að vinna miklu meira saman
en áður. Aðeins það hefur að okk-
ar mati mjög heppileg féragsleg
áhrif.
— Hafa norrænu félögin ekki
unnið sameiginlega að fleiri
menningarlegum verkefnum?
— Jú. Þar má til dæmis nefna
sýningar ýmiss konar. Það er
mjög algengt að sýningar gangi
frá landi til lands, og enn fremur
á milli félagsdeiida innan hvers
lands. Þessar kynningarsýningar
eru mikilvægur þáttur i þvi að
kynna Norðurlöndin innbyrðis
hvert fyrir öðru.
Um þessar mundir er verið að
hefja baráttu fyrir nýju stefnu-
máli, sem við vonum að verði öll-
um sem hlut eiga að máli til
heilla. Það eru samgöngumál.
Norrænu félögin hafa beitt sér
fyrir þvi að undanförnu, að far-
gjöld innan Norðurlandanna
verði ekki látin vera jafndýr og
verið hefur, og af þessu tilefni
hafa félögin leitað til ýmissa
aðila, sem sjá um samgöngur,
hvort heldurerum aðræða ferðir
á lofti, á sjó eða með járnbraut-
um. Hvort þessi viðleitni ber ár-
angur, vitum við ekki ennþá, en
málið er þó komið á þann rekspöl,
að farið er að ræða um þetta i
Norðurlandaráði, og það er mjög
gott, þvi að vissulega er Norður-
landaráð öflugri aðili en norrænu
félögin, sem yfirleitt hafa ekki úr
miklum fjármunum að spila.
Siðferðilegur styrkur og
íjárhagslegur ábati.
— Ilefúr island einlivern hag af
þessu norræna samstarfi?
— Þegar talað er um að hafa
hag af einhverju, er venjulega átt
við beinan fjárhagslegan ábata.
Hitt vita þó allir, að til eru önnur
verðmæti en hin efnalegu, og þar
á ég einkum við menningarleg og
siðferðileg verðmæti. Ég fyrir
mitt leyti hika ekki við að full-
yrða, pð íslendingar hafa haft
bæði fjárhagslegt og menningar-
legt gagn af samstarfinu við hin
Norðurlöndin. Þar ber hinn
menningarlega gróða hæst, og er
þar nærtækast dærni húsið, þar
sem við erum staddir á þessari
stundu, Norræna húsið i Reykja-
vik.
Tildrög þess að þetta hús var
reist, voru þau, að á ársfundi nor-
rænu félaganna hér i Reykjavik
árið 1961, bar sænskur maður
fram þá tillögu, að byggð yrði
norræn menningarmiðstöð i
Reykjavik. Hugmyndir geta verið
fljótar að fæðast, en hitt ber eigi
sjaldan við, að framkvæmdirnar
láti á sér standa. Sú varð þó ekki
raunin hér, þvi aðeins sjö árum
siðar var Norræna húsið vigt hér i
Vatnsmýrinni, eins og þeir vita,
sem rekur minni til merkisvið-
burða ársins 1968. Ég veit, að ég
þar ei að lýsa þvi fyrir neinum
hvilik lyftistöng Norræna húsið er
og hefur verið fyrir menningarlif
Reykvikinga, og einnig eigi svo
litil fyrir menningarlif allra
landsmanna. Samvinna Nor-
ræma hússinsog Norræna félags-
ins hefur verið mjög góð frá upp-
hafi, og við i Norræna félaginu
höfum oft fengið þá sem koma
hingað á vegum hússins með
menningarlegt efni til þess að
fara út á land og veita ibúum ann-
arra bæja og byggðarlaga hlut-
deild iþvi’sem þeir hafa að bjóða,
hvort sem það nú er bein list eöa
eitthvert annað efni.
Ef við viljum nefna fleiri dæmi
um hagnað, sem ekki verður
beinlinis talinn i krónum, þá má
hiklaust fullyrða, að norrænt
samstarf átti mikinn þátt í þvi að
móta i Danmörku almennings-
álit, sem var okkur hliðhollt i
handritamálinu, og svo mætti
lengur telja.
Sáaftur á móti talaðum beinan
fjárhagslegan stuðning, er þess
skemmst að minnast, hversu vel
og drengilega frændur okkar á
Norðurlöndum brugðu við, þegar
Vestmannaeyingar og Norðfirð-
ingar urðu fyrir alvarlegum
skakkaföllum af náttúrunnar
völdum. Islendingar munu ekki
gleyma þeim mikla vinarhug sem
þeim var þá sýndur og kom fram
bæði i orðum og athöfnum frænd-
þjóðanna.
Á þvi ári, sem nú er að liða,
hafa frændur okkar á Norður-
löndum styrkt okkur siðferðilega
i baráttunni um landhelgina, og
er þar afstaða Norðurlandaráðs
núna i vetur nærtækast dæmi. Sú
afstaða var lika undirstrikuð á
lundi utanrikisráðherra Norður-
landa i Stokkhólmi nýlega.
Þannig mætti lengi telja. Af
opinberum sjóðum, sem stofnaðir
liafa verið, hafa Islendingar
miklu meiri hagnað en sem
nemur framlagi þeirra til þessara
sjóða, og má þar bæði nefna Nor-
ræna menningarsjóðinn og Iðn-
þróunarsjóð. Það fer þvi ekki
neitt á milli mála, að Islendingar
hafa margvislegan hag af hinu
norræna samstarfi, hvort sem lit-
ið er á hina siðferðilegu hlið eða
beinan fjárhagslegan ábata.
Norræna félagið á ís-
landi
— Nú væri ganian að lieyra dá-
litið um stari'semi Norræna fé-
lagsins hér á landi.
— Slik beiðni er fullkomlega
eðlileg, og ég skal reyna að verða
við henni, þótt efnið sé reyndar
umfangmeíra en svo, að þvf verðí
gerð tæmandi skil i stuttu máli.
Gunnar Thoroddsen þakkar gjöf, er Norræna félagiö I Finnlandi færöi Norræna félaginu, Reykjavikurborg og islenzku þjóðinni á ellefu alda
afmæii tslandsbyggðar. Til vinstri við Gunnar stendur framkvæmdastjóri finnska félagsins, Veikko Karsma. Hann afbjúpaði merkið.
Þátttakendur I norrænni tónlistarkeppni (pianóleik) I Reykjavfk 1972. tslenzku þátttakendurnir eru Anna Áslaug Ragnarsdóttir (fjórða frá
vinstri) og Lára Rafnsdóttir (lengst til hægri). Sigurvegarinn I keppninni varð Amaiia Malling frá Danmörku. Hún er klædd langröndóttri
slðri blússu hér á myndinni.
Jónas Eysteinsson.
EINS OG flestum mun kunnugt,
hefur norrænt samstarf blómgazt
mjög á sfðari árum. Gagnkvæm
kynni Norðurlandaþjóðanna hafa
farið vaxandi og skilningurinn
aukizt að sama skapi. Allt er
þetta gott og gleöilegt, og á von-
andieftir að bera rikulegan ávöxt
í framtiðinni.
Norræna húsið i Reykjavik er
einn þeirra staða, þar sem höf-
undi þessara lina þykir gaman að
koma. Þar er umhverfi fagurt og
menningarlegt andrúmsloft inn-
an veggja. Þangað lagði undirrit-
aður leið sina fyrir nokkrum dög-
um, að þessu sinni til þess að hitta
að máli Jónas^Eysteinsson, fram-
kvæmdastjóra Norræna fél.
á tslandi. Jónas tók erindi blaða-
mannsins vel, eins og hans var
von og visa, og leysti vel og greið-
lega úr þeim spurningum, sem
fyrir hann voru lagðar.
útgáfa timarita
— Hvenær var fyrsta norræna
lélagiö stofnaö?
— Árið 1918 komu saman á-
hugamennum norræna samvinnu
i Sviþjóð, Danmörku og Noregi.
Tilgangur þeirra var að efla sam-
skipti þessara þriggja landa og fá
Tlmamynd Róbert
þau til þess að vinna saman að
ýmsum sameiginlegum málefn-
um. Þetta varð til þess, að i þess-
um þrem löndum voru fyrstu nor-
rænu félögin stofnuð árið 1918.
Fljótlega var Islandi og Finnlandi
boðin þátttaka i þessu samstarfi.
Island varð fyrra til að þekkjast
boðið, og 1922 var stofnað norrænt
íélag á tslandi, en árið 1924 i
Finnlandi. Siðar bættust svo Fær-
eyjar og Álandseyjar i hópinn,,
Árið 1956 var stofnað norrænt fé-
lag i Færeyjum, en 1970 á Alands-
eyjum, og var það i beinu sam-
bandi við það, að þá fengu Alend-
ingar sjálfstæða aðild að Norður-
landaráði.
Fyrsti formaður hins norræna
félags á Islandi var Matthias
Þórðarson, þáverandi þjóðminja-
vörður, og mun hann og Jón
Helgason biskup hafa verið með
allra fyrstu hvatamönnum að
stofnun þessa félagsskapar hér á
landi. Siðar komu til sögunnar
aðrir menn, sem unnu Norræna
félaginu á tslandi ómetanlegt
gagn. Menn eins og til dæmis
Guðlaugur Rósinkranz, fyrrver-
andi þjóðleikhússtjóri, Stefán
Jóh. Stefánsson, fyrrv. ráðherra,
Sigurður Bjarnaáon sendiherra
og Gunnar Thoroddsen ráðherra.
— Hver voru fyrstu verkefnin,
sem félagið glimdi við?
— Fyrstu verkefnin voru, eins
og vænta mátti, á menningarl.
sviði: Sameiginleg útgáfustarf-
semi, sameiginleg mót og fundir
o.fl. 1 sambandi við útgáfuna má
geta þess ,að lengi var gefið út rit,
sem hét Nordisk Kalender, og var
það sameiginlegt rit allra nor-
rænu félaganna. Siðan kom tima-
bil, þegar hvert hinna norrænu fé-
laga gaf út sitt timarit. A þeim
tima gáfu Islendingar til dæmis
út tvö rit, fyrst Norræn jól, sem
var mjög myndarlegt rit, og siðar
Norræn tíðindi. En árið 1969 sam-
einuðust norrænu félögin enn um
útgáfu málgagns, og siðan hefur
timaritið Vi i Norden komið út á
vegum allra félaganna fjórum
sinnum á ári, i um það bil hundr-
aðþúsund eintökum, og er sent til
allra félagsmanna i norrænu fé-
lögunum á Norðurlöndum. Þetta
rit þekkja að sjálfsögðu margir
Islendingar, þvi að það kemur á
hvert heimili, þar sem er einhver
félagsmaður Norræna félagsins á
tslandi. Það tekur til meðferðar
hvers konar áhugamál og sam-
eiginleg málefni Norðurland-
anna. Það hefur verið gefið út i
Osló, siðan það varð sameiginlegt
rit allra norrænu félaganna.
Samvinna á sviði skóla-
mála
Á sviði skólamála hófst
snemma mikil samvinna á milli
Norðurlandaþjóða, og hefur hald-
izt æ siðan. En þessi þáttur nor-
rænnar samvinnu hefur að miklu
leyti farið framhjá okkur íslend-
ingum, vegna fjarlægðar frá hin-
um Norðurlandaþjóðunum.
— Hvernighefur þessum sam-
skiptum á sviði skólamála verið
háttað?
— Þau hafa verið fólgin i nem-
endaskiptum, og ekki siður kenn-
araskiptum, þar sem kennarar
fara á milli landa og eru kannski
viku eða svo i stað. Þetta þýðir
ekki endilega að þeir fari þá að
kenna hver annars námsgreinar,
heldur nota þeir timann miklu
fremurtil þess aðfræða nemend-
ur viðkomandi landa um sitt eigið
land. Eneins og ég sagði áðan, þá
höfum við íslendingar þvi miður
staðið að mestu utan við þetta,
bæði vegna fjarlægðar og eins
vegna hins, að við höfum ekki
treyst okkur til þess, fjárhagsins
vegna, að kosta kennara, og þvi
siður stóra nemendahópa, til
slikra ferðalaga. Og reyndar
hefði það lika verið vandkvæðum
bundið fyrir okkur að taka á móti
nemendahópum frá öðrum lönd-
um.
Hið helzta, sem við höfum gert
á þessu sviði, eru kennaraskipti
við Dani. Islenzkum kennurum
hefur verið boðið til Danmerkur
annað hvert ár, — allt að tuttugu
kennurum hverju sinni, — og i
staðinn hafa Norræna félagið hér
og islenzku kennarasamtökin
boðið hingað dönskum kennurum
fjórða hvert ár, og þá yfirleitt
jafnmörgum og þeim, sem höfðu
farið héðan til Danmerkur.
— Ekki er útgáfan á Vi i Nord-
en eina útgáfustarfsemin á veg-
um norrænu félaganna?
— Nei, ekkier það nú. Á hvetju
ári er gefin út svokölluð gafabók
norrænu félaganna. Þessar
bækur eru kallaðar svo, vegna
þess að upphaflega var ætlazt til
þess að verð þeirra yrði innifalið i
árgjaldi félagsmanna, og það
gera að vi'su Norðmenn, Danir og
Sviar, en Islendingar og Finnar
hafa hins vegar brugðið á það ráð
að panta alltaf nokkurt upplag af
bókinni til þess að eiga handa
þeim félagsmönnum, sem vilja
kaupa hana á kostnaðarverði.
Aftur á móti höfum við haft ár-
gjaldið lægra en það þyrfti að
vera, ef við sendum öllum félags-
mönnum gafabókina án sérstaks
endurgja lds.
Gagnkvæm kynni al-
mennings
Eitt höfuðmálið, sem norrænu
Hér á landi eru nú starfandi
tuttugu og niu félagsdeildir. Af
þeim hafa sex verið stofnaðar á
siðustu þrem árum, — þær eru
alveg ný jar — svo hafa niu deildir
verið endurlífgaðar, eftir að
starfsemi þeirra hafði legið niðri
um nokkurra ára skeið, svo að
það eru ekki miklar ýkjur þótt
sagt sé, að um það bil helmingur
deildanna hafi verið stofnaður á
siðustu árum, þótt i sumum til-
vikum hafi verið um endurnýjun
að ræða. Þetta hefur verið eitt
meginverkefni félagsina á siðari
árum, og það er langt frá þvi að
við höfum látið staðar numið á
þessari braut. Við ætlum að halda
áfram að stofna nýjar deildir, og
munum vinna að þvi jafnt og þétt
i framtiðinni.
Eitt af mörgum verkefnum
okkar hér á skrifstofu Norræna
félagsins er að útvega ungu fólki
dvöl á norrænum lýðháskólum og
hafa milligöngu um útvegun
styrkja, sem að visueru veittir úr
rikissjóði þeirra landa, þar sem
nemendurnir dveljast. En við
erum beðnir að mæla með nem-
endum, og si'ðan kemur það i hlut
norrænu félaganna i viðkomandi
löndum að annast dreifingu
styrkjanna.
— Hvað er að segja um inn-
byrðis tengsl á milli norrænu
deildanua hér á tslandi?
— Skrifstofan i Reykjavik
reynir að hafa eins náið samband
við hinar 28 deildir úti á landi og
unnt er og þær óska. Við reynum
til dæmis að útvega þeim
skemmtikrafta eða efni til fróð-
leiks, þegar þær halda samkom-
ur.
Enn má geta þess, að við höfum
reynt að efla æskulýðsstarfsemi
innan norrænu félaganna. A sið-
ast liðnu ári voru stofnuð sérstök
æskulýðssamtök innan félagsins,
og hafa þau tekið upp samstarf
við norrænu æskulýðssamtökin,
en sérstök æskulýðssamtök eru
starfandi i hverju landi á vegum
norrænu félaganna, og einnig er
nú verið að efla samskipti ungs
fólks innan norrænu félaganna
hér á landi.
Formenn, framkvæmdastjórar og nokkrir skrifstofustjórar norrænu félaganna ásamt frúm nokkurra
þeirra á formannafundi á Akureyri 1974. Þetta var fyrsti formannafundur á íslandi, sem haldinn var ut-
an Reykjavlkur.
N orður landa ferðirnar
eru menningarstarf-
semi, en ekki gróðafyr-
irtæki
— Hefur Norræna félagið á is-
landi ekki beitt sér fyrir ferðalög-
um til hinna Norðurlandanna?
— Jú, og það er starfsemi, sem
ég held að mér sé óhætt að segja
að njóti mikilla vinsælda. Við höf-
um efnt til slikra ferða á hverju
ári, og þó aldrei eins margra og
nú i ár. Norðurlandaferðir. hófust
fyrir mörgum árum, og var þá
aðeins um að ræða leiguferðir,
þar sem brottfarardagur og
komudagur voru ákveðnir fyrir-
fram, og fór þá oftast nær hálfur
mánúður I ferðina.
En fyrir nokkrum árum voru
útbúin sérstök fargjöld, — og
höfðu islenzku flugfélögin for-
göngu um það. Þar varð afsláttur
af fargjöldum allt að fimmtiu
hundraðshlutum, og heimferðin
A sambandsþingi Norræna félagsins I október 1975 baðst Gunnar Thor-
oddsen undan endurkosningu sem formaður félagsins. Hér sést hann
óska nýkjörnum formanni, Hjálmari ólafssyni, til hamingju.
SAMSTARF BRÆÐRAÞJÓÐA
Rætt við Jónas Eysteinsson, framkvæmdastjóra Norræna félagsins ó íslandi