Fréttablaðið - 28.12.2005, Blaðsíða 24

28. desember 2005 MIÐVIKUDAGUR24
Eldaskálinn | Brautarholti 3 | 105 Reykjavík
sími: 562 1420 | eldaskalinn@eldaskalinn.is | www.invita.com
Áramótaskaupið á eldhúsflatskjánum
Gerum okkur glaðan dag og meðan birgðir endast
gefum við 20" Toshiba LCD flatskjái með Invita eldhúsinnréttingum.
Á www.invita.com sérðu enn fleiri innréttingalausnir.
Þetta er Invita
20" LCD
flatskjársjónvarp
25 ára afmælistilboð
Það kom flestum Bandaríkja-mönnum á óvart þegar sögur bárust af því að kínverska
ríkisolíufélagið gæti farið að bjóða
í bandaríska olíufélagið UNOCAL,
en tilboðið kom hinn 23. júní. Þetta
hefði ekki átt að koma Bandaríkja-
mönnum á óvart, þar sem tilboð
Kínverja var mjög skiljanlegt í ljósi
orkuþarfar þeirra, en þetta hefði
ekki heldur átt að valda neinni ólgu.
Það var óumflýjanlegt að Kín-
verjar, sem sátu á um 700 millj-
arða dala gjaldeyrisforða, myndu
að lokum ákveða að það væru betri
fjárfestingar til en að eiga þessa
700 milljarða dala í lítt arðbærum
bandarískum ríkisvíxlum. Þegar sá
tími leið undir lok að dollarinn væri
sterkur gjaldmiðill urðu ríkisvíxl-
arnir að áhættu án umbunar. Það er
raunar svo að Kínverjar hefðu átt
milljörðum meira í gjaldeyrisforða
hefðu þeir fjárfest aðeins meira í
evrum.
Að fjárfesta í evrum hefði þó
valdið einu vandamáli fyrir Kín-
verjana. Þeir vildu halda gengi
gjaldmiðils síns samkeppnishæfu,
sem væri gott fyrir útflutnings-
vörur þeirra. Aukinn útflutningur
myndi hjálpa til að efla hagkerfi
landsins. Hagkerfið þyrfti að
stækka fljótlega til að skapa ný
störf fyrir þær milljónir Kínverja
sem bætast við vinnuaflið árlega.
Fyrr höfðu Kínverjar dregið að
sér nokkra athygli með því að kaupa
hlut af IBM, þann hlut sem fram-
leiðir einkatölvur. Á þeim kaup-
um og tilboðinu á olíu fyrir tækinu
UNOCAL er þó mikill munur. Í
fyrra tilfellinu voru Kínverjar
einfaldlega að taka yfir stjórnina
á eigin fyrirtækjum og sýna fram
á að ekki væri þörf á erlendum
stjórnendum. Nokkuð sem kínversk
fyrirtæki höfðu þegar sýnt fram á á
skilmerkilegan hátt.
Í seinna tilfellinu voru Kín-
verjar að keppa við bandarískt
fyrirtæki um olíu, og buðu betur.
Ókyrrðin vegna þessa var meiri en
ella vegna hækkandi heimsmark-
aðsverðs á olíu.
Hins vegar hefði mátt búast við
þessu tilboði Kínverja. Kína er enn
háðara innflutningi á olíu en Banda-
ríkin, þar sem innlendur forði er
mun minni. En í heimi alþjóða-
markaða geta ríki stjórnað áhætt-
unni vegna breytilegs olíuverðs, og
orkuverðs almennt, þrátt fyrir að
eiga ekki olíulindir. Það er gert með
því að kaupa olíufyrirtæki. Ef orku-
verð hækkar er ríkið að minnsta
kosti varið að hluta, því verðið á
olíubirgðum þess hækkar einnig.
Að kaupa bandarískt olíufyrirtæki
var sérstaklega skynsamlegt, þar
sem það skapar þessa tryggingu án
þess að hækka gengið, líkt og fjár-
festing í evrum myndi gera.
Tilboð Kínverja í UNOCAL,
lítið fyrirtæki sem aðallega á eign-
ir utan Bandaríkjanna, hafði að
hluta sama táknræna mikilvægi
og þegar japanskt fyrirtæki keypti
Rockefeller Center árið 1989. Kaup
sem fóru illa fyrir Japan. Allt í einu
var Kína ekki lengur aðeins fram-
leiðandi ódýrra leikfanga og textíl-
vara, heldur einnig keppinautur um
mikilvægar fjárfestingar.
Viðbrögð Bandaríkjanna stjórn-
uðust af pólitískum sýningaleik sem
nýtti sér órökrænan ótta. Ákvörðun-
in var hvorki í þágu alþjóðavæðing-
ar né öryggis ríkisins. Í það minnsta
hefðu menn átt að roðna vegna
stefnu Bandaríkjamanna, það er að
segja ef þeir hefðu gert minnstu til-
raun til að vera samkvæmir sjálfum
sér. Ef Bandaríkjamenn mótmæltu
því að útlendingar ættu í olíufyrir-
tækjum í Bandaríkjunum, þá gætu
aðrar þjóðir mótmælt því, eða ættu,
að Bandaríkjamenn ættu olíulind-
ir þeirra. Enn fremur þarf að hafa
í huga að ef UNOCAL ætti ekkert
í erlendum olíulindum væri þetta
örlítið fyrirtæki. Auðvitað getur
svo verið að einhvers staðar í huga
kínversku leiðtoganna hafi tilboðið
stjórnast af fleiru en eðlilegri dreif-
ingu á áhættu. Markaðir virka vel á
friðartímum en þegar friðurinn er
úti geta markaðsskekkjurnar komið
í ljós. Kannski munum við aftur
upplifa skömmtun, eins og eftir
olíuverðshækkunina miklu á átt-
unda áratugnum, þegar Bandaríkin
einfaldlega gátu ekki fengið eins
mikla olíu og þau vildu, sama hvaða
verð var í boði. Að stjórna olíunni
þýddi þá að geta ákveðið hver fengi
olíu og hver ekki. Það lá meira undir
en einungis trygging fyrir verð-
hækkunum á olíu. Í stað þess að
reyna að sannfæra Kínverja um að
þeir þyrftu ekki að óttast olíuskort
í framtíðinni brugðust Bandaríkja-
mennn of hart við. Afstaða þeirra
var sú að hætta væri á að þeir væru
að missa stjórn á olíulindum sínum,
þrátt fyrir að mjög lítill hluti af olíu
UNOCAL væri í landinu. Vegna
viðbragða þingsins var það í raun
ómögulegt fyrir Kínverja að ganga
í gegn með kaupin, þrátt fyrir að
hafa boðið töluvert hærra verð í
fyrirtækið en Chevron.
Bandaríkjamenn breiða út boð-
skapinn um mikilvægi frjálsra
markaða. En með því að hafna til-
boði Kínverja sýndu þeir fram á
að trúin á boðskapinn væri ekki
staðföst. Án þess að það hafi verið
viljinn sýndu Bandaríkjamenn fram
á að hagsmunir þjóðar voru þyngri
á metunum en markaðslögmálin.
Með þessu voru sett fram önnur
skýr skilaboð. Það er engin ástæða
fyrir Kínverja, eða nokkra aðra, að
trúa því að markaðslögmálin muni
gilda ef orkuskortur verður. Þess í
stað gæti lærdómur Kínverja verið
að þeir verði að ná stjórn yfir þeim
auðlindum sem þeir þurfa á að
halda, ekki bara vegna hagsmuna
fjármálastjórnunnar, heldur einnig
til að tryggja nægt framboð í fram-
tíðinni.
Bandaríska ríkisstjórnin gæti
hafa komið í veg fyrir að Kínverj-
ar kauptu olíu í Bandaríkjunum, en
hún getur ekki komið í veg fyrir
að þeir kaupi olíu annars staðar í
heiminum. Þess í stað hefur ríkis-
stjórnin rennt stoðum undir þá trú
að Kínverjar þurfi að eignast eins
mikla olíu og þeir geta.
Tilboð Kínverja í UNOCAL
markaði tímamót í alþjóða efna-
hagslífi. Í hálfan annan áratug
eftir að Berlínarmúrinn féll ríktu
Bandaríkin án áskoranda sem eina
efnahagslega risaveldið. Í sam-
vinnu við Evrópu voru reglurnar
endurskrifaðar til að stuðla að
alþjóðakapítalisma. Bandaríkin
kepptu við Evrópu, en það var ljóst
að þessi tvö voru sammála í nánast
öllu sem skiptir máli.
Efnahagskerfi Kína er mun
minna en bæði Bandaríkjanna og
Evrópu og í fyrirsjáanlegri framtíð
verður Kína fátækari líka. En þar
sem Kínverjar eru fjórum sinnum
fleiri en Bandaríkjamenn er efna-
hagskerfið í Kína þegar stórt og ef
vöxtur efnahagsins heldur áfram
verður þetta mjög stórt efnahags-
kerfi. Kínverjar munu keppa við
bandarísk og evrópsk fyrirtæki á
öllum sviðum og hafa þegar sýnt
fram á að þeir standa betur á mörg-
um sviðum framleiðslu.
Með innlánsvexti nálægt fimm-
tíu prósentum, í samanburði við
fjórtán prósent í Bandaríkjunum
þar sem sparnaður heimilanna er
nánast enginn, eru Kínverjar auk
þess að sanka að sér miklum fjár-
munum. Þeir geta og munu nota
þá fjármuni til fjárfestinga, til að
mynda í takmörkuðum auðlindum,
líkt og olíu. Þetta er hinn nýi raun-
veruleiki og við verðum að sættast
við hann.
Þessi nýi raunveruleiki hefur
margt í för með sér. Í fyrsta lagi
getur þetta torveldað efnahagslegar
refsiaðgerðir, einnig til að styrkja
stöðu mannréttinda. Nú fer til
dæmis fram þjóðarmorð í Darfur í
Súdan og líklega verða flest vestræn
olíufyrirtæki að ákvarða hvernig
samskipti þeirra verða við ógnar-
stjórn í Súdan. En ef Kínverjar vilja
eiga samskipti við stjórnina verður
það ómögulegt að nota efnahagsleg-
an þrýsting til að fá kínversk stjórn-
völd ofan af þeirri ákvörðun.
Í öðru lagi verða Vesturlönd við-
kvæm fyrir áhættu vegna þess hve
háð olíu þau eru. Við getum ekki
komið í veg fyrir það ósjálfstæði, en
við getum minnkað það með því að
draga úr orkunotkun og þróa aðra
möguleika, eins og lífræna orku-
gjafa. Sú stefna Bush-stjórnarinnar
að fjölga borholum innan Banda-
ríkjanna er ekki lausn, heldur er það
„tæmum auðlindir Bandaríkjanna
fyrst“ leið, sem mun leiða til þess að
kynslóðir framtíðarinnar verða enn
háðari innflutningi á olíu.
Mikilvægast er að breyta því
hvernig við hugsum um Kína. Við
búum ekki í veröld þar sem tap Kín-
verja er okkar hagur.
Forgangsatriði Kínverja er nú
í meiri mæli að tryggja hag borg-
ara sinna. Þeir vita að hver dollari
sem eytt er í hernað fer ekki í bætta
hagþróun. Því hafa þeir takmarkað
hernaðarútgjöld. Jafnvel útreiknað
sem hlutfall af GDP eyða þeir helm-
ingi minna í hernað en Bandaríkin
og ef reiknað er í dollurum eru
hernaðarútgjöld þeirra aðeins lítill
hluta af útgjöldum Bandaríkjanna.
Ef haldið er áfram að haga sér
gagnvart Kínverjum eins og þeir
séu óvinurinn gæti það leitt til
þess að þeir svöruðu í sömu mynt.
En ef við tökum alvarlega lærdóm
markaðskerfisins, að viðskipti og
fjárfestingar, bæti hag allra við-
komandi, eru Kínverjar líklegri til
að bregðast eins við. ■
Kínverjar brjóta sér leið inn á orkumarkaðinn
BORAÐ FYRIR OLÍU VIÐ TAÍLANDSSTRENDUR Flestir borpallar UNOCAL eru utan lögsögu Bandaríkjanna. Þegar Kínverjar gerðu tilboð í olífu-
fyrirtækið varð Kína ekki lengur aðeins framleiðandi ódýrra leikfanga og textílvara, heldur einnig keppinautur um mikilvægar fjárfestingar.
MYND/UNOCAL
VENDIPUNKTAR
2005
JOSEPH STIGLITZ
Höfundur er prófessor
við Columbia-háskólann.
Hann var áður aðalhag-
fræðingur Alþjóðabankans
og hlaut Nóbelsverðlaunin
í hagfræði árið 2001. Síð-
asta bók höfundar er „The
Roaring Nineties: A New
History of the World‘s Most Prosperous
Decade“ sem gefin var út af W.W. Norton
árið 2003.
Hinn 23. júní bauð kínverska ríkisolíufyrirtækið
CNOOC 18,5 milljaðra dollara fyrir bandaríska
olíufyrirtækið UNOCAL og yfirbauð þar með
tilboð keppinauta sinna í Chevron. Óttinn við að
Kínverjar eignuðust bandarískt olíufélag eggjaði
áfram pólitísk mótmæli í Washingon þar til
CNOOC féll frá tilboði sínu 2. ágúst. Nóbelsverð-
launahafinn Joseph E. Stiglitz efast um viðbrögð
Bandaríkjamanna.