Tíminn - 24.07.1977, Blaðsíða 21

20
Sunnudagur 24. júli 1977.
Sunnudagur 24. júli 1977.

21
1 þeim umræöum um islenzk
landbúnaöarmál, sem staöiö hafa
meö nokkrum hléum d undan-
förnum misserum, hefur ein rödd
skoriö sig lir öörum. Þaö er rödd
Agnars Guönasonar, ölaöafull-
trila bændasamtakanna. Þaö,
sem hefur einkennt mál Agnars
er einkum tvennt: 1 fyrsta lagi
hefur það, sem hann hefur lagt til
málanna, veriö öllu skynsam-
legra en framlag annarra um
þessi efni, og i annan staö hefur
mál hans iöulega verið skemmti-
legt. En gamansemi er svo fágæt-
ur kostur hjá þessari alvarlegu
þjóö, aö menn hrökkva viö og lita
upp, ef einhver segir eitthvað
hnyttiö.
Vildi verða bóndi
Þaö var auövitaö meiri freist-
ing en svo, aö gegn henni yröi
staöiö, aö biöja Agnar Guðnason
að spjalla viö lesendur Timans,
enda var falliö fyrir henni dag
einn ekki alls fyrir löngu. Fyrst
ætla ég aö vera persónulegur við
Agnar og spyrja hann dálitið nær-
göngulla spurninga
— Hvernig stóð á þvi, Agnar, aö
þú nálgaöist landbúnaö þar sem
ég hygg mig vita.að þú hafir al
izt upp á götum Reykjavik-
ur? — Jú, þaö er alveg rétt, aö
ég er þaö sem kallaö er aö vera
fæddur og uppalinn Reykviking-
ur. Þö sleit ég ekki öllum barns-
skóm mi'num þar, þvi ég var
alltaf i sveit á sumrin, — jafnvel
áöur en ég fór að slita skóm, að
heitið gæti. Ég var ekki nema
ársgamall, þegar móöir min var
kaupakona austur i Steinsholti i
Gnúpverjahreppi og hafði mig
með sér. Seinna var ég yfirleitt
alltaf i sveit á sumrin, meöal ann-
ars á Miöfelli i Hrunamanna-
hreppi, þar sem ég var nokkur
sumur.
Frá þvi ég man fyrst eftir mér,
var ég ákveðinn i þvi aö veröa
bóndi, og svo fastur var þessi
ásetningur minn, aö ég minnist
þess ekki aö mér dytti nokkru
sinni i hug annaö ævistarf.
Ég fór svo noröur aö Hólum,
þegarég haföi aldur til, eins og ég
haföi alltaf verið ákveöinn I aö
gera, þegar ég yrði til þess fær,
— Þaö hefur auövitaö veriö af-
leiöing af sveitaverunni?
— Já, aö sumu leyti en fleira
kom til. Þegarég var aö alast upp
i Reykjavik, kom alltaf margt af
sveitafólki til foreldra minna.
Þaö byggöist á tengslum við for
tiöina, þvi aö þau voru bæöi úr
sveit, faöir minn undan Eyjafjöll-
um, en mamma úr Olfusi.
Þaö var lika svo rikt i mér
sveitablóöið komiö austan úr Ár
nes- og Rangárvallasýslum, aö
engu skipti, þótt foreldrar minir
byggju allan sinn búskap i
Reykjavik og ég þar af leiöandi
borinn og barnfæddur hér.
Nú átti að kenna bænd-
um að bera á tún.
— Hvernig stóö þá á þvi aö þú
veröst ekki bóndi?
— Þegar ég hafði veriö tvo vet-
ur á Hólum, fór ég til Danmerkur
og var þar viö nám i fjögur ár.
Þegar ég kom heim frá námi, fór
ég fyrst austur að Sámsstöðum i
Fljótshlið og vann i hálfan annað
ársem aöstoðarmaöur hjá Klem-
ensi heitnum Kristjánssyni. Eftir
það kenndi ég eitt ár i héraðsskól-
anum aöReykjum iHrútafiröi, og
að þvi loknu réðist ég til Búnaöar-
félags Islands.
Fyrst var ég umferðarráöu-
nautur, og var einn fjögurra
ungra manna, sem ráönir foru til
þeirra starfa þá, þvi að Marshall-
aöstoðin fræga var i fullum gangi,
og nú átti að kenna bændum aö
nota réttan áburöarskammt á til-
tekiö flatarmál lands. Við þessir
fjórir ungu menn, fórum hvorki
meira né minna en fimm sinnum i
hverja sveit á landinu, að þvi
undan skildu, aö ég fór „aðeins”
þrisvar út i Grimsey. Fyrst héld-
um við tvo fundi með bændum, og
siðan var þrisvar hitzt viö
áburðarreitina, þegar borið var á
og slegið. 1 hvert skipti var hald-
inn fundur.
Amerikumenn héldu, að við
værum svo dæmalaust vanþróuð
þjóö, aö það þyrfti að segja okkur
alla hluti. Þeir vildu aö við bær-
um á aöeins einn áburöarskammt
og siöan þyrfti ekki meira um þaö
aö hugsa : „Svonaá aö bera á”, —
og siöan ekki meira um þaö. Viö
lögöum aftur á móti til aö notaö-
ir væru fjórir mismunandi
áburðarskammtar, eins og var
lika gert. Viö notuöum reiti, sem
hver um sig var einn fjóröi úr
hektara og bárum mismunandi
áburðarskammta á. Aburðurinn
var lagöur til ókeypis. Siöan voru
tekin heysýni, þau efnagreind og
þarnæstjarðvegssýni.Þetta var i
rauninni upphafiö á töku jarö-
vegssýna hér i slikum tilgangi.
Jafnframt þessu fóru fram
dreiföar tilraunir. Ég er sann-
færöurum, að bændur læröu mik-
iö á þessari starfsemi, og strax
árið eftir lá nærri að salan á fos-
fór tvöfaldaöist. Það segir vitan-
lega sina sögu um árangur þess-
arar iðju okkar.
Átta aðilar
— Varst þú svo ráöinn blaða-
fulltrúi hjá Búnaöarfélaginu
strax og þessari tilraunastarf-
semi var lokið?
— Nei, ööru nær. Þaö starf kom
ekki fyrr en löngu siðar. Ég varð
eiginlega eftir af félögum min-
um, — ilentist hjá Búnaðarfélag-
inu, eftir að þessu sérstaka verk-
efni var lokið eða dagaöi uppi ef
menn vilja heldur nota þaö orða-
lag. Fyrst var ég kallaður fóður-
ræktarráðunautur, þvi aðalverk
mitt var aö leiðbeina i sambandi
við grænfóöur, kartöflur, eyöingu
illgresis, og sitthvað sem snerti
grasfræ. Þaö var ekki fyrr en
fyrir tveim árum, að ég var ráö-
inn af bændasamtökunum, sem
blaðafulltrúi þeirra. I rauninni
heitir fyrirtækið, sem ég vinn hjá
Upplýsingastofnun landbúnaðar-
ins, — og ég er eini starfsmaður-
inn á þeim bæ.
— Ekki er Búnaðarfélag Is-
lands eini aöilinn að Upplýsinga-
stofnun landbúnaöarins ?
— Nei, langti frá. Þareiga hlut
aö máli bæöi Búnaöarfélagiö,
Stéttarsamband bænda, Fram-
leiösluráö landbúnaðarins, Osta-
og smjörsalan, Grænmetisverzl-
un landbúnaöarins, Búvörudeild
SÍS, Sláturfélag Suöurlands og
Mjólkursamsalan. Þetta eru
hvorki meira né minna en átta
aöilar. Þeir skipta kostnaöinum
jafnt á milli sln, og ég hef aösetur
i Bændahöllinni, þar sem aðrar
stofnanir landbúnaðarins eru til
húsa, svo sem Stéttarsambandið,
Framleiösluráð o.fl.
t»ar tiðkast margs konar
styrkir.
— Þú hcfur þá betri aöstööu til
þess en nokkur annar maöur aö
fylgjast meö þvi sem sagt er og
skrifaö um Islenzkan landbúnaö.
— Þaö er blátt áfram verk mitt.
Og meira en þaö: Ég á lika aö
vera málsvari bænda út á viö, —
þaö er einn hlutinn af starfi minu.
— Og er þaö ekki ærinn starfi
aö svara öllu, sem sagt er og
skrifaö um islenzkan landbúnaö?
Þj óðar tilvera
Islendinga
á
framleiðslu
— segir Agnar Guðnason, blaðafulltrúi
bændasamtakanna, í þessu viðtali, þar sem
hann ræðir um íslenzkan landbúnað og segir
um leið athyglisverðar fréttir frá Noregi
Agnar Guönason.
TímamyndGE.
—- Þaö sem þarf aö svara, eru
auðvitaö fyrst og fremst ádeilur,
— hitt læt ég afskiptalaust! Eins
og viö vitum báöir, þá er þaö aö
allega eitt blaö Dagblaðiö sem
hefur haldiö uppi óskynsamleg-
um skrifum um landbúnaö, en
hinsvegar verö ég aö segja, aö ég
hef átt tiltölulega gott samstarf
viö ráöamenn þess blaös. Þeir
hringja til min svona um þaö bil
einu sinni i viku og biöja mig um
greinar til þess að svara þvi sem
fram hefur komið I blaöi þeirra,
— þeir ljá meö öörum oröum rúm
fyrir skoöanaskipti um þessi mál,
og þaö kann ég vel aö meta. Hitt
hljóta allir aö sjá, aö sami maö-
urinn geturekki enzt endalaust til
þess aö svara sömu firrunum, og
hef ég raun af þvi, hversu mikið
hefur boriö á endurtekningum i
þessum greinum minum i seinni
tiö. Og þetta breytir ekkert af-
stööu Dagblaösmanna. Þeir
halda áfram aö lemja höfði viö
stein, hversu oft sem ég legg
sömu staöreyndimar á boröiö
fyrir framan þá.
— En er ekki erfitt aö gera
tæmandi samanburð á kjörum
bænda og landbúnaði yfirleitt, —
hérog til dæmis á hinum Norður-
löndunum?
— Jú, þaö er ákaflega erfitt, og
kemur þar margt til. Ef viö tök-
um Noreg sem dæmi, þá eru þar i
landi um hundraö þrjátlu og átta
mismunandi styrkir til bænda. •
Þessir styrkir eru mjög mismun-
andi og af margvislegum toga,
eftir þvi hvar i landinu bóndinn
býr, hvaö hann framleiöir o.s.frv.
Þvi erfiöari sem búskaparskil-
yrðin eru, þeim mun meiri fyrir-
greiöslu fær bóndinn. Hann getur
til dæmis fengið greiddan niöur
flutningskostnaö, og sums staöar
getur hann fengið greiddar aö
fullu allar ræktunarframkvæmd-
ir. Og hann fær aö mestum hluta
greiddan byggingarkostnaö. —
Þaö er ákaflega erfitt aö um-
reikna þetta i islenzkar krónur og
dreifa þvi siðan á hvern mjólkur-
litra eöa kjötkiló, sem framleitt
er I hvoru landi um sig.
I Bretlandi hefur þaö tiökazt
lengi, aö bændum séu borgaðir
beint ákveönir framleiöslustyrk-
ir. Þetta veldur núna deilum inn-
an Efnahagsbandalagsins. Þar
rikir ákveðin byggðastefna og
eina landiö sem ekki fær neitt úr
byggðasjóði Efnahagsbandalags-
ins er Danmörk, þvi aö ráöamenn
bandalagsins lita svo á, aö þar sé
ekki neitt byggðavandamál til, —
þar séu ekki neinar afskekktar
byggöir, sem þurfi á sérstakri
fyrirgreiöslu aö halda.
Nú er hinsvegar svo komiö, aö
Danir hafa ákveöið aö
Borgundarhólmur veröi sérstakt
þróunarsvæöi. EnDanirgeta ekki
flutt út landbúnaöarvörur, nema
meö gifurlegum útflutningsbót-
um. Fyrstu fjóra mánuði þessa
árs, eru útflutningsbætur i
Danmörku rétt um þrjátiu og þrir
milljaröar islenzkra króna, — og
mundi mörgum þykja dálaglegur
skýldingur.
Þaö er þvi fáránlegt að láta sér
blöskra þær bætur sem greiddar
eru vegna útflutnings islenzkra
landbúnaöarafuröa. Þaö getur
vel veriö aö þær veröi tvö þúsund
og fjögur hundruö milljónir I ár,
en þótt svo yröi, þá væri þaö ekki
nema smámunir miðaö viö, sem
gerist annars Viö getum sagt, aö
útflutningsbæturnar séu trygging
fyrir þvi að islenzkir bændur hafi
álika tekjur og aðrar stéttir i
landinu en i rauninni vantar mik-
iö á að svo sé.
Er dýrara að framleiða
búvörur hér en annars
staðar?
— Mér skilst á þessu, aö viðar
sé guö en i Göröum, og aö vlöar
séu greiddar bætur og styrkir
vegna landbúnaöar en hér. En þá
nokkuö dýrara aö framleiða land-
bdnaöarvörur hér en I nálægum
löndum?
— Ætla mætti, að þaö væri dýr-
ara. En vegna þess, hve búin eru
yfirleittstór hérá landi, og bænd-
ur vinna mjög mikiö, þá má slá
þvi föstu, aö framleiðslukostnað-
urséallsekkihærrihérengerist i
nágrannalöndum okkar. Aö visu
eru einstakar vörur dýrari hér en
annars staðar, eins og til dæmis
kjúklingar og egg. En kindakjöt
er mun ódýrara hér en annars
staðar, enda fá islenzkir bændur
miklu minna fyrir kinúakjöt sitt
en stéttarbræöur þeirra I Noregi,
Sviþjóð og Danmörku, svo aðeins
sé horft til Noröurlandanna.
Mjólkurverð til bænda er likt hér
ogannars staðar, en er þó aö visu
lægra i Danmörku. En þar kemur
annað til: Bóndi iDanmörku, sem
er aö byggja fjós, greiðir ekki
nema fimm af hundraði i vexti af
þvi fé, sem byggingin kostar. I
Danmörku eru vextir nefnilega
greiddirniöur, og myndi mörgum
bóndanum hér á landi ekki þykja
þaö ónýtt. I Noregi er þessum
málum þannig háttaö, að bygg-
ingalán bænda eru vaxta- og af-
borgunarlaus f yrstu fimm á rin. —
Ef þannig allt er tint til, myndi
koma i ljós, aö islenzkir bændur
framleiöa sinar vörurfyrir minna
verö en stéttarbræöur þeirra i
nágrannalöndum okkar, — nema
I einstökum tilvikum, eins og ég
nefndi áöan, þegar ég minntist á
egg og kjúklinga.
Svo er annað, sem viö ættum
ekki aö loka augunum fyrir: Viö
vitum ekkert, hvenær land-
búnaöarvörur annarra þjóöa
hækka i verði, eða veröa tor-
fengnari en nú er. Væri þá vitur-
legt aö vera upp á slikan inn-
flutning kominn? Þaö eru ekki
ýkjamörg ár siöan þurrö varð á
vinnslukjöti — kýrkjöti hér á
landi. Var leitað fyrir sér I öðrum
löndum, en þá stóö svo á, aö þar
var litiö framboö á þessari vöru,
og kjötiö var svo dýrt, að þaö var
hreinlega ókaupandi.
— Er ekki yfirleitt óskynsam-
legt fyrir eyþjóð lengst norður I
höfum að vera upp á aðra komin
með algengustu matvæli, enda
þótt alltaf sé verið að segja, aö
aldalöng einangrun tsiands hafi
verið endanlega rofin?
— Þaö er meira en óskynsam-
legt, það væri beinllnis fáránlegt,
—fjarstæða semer i raun og veru
ekki svaraverð. Þaö er oft minnzt
á niðurgreiöslu á útfluttum land-
búnaöarafurðum. 1 ellefu alda
sögu byggöar á Islandi höfum viö
flutt út landbúna
arafuröi i svo sem tiu hundruö og
sextiu-tilsjötiu ár án þess að þær
hafi verið niöurgreiddar en aftur
á móti hafa niðurgreiðslurnar
ekki varað nema i um það bil tvo
áratugi og tæplega þó, — átján ár
eða svo. Ekkert er þvi liklegra en
að sá timi eigi eftir að koma aö
landbúnaöarafurðir okkar veröi
fluttar út án þess að vera greidd-
ar niður. Ég er ekki i neinum vafa
um að dilkakjötið okkar á eftir aö
verða eftirsótt vara, sem er
greidd fullu veröi.
Þá var bændum greitt
fyrir að minnka fram-
leiðsluna
— Veitir nokkuð af þvi að
framleiða eins mikið af matvæl-
um og hægt er, — alls staðar á
jörðinni, — þegar svo stendur á I
heiminum, aö um það bil tveir
þriðju hlutar mannkynsins
svelta?
— Nei,auðvitað veitir ekkert af
þvi. Fyrir einum áratug eða svo,
rikti viöa sú stefna að draga úr
framleiöslu. Þá var bændum
borgað fyrir aö minnka rækt-
unarlönd sin, og eru dæmi um
slikt, bæöi frá Bandarikjunum og
Finnlandi. Nú hefur þetta snúizt
viö. Nú eru yfirleitt öll ræktunar-
lönd nýttt, þar sem þess er nokk-
ur kostur, og þau notuö til fram-
leiöslu á matvælum.
Ef viö litum i eigin barm og
hyggjum aö ástandinu hér á Is-
landi, þá veröur þaö fyrst fyrir,
hve framieiösla okkar er litil.
Þess vegna telég, aö viöeigum aö
leggja áherzlu á góöan markaö,
oghelzt aö hann sé nálægt okkur.
Þar detta mér fyrst i hug tvö
lönd: Sviþjóö og Noregur. Ef
dilkakjötsneyzla Svia ykist um
hundrað grömm á ári á hvert
mannsbarn þar i landi, þá væri
þar kominn nægur markaöur fyr-
ir allt dilkakjötiö okkar. — Við
skulum þvi ekkert vera aö gæla
viö þá hugmynd að minnka fram-
leiðslu landbúnaðarvara á Is-
landi, hvaö þá aö leggja land-
búnaöinn niöur, — sllkt er sem
betur fer ekki til umræðu.
Hitt er allt annaö mál, aö i
mörgum greinum gætum viö hag
að okkur ööru visi en viö gerum.
Viö getum vel viöurkennt, að
framleiösla kjúklingakjöts sé of
dýr hér á landi, miðað viö það
sem gerist annars staöar. Það
væri hugsanlegt að flytja inn
kjúklinga, til dæmis frá Dan-
mörku eöa Hollandi, leggja á þá
venjuleg innflutningsgjöld og
nota siöan þá peninga — toll-
tekjurnar — til þess aö greiöa nið-
ur kindakjötið, á meöan þaö á i
timabundnum erfiðleikum á er-
lendum markaöi. — Þetta er ein
af hugsanlegum leiðum, sem ég
eftir hvern islenzkan bónda. Er
hægtaö nefna einhver áþreifan-
leg dæmi um það aö þeir vinni
meira en stéttarbræður þeirra i
nálægum löndum?
— Já. I Noregi hefur veriö met-
ið, hvað sé eðlilegt ársverk á
hvern framleiðanda land-
búnaðarafuröa. 1 Noröur-Noregi
hefur þannig veriö taliö hæfilegt
ársverk fyrir einn mann að sjá
um sjö mjólkurkýr Hér á landi
mun hins vegar vera talið hæfi-
legt einum manni að sjá um þrjá-
tiu kýr.
— Er þetta sem þú nefndir ein-
göngu bundiö við Norður-Noreg,
eða er einhver skipting i þessu
hjá þeim?
— Já. Fyrir tveimur árum eöa
svo, var Noregi skipt i ákveðin
Afleysingar eru
eftirsótt starf
„Til hvers er aö eignast hey, sem eyðist næsta vetur?” stendur i vlsu eftir gamansaman bónda. Samt halda bændur áfram aö afla heyja,
þótt þeir viti, aö þau „eyöastnæsta vetur.” Og hvers vegna ekki? Varla er heyskapur tilgangslausara verk en til dæmis verksmiöjuvinna.
Þegar forfeður vorir létu sig dreyma um auðæfi, tóku þeir gjarna svo til orða, aö tvö höfuð væru „á hverju kykvendi”. Þó hefur þá Hklega
ekki órað fyrir þvi, aö siöari tlma islendingar myndu ræöa sin á milli um tvær gærur á hverju lambi.
— En hvernig er hin hagnýta
framkvæmd þessara hluta hjá
Norðmönnum? Liggur fólk þar á
lausu til þess aö gripa I störf á
sveitabæjum, ef hjónin á bænum
vilja til dæmis skreppa i leikhús i
næstu borg, einhverja helgina?
— Það er meira en aö fólk
Frh. á bls. 29
Kostir farartækis eru ekki eingöngu hraðinn. Hitt skiptir llka nokkru,
að þaö sé lifandi, og að hægt sé að tala við það. — Eða hver myndi vilja
selja þennan hest og fá mótorhjól I staðinn?
bendi á til athugunar, og þetta er
ekki neitt einsdæmi. Sviar flytja
inn landbúnaöarvörur i stórum
stíl en þeir flytja lika út, og nota
tolltekjurnar af innfluttu land-
búnaöarvörunum til þess aö
greiöa niöur sinar eigin útflutn-
ingsvörur. Þannig getur ýmisleg
hagræðing komiö til greina. Allt
veltur á hinu, aö unniö sé aö þess-
um málum af hyggindum og
framsýni. Otflutningsbætur eru
ekki nein goögá, og innflutnings-
tollar ekki heldur.
Þar eiga bændur frl um
helgar!
— Þú sagðir eitthvað i þá átt
fyrr i þessu spjalli okkar, að það
lægi yfirleitt mikil framleiðsla
framleiöslusvæði. Þá kom þetta
verkmat til sögunnar, og þá var,
eins og ég sagöi áöan, taliö hæfi-
legt einum manni aö sjá um sjö
kýr i Noröur-Noregi, en sunnar I
landinu var ársverkiö taliö vera
tiu til tólf kýr. Þetta var lagt til
grundvallar, þegar ákveöinn var
afleysingastyrkurinn til norskra
bænda.
Afleysingastyrkur?
— Já. Bóndi, sem býr i
Norður-Noregi, og á sjö kýr, fær
sem svarar tvö hundruö og tiu
þúsund islenzkum krónum á ári
til aö greiða afleysingafólki,
þegar hann vill taka sér fri um
helgar, og i Noregi er litiö svo á,
aö þétta sé hliöstætt þvi, þegar
almennir launþegar eru undan-
þegnir þvi aö vinna á laugar- og
sunnudögum. Þaö er meö öörum
oröum búið aö viðurkenna þaö i
verki, að maöur, sem afkastar
fullu starfi eigi rétt á hvild um
helgar, hvort sem hann vinnur að
framleiöslu landbúnaöarafuröa
eöa hefur einhver önnur störf með
höndum.
— En hvað nú, ef maðurinn
skilar meira vcrki — segjum tvö-
földu á við það, sem talið er hæfi-
legt einum manni?
— Þá fær hann tvöfalda
upphæð til þess aö kaupa sér
afleysingafólk. 1 Norður-Norgi er
hámarkið tuttugu og fjórar kýr,
og er þaö þá talið fjórföld vinna,
fjögur ársverk eins manns, — eöa
fjögurra manna verk, ef menn
vilja heldur oröa hugsunina
þannig. Upphæðin, sem hann fær •
greiddatilþessaö greiöa aðstoö er
auðvitað I samræmi við þetta, og
það jafngildir þvi, að maöur, sem
hugsar sjáifur um þessar tuttugu
og fjórar kýr, gæti átt frí þrjá
daga i viku.

'