Tíminn - 13.08.1978, Blaðsíða 7

Sunnudagur 13. ágiist 1978
7
menn og málefni
Þrjú merkustu
tímabilin í sögu
Framsóknarflokksins
Frá miðstjórnarfundi Framsóknarflokksins um siðustu helgi.
Úr ræðalausir
sigurvegarar
Þótt viðræðurnar um myndun
vinstri stjórnar undir forustu
Benedikts Gröndals bæru ekki til-
ætlaðan árangur, hafa þær eigi að
siður veitt mikilvægar upplýsing-
ar. 1 fyrsta lagi er þaö ljóst, að
sigurvegararnir i kosningunum,
Alþýðuflokkurinn og Alþýðu-
bandalagið, hafa ekki upp á nein
sérstök Urræði að bjóða, eins og
margir héldu fyrir kosningarnar.
I ööru lagi er ljóst, að milli þeirra
er ekki nein samstaða, sem geri
það mögulegt, aö þeir vinni sam-
an í stjórn, hvort heldur væri um
meirihlutastjórn eða minnihluta-
stjórn að raða.
Tillögur beggja flokkanna til
lausnar efnahagsmálunum fela
ekki i' sér neitt nýtt, heldur eru
gamalþekkt úrraeði, sem ekki
hafa þótt gefast vel. Alþýðuflokk-
urinn byggir sina lausn á gengis-
fellingu, en Alþýðubandalagið á
millifærsluleið, sem var reynd
hér á árunum frá 1946-1960, og
þótti ekki reynast vel. Báðum
þessum leiðum fylgir kjaraskerð-
ing fyrir launþega, þótt Alþýðu-
bandalagið reyni að dylja þaö
með þvi að gera hvort tveggja i
senn, að benda á vafasamar
skattheimtuleiðir og láta vanta
mikiö upp á þá f járhæð, sem þarf
til millifærslunnar, ef hún á að
koma að tilætluðum notum. Al-
þýðuflokkurinn leggur hins vegar
til, að gengisfellingu fylgi það, að
verðhækkun á erlendum vörum af
völdum hennar verði haldið utan
við visitölubæturnar.
Þótt báðir flokkarnir létust
vilja fá kjarasamningana strax i
gildi, létu þeir fylgja þann við-
auka, að launþegar yrðu sviptir
þeim kauphækkunum, sem þvi
fylgdi. Alþýðuflokkurinn vildi
gera það með þeim hætti, að
verðhækkun erlendra vara verði
tekin út úr visitölunni, eins og áð-
ur segir. Alþýðuflokkurinn vildi
gera það á þann hátt, að hækka
tekjuskattinn og láta rikið þannig
taka af launþegum þá kauphækk-
un, sem fylgdi þvi að samn-
ingarnir tækju gildi. Betur geta
þessir flokkar ekki staðfest það,
að þeir meintu ekkert með loforð-
um sínum fyrir kosningarnar um
gildistöku samninganna, ef hún
átti að verða annað og meira en
hreint formsatriöi. Jafnframt
viðurkenna þeir með þessu, að
efnahagslögin hafi verið nauð-
synleg eins og á stóð.
Óttafullir
sigurvegarar
Jafnframt þvi sem viðræðurnar
um myndun vinstri stjórnar hafa
leitt í ljós úrræðaleysi sigurveg-
aranna, hafa þær upplýst, aö þeir
geta ekki komið sér saman um
leiðir til að leysa efnahagsvand-
ann. Tilraunin til að mynda
vinstri stjórn strandaði á þessum
ágreiningi milli þeirra. Af sömu
ástæðu er úr sögunni hugmyndin
um minnihlutastjórn þeirra meö
stuðningi eða hlutleysi Fram-
sóknarflokksins.
Þessi afstaða sigurvegaranna
stafar ekki af þvi, að þeir hafi
ekki áhuga á stjórnarþátttöku eða
að leiðtogar þeirra séu nokkuð
frábitnir því að setjast i ráð-
herrastóla. Þótt ýmsum kunni að
þykja það undarlegt, veldur hér
mestu ótti sigurvegaranna við
sigrana. Bæði Alþýöuflokkurinn
og Alþýðubandalagið hlutu meira
fylgi en þeir áttu von á, einkum þó
Alþýðuflokkurinn. Benedikt
Gröndal hefur játað það opinber-
lega, að hann hafi ekki átt von á
slikri fylgisaukningu flokks sins
og raun varð á, og mun engan
undra það.
Það er skiljanlegt metnaðar-
mál foringja beggja flokkanna,
aö þessir sigrar þeirra veröi
meira en stundarsigrar og þeim
takist þvf aö halda a.m.k. þvi
fylgi, sem þeir hlutu nú. Það er
hér sem ótti þeirra eða hræðsla
kemur til sögunnar. Foringjar
beggja óttast, að þeir hafi unniö
svo mikla sigra meö óeðlilegum
hætti, að þeir hljóti að tapa I
næstu kosningum, nema haldið sé
sérlega klóklega á spilunum. Þvi
hefur hugsun þeirra ekki snúizt
mest um það, sem þarf að gera
vegna hagsmuna þjóðarinnar og
atvinnuöryggis almennings, held-
ur hitt hvernig helzt verði komiö I
vegfyrir fylgistap þeirra I næstu
kosningum. Aætlanir þeirra og
ráðagerðir hafa miöazt viö þetta,
en efnahagsmál og önnur þjóðmál
því lent á hakanum.
Foringjar Alþýðubandalagsins
virðast hafa komizt að þeirri nið-
urstöðu, að bandalaginu sé fyrir
beztu að vera utan stjórnar i ná-
inni framtið. öll taflmennska
þeirra I vinstri viðræðunum var
bersýnilega miðuö viö þetta. Al-
þýðuflokkurinn virðist hins vegar
enn ekki hafa ráöiö þaö við sig,
hvort honum sé betra að vera ut-
an eöa innan stjórnar.
Málefni
verða
látin ráða
Afstaða Framsóknarflokksins
til stjórnarmyndunarmálanna
hefur verið ljós frá upphafi. Hann
hefur talið eölilegustu afleiðingu
kosningaúrslitanna, aö sigurveg-
ararnir yrðu burðarásinn i næstu
rikisst jórn og fengju aö sýna það i
verki hver úrræði þeirra væru og
hvers þeir væru megnugir. Þess
vegna bauðst þingflokkur Fram-
sóknarflokksins til að veita
minnihlutastjórn Alþýöubanda-
lagsins og Alþýðuflokksins hlut-
leysiogað verja hana falli. Þegar
þessir flokkar kusu heldur að
reyna að mynda stjórn með
Framsóknarflokknum, tók hann
tilmælum þeirra jákvætt og féllst
á viðræöur um stjórnarmyndun
þessara þriggja flokka. Þær
strönduðu á úrræöaleysi og ósam-
komulagi Alþýðubandalagsins og
Alþýðuflokksins eins og rakið er
hér á undan. Það strandaði ekki á
Framsóknarflokknum, aö sú til-
raun fór út um þúfur.
Eftir að Benedikt Gröndal gafst
upp viö tilraunir sinar til stjórn-
armyndunar, fól forseti Islands
Geir Hallgrimssyni aö reyna
stjórnarmyndun. Tilraunir hans
til stjórnarmyndunar fara fram
um þessar mundir. Fundur mið-
stjórnar Framsóknarflokksins,
sem haldinn var fyrir siðustu
helgi, ákvað að flokknum skyldi
heimilt að taka þátt i stjórnar-
myndunartilraunum Geirs Hall-
grimssonar, ef eftir þvi væri ósk-
að. Tilraunum Geirs er ekki lokið
og verður hér engu spáð um,
hvernig þeim muni lykta. Afstaða
Framsóknarflokksins til þeirra
mun ráðast af málefnunum ein-
um, án bollalegginga um, hvort
betra er fyrir flokkinn að vera i
stjórneða stjórnarandstöðu, enda
er erfitt að dæma um slikt fyrir-
fram. Framsóknarflokkurinn
mun nú sem endranær láta mál-
efnin ráöa, enda er það eina leið-
arstjarnan, sem ábyrgur fiokkur
getur fylgt.
Þrjú söguleg
tímabil
Þótt Framsóknarflokkurinn
biði mikinn ósigur í siöustu kosn-
ingum, getur hann, eins og Chur-
chill eftir siðari heimsstyrjöldina,
litið með stolti yfir sögu undan-
farinna sjö ára, sem hefur ein-
kennzt að miklu leyti af stjórnar-
þátttöku hans.Þetta sjö ára tima-
bil stenduralveg jafnfætis stjórn-
artimabili Framsóknarflokksins
á árunum 1927-1931, og stjórnar-
timabili vinstri stjórnarinnar
1934-1938. Bæði einkenndust þessi
timabil af sókn og sigrum, þótt
ekki gengi allt eins vel og skyldi.
Framsóknarmenn hafa litið til
þessara tveggja timabila með
stolti, og þannig geta þeir einnig
horft til áranna 1971-1978. A þeim
árum hafa vissulega verið unnir
einhverjirhinirmerkustu sigrar i
sögu þjóðarinnar á þessari öld.
Það á hins vegar viö um þetta
einsog margt annaö, að menn sjá
það, sem er nálægt þeim, ekki
eins vel og hitt, sem er orðið
lengra burtu.
Straumnum
snúið við
Hin mikla viðreisn dreifbýlisins
á árunum 1927-1931 markaði
mikilvæg spor i byggðasögu
landsins ogdró mjög úr fólksflótt-
anum þaöan um skeiö. A sama
hátt hefúr ný byggðastefna, sem
hófst meö tilkomu rikisstjórnar
Ólafs Jóhannessonar 1971 markað
mikilvægustu þáttaskil I byggöa-
sögu landsins. A áratugnum þar á
undan haföi rikt stööug afturför
og hnignun í framaramálum
kaupstaða, kauptúna og sveita ut-
an Reykjanessvæðisins. Fólkið
streymdi þaðan og trúin á fram-
tiðina þar fór siminnkandi. Með
tilkomu rikisstjórnar ólafs Jó-
hannessonar var hafin þróttmikil
byggöastefna, sem haldiö hefur
verið áfram af núverandi rikis-
stjórn fyrir tilverknað Fram-
sóknarmanna. Fólksstraumnum
hefur verið snúið við, nær hvar-
vetna um landið blasir viö mikið
athafnalif og trú á framtiðina
hefur glæðzt aö nýju. Höfuðborg-
arsvæðið hefur hagnazt á þvi að
þurfa ekki aö taka á móti miklum
fólksflótta. Hér hefur vissulega
oröið ein mesta bylting í islenzkri
byggðasögu um langt skeið.
Úr 12 mílum
í 200
Vinstri stjórnin á árunum
1934-1938, sem var undir forustu
Framsóknarflokksins, kom I veg
fyrir með traustri f jármálastjórn
og markvissri framfarasókn, að
Islendingar lentu við hliö þeirra
þjóða, sem glötuðu efnahagslegu
og fjármálalegu sjálfstæði vegna
heimskreppunnarsem þá geisaði.
En hvert hefði lfka orðið efna-
hagslegt og stjórnmálalegt sjálf-
stæði Islendinga, ef ekkert hefði
verið aðhafzt i landhelgismál-
inu á undanförnum sjö árum,
heldur flotið sofandi að feigðar-
ósi, eins og gert var i valdatiö við-
reisnarstjórnarinnar? Með land-
helgissamningnum viðBreta 1961
var þjóðin bundin höftum, sem
gerðu henni ókleift að færa út
fiskveiðilögsöguna, nema meö
samþykki Breta eða Alþjóöadóm-
stólsins. Veturinn 1970-1971 hafði
Framsóknarflokkurinn forustu
um, að þáverandi stjórnarand-
stöðuflokkar gerðu með sér
bandalag um að brjóta þessa
hlekki af þjóðinni og færa fisk-
veiöilögsöguna út i 50 milur.
Vinstri stjórnin, sem var mynduð
i framhaldi af þessu, hratt þessu i
framkvæmd. Jafnframt hóf hún
baráttu fyrir 200 milna fiskveiði-
landhelgi, sem núverandi rikis-
stjórn hefur komið fram. Það er
einn mesti sigur i islenzkri sögu,
að stækka fiskveiðilögsögu ís-
lands úr 12 milum i 200 milur á sjö
árum. Þar hefur Framsóknar-
flokkurinn gegnt forustuhlutverki
svo óumdeilanlegt er.
Réttlátari
launakjör
En Framsóknarmenn geta
minnzt margs annars með stolti
frá árunum 1971-1978. Hér hefur
ekki veriö neitt atvinnuleysi sið-
ustu árin meðan stófellt atvinnu-
leysi hefur rikt viöast annars
staðar. Þaö er ekki siöur frásagn-
arvert, að hafizt hefur verið
handa um eins konar byltingu I
launamálum. Fyrir tilverknað
launþegasamtakanna hafa kaup-
samningar á undanförnum árum
færzt f það horf að auka biliö milli
láglaunafólksog hinna, sem betur
eru settir. Ölafur Jóhannesson
beitti sér fyrir þvi i vinstri stjórn-
inni, þegar gripið var til efna-
hagsaðgerða vorið 1974, aö hinum
láglaunuðu yrðu tryggöar sér-
stakar bætur. Hann tók svo ein-
dregiö undir kröfuna um 100 þús.
króna lágmarkslaun i sambandi
við kjarasamningana á siöastl.
sumri en verkalýðshreyfingin
framfylgdi þeirri kriíu á þann
veg, að hinir betur settu fengu
ennmeirihækkanir. Þvi hafa þeir
samningar leitt tii mikillar verð-
bólgu. Framsóknarmenn fengu
þvi framgengt viö setningu efna-
hagslaganna á siðastl. vetri, að
hinir láglaunuöu fengu meiri
verðbætur en hinir, sem betur eru
settir. Þannig hefur Framsóknar-
flokkurinn beitt sér fyrir þvi, að
hlutur hinna lægstlaunuöu yröi
bættur miðað við aðra og á þann
hátt stuðlað að betri lifskjörum
þeirra og réttlátara þjóðfélagi.
Fleiri og fleiri virðast nú hallast
að þessari skoðun. Þvi má segja,
að hér sé aö gerast bylting i
launamálum.
Búið í haginn
Einhverjir kunna aö segja, að
hér sé sleppt að geta þess, aö illa
hafi gengið að fást við verðbólg-
uná' á undanförnum árum og
skuldasöfnunin erlendis orðið ó-
hæfilega mikil. Hvort tveggja er
rétt. En úr þessu dæmi má ekki
sleppa því, að erlendu skuldirnar
hafa að miklu leyti farið til þess
aðbúa f haginn á komandi árum.
Orkuveitur og hitaveitur, aukinn
skipastóll, aukin og endurnýjuð
frystihús, ásamt margvislegum
iðnaði, sem hefur risið upp á
þessum tima, mun i framtiðinni
gera stórum auðveldara en ella
að fást við efnahagsmálin. Is-
lendingar eru samkvæmt al-
þjóðaskýrslu meðal tekjuhæstu
þjóða heims, ef miðaðer viö ibúa-
tölu, enda lifskjör óviöa betri en
hér. Ef stéttirnar hætta aö ota
hver sinum tota og skilningur vex
hjá þjóðinni á lögmálum efna-
hagslifsins, eiga þau fjárhagslegu
vandamál, sem nú er glimt viö,
ekki að reynast torleyst. Það
hefúr óneitanlega veriö búiö vel i
haginn á margan hátt, þótt annaö
standi til bóta, eins og alltaf verð-
ur, þvi að aldrei er hægt aö gera
allt i einu.
Þ.Þ.