Tíminn - 13.08.1978, Blaðsíða 14

14
Sunnudagur 13. ágúst 1978
í Timanum sl. sunnu-
dag, birtist viðtal við
Guðbrand Jezorski,
gullsmið um eðal-
steina. í þvi spjalli
héldum við okkur ein-
göngu við gimsteina i
góðum og gömlum
skilningi, safira,
demanta, rúbina,
smaragða og þar fram
eftir götunum. En þar
með er ekki sagt að
ekki finnist fleiri eðal-
steinar. Á íslandi er til
dæmis talsvert um þá
og á siðari árum hefur
það færst i vöxt að
þessir steinar séu not-
aðir i skartgripi og þá
einkum módelskart-
gripi. En hvaða steinar
eru það helst, sem hér
á landi finnast, hvar
finnast þeir og hvernig
þarf að meðhöndla þá,
til þess að úr þeim f áist
þeir fögru steinar, sem
oft er raun á?
Við fundum að máli
Pál Zophoniasson,
rennismið á heimili
hans vestur á Seltjarn-
arnesi, en Páll hefur i
nokkur ár leitað að
fögrum steinum viða
um land, slipað þá á
verkstæði sinu og selt
Texti: Atli
Magnússon
Myndir: Róbert
Páll Zophoniasson vift slipivélar slnar: þegar steinar eru sagaðir meft demantssög, er blaftift kælt
með oliu
Á íslandi finnst f jöldi
til ýmissa islenskra
gullsmiða, sem skreytt
hafa með þeim hringi,
armbönd og hálsmen.
Nú eru átta ár frá þvi að ég
byrjaði á þessu, segir Páll, þeg-
ar við byrjum aö skoða ýmsa
bestu steinana hans á hillum i
stofunnihjáþeim konu hans. Ég
held að kveikjan að áhuga min-
um á þessuhafi verið sii, að Sig-
urður Kr. Arnason kom með
fallegan stein norðan af Strönd-
um, sem hann fékk slípaðan hjá
Sigurði Helgasyni. Mér datt þá I
hug að ef til vill gæti ég gert
þetta líka og upp frá þvi hefur
þetta verið mitt eftirlætis
áhugamál. Ég held að ég geti
sagt að þessir steinar, sem ég
hef sllpaö, séu fengnir hvaöan-
æva að á landinu, þó kannski
helst á Austfjöröum, I Borgar-
firði og ekki sist i Esjunni. Auð-
vitað á maður sem safnar stein-
um, eins og ég geri, sina eftir-
lætisstaöi og vona ég þvi að allir
skilji að ég kæri mig ekki um að
benda nákvæmlega áhvarþetta
er fengið, — naman myndi þá
liklega vera fljót að tæmast á
ýmsum stöðum, kæmust margir
Iþetta
Jaspis og kvars
Þú spyrð hvaða steinar það
séu helst sem ég slipa eða séu til
þess fallnir. Þvi er til að svara
að þaö er einkum jaspis og
kvars. fog rekst lika stundum á
opaia og á þá við ekta opala en
ekki glerhalla, sem sumir teija
oft opal. bessir islensku opalar
eru þó ekki vel failnir til slipun-
ar, þar sem þeir vilja reynast
með of litla hórku, eins og til
dæmis þessir grænu steinar hér,
þetta eru opalar. Eðalopalar
finnast vaiia eða ekki hérlendis,
þótt ég hafi séð brot af slikum,
sem fannst á Vesfjöröum. I
eðalopólum er afar fagurt ljós- .
brot og ég á hér nokkra slika,
sem eru góðir til samanburðar,
segir Páll, og við sannfærumst
um að vissulega er munurinn
góðra steina
ametyst,
onyx,
agat,
opall og
jaspis
mikili á þeim og islensku ópöl-
unum.
Yfirleitt má segja að land hér
sé of ungt jarðf ræðilega, til þess
að við getum búist við að finna
ekta gimsteina. Ég hef að vlsu
heyrt þá sögu, að hér hafi fund-
ist rúbin, en þvi er ég ekki tilbú-
inn að trúa fyrr en ég sé þann
stein.
Onyx og agat
Þrátt fyrir það eru það furðu
margvislegir steinar, sem hér
finnast og sumir geysilega fall-
egir.
Ég verð að minnast hér á
onyxinn og agatana, en þetta
eru steinar sem i eðli sinu eru
kvars eða jaspis, — nafnið fer
eftir því hvernig ligguri steinin-
um, þessar samhliða rendur
einkenna onyxinn, en þegar þær
eru óreglulegar, eins og I þess-
um steini hérna, er það agat.
Þessir steinar eru oft dýrir og
það fer auðvitaö eftir hve fagrir
þeir eru.
Stundum finnum við svokall-
aðanmosa-agat.enþá er átt við
að I steininum liggja dökkir eða
hvitir þræðir, sem minnt geta á
mosakló, þótt þetta séu raunar
ólifræn efni. Slíkur mosa-agat
er afar eftirsóttur og sjálfsagt
verðmætasti steininn, sem hægt
er að rekast á hér. Þvl verr er
bara allt of litið af honum.
Silfurberg og hrafn-
tinna
Stundum finnur maður stóra
og fallega kvarskristalla, sem
að visu verða aldrei jafn stórir
og algengt er erlendis t.d. I
Brasiliu. Við gætum boriö sam-
an þennan brasiliska kvars-
kristal, við þá islensku og mun-
urinn er mikill, bæði hvað snert-
ir hreinleika og stærð. Þó má
stínga þvi að hér, aö ég hef séð
kvarskristal frá Brasillu sem
sjálfsagt héfur vegið heilt
tonn.Hér á landi finnast kvars-
kristallar og silfurberg oft sam-
an og dæmi um það er þessi sér-
kennilega kúla hér, sem ég fann
i tveim pörtum fyrir tveim ár-
um I Breiðdalnum. Þetta tel ég
með mlnum bestu gripum, en
þetta hefur myndast I holu i
bergi og hefur vatn runnið i
gegn um holuna, sem smám
saman hefur skilið eftir efni,
sem búið hafa þetta til. Hér er
að finna bæði silfurberg og
kvarskristalla eins og ég sagði
áðan.
1 hrafntinnu finnast líka
stundum skemmtileg afbrigði
og hér á ég I fórum minum stein
sem er einstakur og ég hef sllp-
að, en I honum er sérlega fagurt
ljósbrot, silfurhvitt. Ég á llka
nokkra steina af brúnni hrafn-
tinnu, sem ég hef fundið I Kerl-
ingarf jöllum og Hka inni við jök-
ul i Þórsmörk.
Kynjamyndir
t jaspissteinunum má oft
finna svokallaðar kynjamyndir,
og hér á é g s teina, s em g eta bor-
ið vott um það. Þessi hér er ég
viss um að teldistsafngripurer-
lendis, svo sérkennilegur er
hann. 1 steinunum eru stundum
landslagsmyndir og manna-
myndir, hér sérðu heilt eldgos,
mökkur á himni, rauður himinn
og glóandi hraun, sem vellur
niður hlio. Hér er uppábúinn
jólasveinn og þarna dansmær I
blómskruði, eins og á Hawaii
ekki satt? Jaspissteinarnir eru
sem sé ákaflega litrikir og fall-
egir og hafa verið mikið notaðir
til skartgripasmiða.
A íslandi finnast einnig mjög
fagrir zeolitar. Af þeim er hér
um að ræða skolesit, — það eru
ZeoIItar eru fagrir og margvlslegir að lögun, en of mjúkir til þess aft
smlða úr þeim
t þessari kiilu, sem er á stærft vift fótbolta, búa kvarskristallar og
silfurberg (dökku klumparnir neftst I kverkinni) saman. Kúlan hef-
ur sennilega myndast i liolu I bergi, sem vatn hefur runnið um.