Tíminn - 13.08.1978, Blaðsíða 22

22
Sunnudagur 13. ágúst 1978
Einu sinni sem oftar fluttiég i
ókunnugt fræösluhéra6. Þarna
voru sextán börn, á ymsum
aldri og misjöfn, eins og gerist.
Þaövakti eftírtektmlna, aö þau
voru einstaklega illa aö sér i
bibliusögum. Ég haföi reynslu
af þvl, aö þar var kunnáttu
ábótavant án þess aö ég hefoi
ástæöu til a6 gruna kennara um
vanrækslu. Einkum gekk börn-
unum illa a6 átta sig á, að efni
bókarinnar var ekki i réttri at-
buröaröð. Fyrst var sagt frá
fæ&ingu Jesú og ævi hans til tólf
ára aldurs. Slftan kom sköpun-
arsagan og ættfeður Israels-
manna. Og áfram var haldi6,
þar til Gamlatestamentinu lýk-
ur. En þar næst var tekinn upp
þráöurinn, þar sem frá var
horfiö i' ævisögu Jesú. Börnun-
um gekk illa aö átta sig á þessu.
Þar við bættist, aö torvelt mál-
far bibliunnar var vlöa orörétt I
námsbókinni. (Að lokum kom
þo ný útgáfa, þar sem efninu
var skipaö eftir röö atburða).
Núbrásvovið, aöbörnin voru
vel heima i bibliusögum og fóru
sjálfkrafa aö segja frá. Og nú
kemur getraun: Hvað olli
þessu?
Fyrst datt mér í hug, aö hér
heföi veriö aö verki sagnameist-
ari, sem miðlaði börnunum
fróðleik i snjöllum frásögnum.
Ekki var það.
Kennarinn var eins og gerist
og gengur. Og flestir kennarar
treysta meir á kennslubókina en
sjálfa sig. Ekki ætla ég a& lasta
litillæti.
Orsökin kom i ljós. Börnin
höfðu öll eignazt bók, sem heitir
Góði hirðirinn. Mið minnir að
K.F.U.M. hafigefiðhanaút, eða
einhver söfnuöur annar. Hún er
myndskreytt, letriö stórt og
gott. Helztu sögur beggja testa-
mentanna eru endursagðar á
liölegu máli.
Að bændur
og börn skildu
Þetta dæmi sýnir, aö náms-
bókin getur gert gæfumuninn.
Litt ritfær maður, sem vegna
lærdómsnafnbótar einnar, fæf
það hlutverk aö semja kennslu-
bók, getur komið i veg fyrir, a6
fræöigreinin verði þjóðinni tíl
gagns og gleöi næstu áratugi.
Kennarinn getur, að visu, teki6
ráöin af bókínni. En það mun
vera sjaldgæft.
Stundum er efnt til verðlauna-
samkeppni. Þannig hefst oft
gott skáldrit upp Ur krafstrin-
um. Hvernig væri að fara eins
aö meö námsbækur? Hver veit,
nema þá kæmi upp úr kafinu
snillingur á borö við Sigurbjörn
Sveinsson, Steingrim Arason
eða Stefán Jónsson? En allir
þessir menn voru færir um það,
sem Lúther haföi i huga viö
bibliuþýðinguna, að móöurmál-
iðætti a& rita þannig, að „bænd-
ur og börn skildu".
Vifi ekki fulloröna fólkiö gera
sér það ómak aö lesa öl dæmis
Málvisi Indriða Gislasonar sem
er likari gestaþraut en námsbók
handa venjulegu barni? Enda
skilst mér að kennarar þurfi
helzt að sækja námskeið til þess
að læra að kenna hana.
Kvíslgreiningin.sem ég nefni
gestaþraut og kemur I stað
venjulegrar aðferöar við grein-
ingu mun vera komin frá
Ameriku. Sakar vissulega ekki
ef aöferöin væri til batnaöar.
Oddný Guðmundsdóttír:
ÞÆR
6ETA
GERT
GÆFUMUNINN
Getur ekki
andagiftín
kaínað?
Þá er að geta bókar, sem
nefnist Skólaritgerðir. Ætli
margir menn,þó að ritfærir
kallist,fari eftir þeim mörgu og
Regla er gefin um upphaf rit-
gerðar: Hún á a6 byrja á full-
yrðingu, samtali eöa tilvitnun.
Má hún ekki alveg eins hef jast á
spurningu, ávarpi eða upphróp-
un? Óvænt tilþrif setja svip á
ritsmiðina. Astæðulaust er að
óttast þau.
Lokaorö eiga a6 vera sam-
hljóða upphafsorðum, segir
ennfremur. Og efnisgrein niður-
fram yfir Vldalinspostillu —
tóku moðsuðu fram yfir gjós-
andi hver.
Þessar tvær bækur, Skólarit-
gerðir og Ljóðalestur, eru a&
minum dómi, óþarfar, þvl aö
bók Gunnars Finnbogasonar,
Mál og ljiio,t'jallar um sama
efni. Hún er rituö á einkar
tilgerðarlausu og góöu máli,
skiljanleg lesandanum án auka-
Um námsbækur
hárnákvæmu reglum, sem þar
eru gefnar um greinaskil? Hún
er samin einkum eftir enskum
fyrirmyndum, segir i formála.
Lesmálið milli greinaskila
nefnist efnisgrein, „mislöng
orðræða um eina meginhugsun
eða hugmynd", eins og þaö er
oröað Ibókinni. Dæmi eru sýnd
um „stigbundna mótun hug-
mynda", og skýringar fást á þvi
hvað er „umfang ritgerða",
„inntak ritgerða", og „starfs-
stig ritgerða".
Og svona á nemandinn að
ganga að verki: Hann á að nota
nær fjórðung timans til efnis-
skipunar, eða 8-10 mlnútur af 45.
„Ef efnisskipun hefur tekizt vel
ætti sjálf orðun hennar ekki að
vera óttaefni", segir I reglun-
um. „Hagræddu hugmyndum
þinum þannig, að þær falli 1 3-5
efnisgreinar, ef þú hefur„45 mfn-
útur til úmráða. Þaö jafngildir
því, aö meginhugmyndir I 45
minútna ritgerö skyldu helzt
ekki verafleirienð". (Geinaskil
eiga þvl að vera fern).
Annars staðar segir: „1
venjulegri skólaritgerð sem ætl-
aðar eru 45-60 mínútur, viröist
hæfilegt að hafa 3-6 efnisgrein-
ar, sem naumast séu lengri en
8-12 linur". (Greinaskil eiga þvl
aö vera 2-5).
Getur ekki sjálf andagiftin
kafnaö 1 þessum mörgu og ná
kvæmu greinaskilareglum, sem
marka efninu bás? En höfundur
(B.R.) hefur engar áhyggjur af
þvf: „Einskær timasóun er að
gera uppkast að allr i ritgeröinni
og sioan hreinrit." Allir, sem
eitthvað rita, hafa reynslu af þvl
aö klaufaleg setning I uppkasti
getur breytzt mjög til batnaöar I
hreinriti. En samkvæmt
kennslubók þessari viröist linu
fjöldinn milli greinaskila a&al-
atriöiö.
lagsins á að vera 8-12 Inur.
Löng námsbok með uppskrift-
umogreglum um hvað eina,
sem snertir ritmál, stuðlar
varla að þvi aö nemandinn gefi
hugmyndafluginu lausan taum-
inn og fari slnar eigin leíöir.
Er ljótt að geta sér þess til a&
jafnvel kennarinn geti oröiö of
bókstafsbundinn me& slíkar
uppskriftir I höndum?
Tóku moðsuðu
fram yfir bver
Ljóðalestur heitir bók, sem á
að glæða skilning ungmenna á
ljóðum. Ýmislegt mætti um
hana segja. En eitt verð ég aö
benda á: Hvernig stendur á þvl,
að ljóðunum fylgir hvergi höf-
undarnafn? Nemandinn verður
að leita höfundarins I skýring-
um aftan við bókina I hvert
skipti, sem hann er óviss um
eftir hvernkvæðið er. Skýringar
á torskjldum orðum eru á enn
öðrum stað. Þaö er ekki fallegt
að tefja svona fyrir lesandan-
um.
Þa&hefur ti&kazt, a& nafn höf-
undar fylgi kvæðihans.eða ööru
efni i' safnriti. En nú var& að
breyta einhverju. Breytingar,
sem ekki hafa neina sjáanlega
kosti, eiga engan rétt á sér.
Stundum hittist svo illa á, að
breytingaglaðir menn eru
fátækir i andanum. Og þá er
ekki von á góöu. Bókin styðst að
sjálfsögðu, við erlend rit!
Bókmenntasaga okkar á ýmis
dæmi um seinheppna nýjunga-
menn. Slikir menn tóku hús
lestrabók Péturs Péturssonár
erfiöis. Ýmislegt er þar llka vel
sagt um skáldskap.
Tilraunafálm
og glundroði
Ég hef birt tvær blaðagreinar
um furöuverk, sem kallast
Samfélagsfræ&i — tilraunaiit-
gáfa. Ekki veit ég, hvort
„alvöruútgáfan" hefur enn
komið fyrir mannasjónir. Ég
réð fólki til aö lesa hana. Vilja
foreldrar ekki lika gera sér þa&
ómak, aö skyggnast I margra
hefta námsbók I eölis- og efna-
fræöi, sem ætluö var ellefu og
tólf ára börnum um þaö leyti,
sem ég hætti a& kenna, og er
sennilega notuö enn? Prýöileg
námsbók, hæf ilega löng, var tíl I
þessum greinum, eftir Pálma
Jósefsson.
Fur&uiegt tilraunafálm og
glundroöi hefur rikt i reiknings-
kennslu undanfari&. Og er
margt um rætt.
Mjög er þa& hæpið a& skipta
snögglega um heiti i einhverri
fræöigrein. Bókum ber þá ekki
saman. Tveir menn á misjöfn-
um aldri geta ekki tala& saman.
Hvers vegnamá.til dæmis, ekki
lengur tala um eðlisþyngd? Að
hverju leyti er eðlismassi
betra?
óbjörguleg nýyröi torvelda
lika skilning lesandans á bók-
menntaritgeröum nú á dógum.
Hann þarf aö vita, hvaö átt er
viö meft ferli, minni, leiðar-
minni, þema og vild. Stundum
hnýtur hann um iltlend orð eins
og structure, plot, tendens,
mótiv og leitmótiv.
Sé um félagsfræöi aö ræöa,
veröur lesandinn a& skilja orö
eins og staðtölulegur, skörun,
hlutverkasveipur, frumhdpur,
fjarhópur, væntun og mennta-
festi (hvorugkynsorö).
Sii árátta lærdómsmanna, aö
koma sér upp stéttarmáli, getur
fyrr en v arir flokkað tunguna I
alþýðumál og langskólamál,
eins og algengt er erlendis. Hitt
veröur sjálfsagt einsdæmi, aö
alþýöumáliö hér veröur fegra
ogfullkomnara en nýgervingur-
inn. Nægir aö bera saman
óskólagenginn mann, eins og
Tryggva Emilsson, og einhvern
bæklingahöfund á vegum
menntamálará&uneytisins —
svo aö ekki séu nefndir meö
nafni bla&amenn, sem auögaft
hafa skrýtlusöfn meö bögumæl-
um.
Alvörubækur
eða ekki
Ég get ekki stillt mig um aft
minnast á námsbók, sem aö
visu, er ekki notuö I grunnskól-
um, heldur i málaskólanum
Mimi, islenzkunámsbók handa
Englendingum. Höfundur segir,
a& þarna séu „málfræ&ikaflar,
rita&ir i' skopstil, þar sem ekkert
er heilagt og allt sett fram sem
karikatúr."
Gallinn er aðeins sá, að þarna
er á ferð maður, sem reynir, af
öllum kröftum, a& vera fyndinn,
án þess a& geta þaft. Markmið
meðslikri bók ætti að vera það,
að útlendingamir læri nau&syn-
leg or& og or&atiltæki, sem
koma sér vel á fer&alögum, I
vi&skiptum og heimbo&um. En
hér kemur ofurlitiö synishorn:
„— Presturinn segir, a&
maftur eigi aft elska konuna
slna. Þa& fer nú eftir þvl, hvern-
ig hún ver&ur. Bezt gæti ég
trúaö þvl, aö einhverjar kerl-
ingar hefftu plataft prestinn til
a& setja þetta inn I ræ&una.
Maöur á aldrei aö treysta
svoleiðis kerlingum. Svo segir
presturinn, að ma&ur eigi a&
hjálpa kerlingunni, hvort sem
hún er veik e&a ekki. Þetta hlýt-
ur að vera samsæri. Nei, heil-
brigð verður kerlingin aö vera
og alls ekki löt. Viljug eins og
gó&ur hestur. Og ekki má hún
kjafta djöfulinn ráöalausan. —
Jæja, ég fæ mér þá bara hjól-
börur I staöinn —"
Kvenré tt indakona nokkur hélt
þvif ram, aö höfundur ger&i hlut
kvenna lágktlrulegan. Hvaö um
þa&? Svona bók ska&ar engan
málstaö. Og varla hef&i ég
minnzt á hana, ef ekki væri til
þess aö vekja eftirtekt á,
hvernig námsbók getur oröiö, ef
óheppnin er meö.
En vflcjum aftur aö bokum
grunnskóla og framhaldsskóla:
Mjög er kvartaö um, aö þessi
ti&u námsbókaskipti kosti for-
eldrana miki& fé og komi jafn-
vel ringulreiö á námið sjálft, til
dæmis, þegar nemandi flytur
milli skóla. Nemandi spurði
mig, hvort tilraunaútgáfur séu
gjaldgengar til að miöa vi& þær
próf og einkunnir, fyrst þetta
eruekki neinar „alvörubækur",
eins og hann orftafti þaft. Ekki
vissi ég þaö.
Aö lokum: Góöir lesendur,
veitiö námsbókum athygli. Þær
eigasvo mikilvægu hlutverki a&
gegna, aö þaö getur gert gæfu-
muninn i öllu skólanáminu.