Tíminn - 13.08.1978, Blaðsíða 22

22

Sunnudagur 13. ágúst 1978
Einu sinni sem oftar flutti ég i
ókunnugt fræösluhéraö. Þarna
voru sextán börn, á ymsum
aldri og misjöfn, eins og gerist.
Þaö vakti eftirtekt mina, aö þau
voru einstaklega illa aö sér í
bibliusögum. Ég haföi reynslu
af þvi, aö þar var kunnáttu
ábótavant án þess aö ég heföi
ástæöu til aö gruna kennara um
vanrækslu. Einkum gekk börn-
unum illa aö átta sig á, aö efni
bókarinnar var ekki i réttri at-
buröaröð. Fyrst var sagt frá
fæöingu Jesú og ævi hans til tólf
ára aldurs. Siöan kom sköpun-
arsagan og ættfeöur Israels-
manna. Og áfram var haldiö,
þar til Gamlatestamentinu lýk-
ur. En þar næst var tekinn upp
þráöurinn, þar sem frá var
horfið í ævisögu Jesú. Börnun-
um gekk illa aö átta sig á þessu.
Þar viö bættist, aö torvelt mál-
far bibliunnar var vlöa orörétt I
námsbókinni. (Aö lokum kom
þó ný útgáfa, þar sem efninu
var skipaö eftir röö atburöa).
Nú brá svo viö, aöbörnin voru
vel heima i bibliusögum og fóru
sjálfkrafa aö segja frá. Og nú
kemur getraun: Hvaö olli
þessu?
Fyrst datt mér i hug, aö hér
heföi veriö aö verki sagnameist-
ari, sem miölaöi börnunum
fróöleik i snjöllum frásögnum.
Ekki var þaö.
Kennarinn var eins og gerist
og gengur. Og flestir kennarar
treysta meir á kennslubókina en
sjálfa sig. Ekki ætla ég aö lasta
litillæti.
Orsökin kom i ljós. Börnin
höföu öll eignazt bók, sem heitir
Góöi hiröirinn. Miö minnir aö
K.F.U.M. hafi gefiö hana út, eöa
einhver söfnuöur annar. Hún er
myndskreytt, letriö stört og
gott. Helztu sögur beggja testa-
mentanna eru endursagðar á
liðlegu máli.
Að bændur
og börn skildu
Þetta dæmi sýnir, aö náms-
bókin getur gert gæfumuninn.
Litt ritfær maður, sem vegna
lærdómsnafnbótar einnar, fær
þaö hlutverk aö semja kennslu-
bók, getur komiö i veg fyrir, aö
fræöigreinin veröi þjóöinni til
gagns og gleöi næstu áratugi.
Kennarinn getur, aö visu, tekiö
ráöin af bókinni. En þaö mun
vera sjaldgæft.
Stundum er efnt til verölauna-
samkeppni. Þannig hefst oft
gott skáldrit upp úr krafstrin-
um. Hvernig væri aö fara eins
aö meö námsbækur? Hver veit,
nema þá kæmi upp úr kafinu
snillingur á borö viö Sigurbjörn
Sveinsson, Steingrim Arason
eöa Stefán Jónsson? En allir
þessir menn voru færir um þaö,
sem Lúther haföi i huga viö
bibliuþýöinguna, aö móöurmál-
iöætti aö rita þannig, aö „bænd-
ur og börn skildu”.
Vill ekki fulloröna fólkiö gera
sér þaö ómak aö lesa til dæmis
Málvisi Indriöa Gislasonar sem
erlikari gestaþraut ennámsbók
handa venjulegu barni? Enda
skilst mér aö kennarar þurfi
helzt aö sækja námskeiö til þess
aö læra aö kenna hana.
Kvíslgreiningin.sem ég nefni
gestaþraut og kemur I staö
venjulegrar aöferöar viö grein-
ingu mun vera komin frá
Ameriku. Sakar vissulega ekki
ef aöferöin væri til batnaöar.
Oddný Guömundsdóttir:
ÞÆR
GETA
GERT
GÆFUMUNINN
Getur ekki
andagiftin
kafnað?
Þá er aö geta bókar, sem
nefnist Skólaritgeröir. Ætli
margir menn,þó aö ritfærir
kaUist,fari eftir þeim mörgu og
Regla er gefin um upphaf rit-
gerðar: Hún á aö byrja á full-
yröingu, samtali eöa tilvitnun.
Má hún ekki alveg eins hef jast á
spurningu, ávarpi eöa upphróp-
un? óvænt tilþrif setja svip á
ritsmiðina. Astæöulaust er aö
óttast þau.
Lokaorö eiga aö vera sam-
hljóöa upphafsoröum, segir
ennfremur. Og efnisgrein niöur-
fram yfir Vidalinspostillu —
tóku moösuöu fram yfir gjós-
andi hver.
Þessar tvær bækur, Skólarit-
geröir og Ljóöalestur, eru aö
minum dómi, óþarfar, þvi aö
bók Gunnars Finnbogasonar,
Mál og ljoö^fjallar um sama
efni. Hún er rituð á einkar
tilgeröarlausu og góöu máli,
skiljanleg lesandanum án auka-
Um námsbækur
hárnákvæmu reglum, sem þar
eru gefnar um greinaskil? Hún
er samin einkum eftir enskum
fyrirmyndum, segir i formála.
Lesmáliö miUi greinaskila
nefnist efnisgrein, „mislöng
oröræöa um eina meginhugsun
eöa hugmynd”, eins og þaö er
oröaö i bókinni. Dæmi eru sýnd
um „stigbundna mótun hug-
mynda”, og skýringar fást á þvi
hvaö er „umfang ritgeröa”,
„inntak ritgeröa”, og „starfs-
stig ritgeröa”.
Og svona á nemandinn aö
ganga aö verki: Hann á að nota
nær fjóröung timans til efnis-
skipunar, eöa 8-10 minútur af 45.
„Ef efnisskipun hefur tekizt vel
ætti sjálf oröun hennar ekki aö
vera óttaefni”, segir i reglun-
um. „Hagræddu hugmyndum
þinum þannig, aö þær falli i 3-5
efnisgreinar, ef þúhefurv45 min-
útur til umráöa. Þaö jafngildir
þvi, að meginhugmyndir i 45
minútna ritgerð skyldu helzt
ekki verafleirien5”. (Geinaskil
eiga þvi aö vera fern).
Annars staðar segir: „I
venjulegri skólaritgerö sem ætl-
aöar eru 45-60 minútur, viröist
hæfilegt aö hafa 3-6 efnisgrein-
ar, sem naumast séu lengri en
8-12 linur”. (Greinaskil eiga þvi
aö vera 2-5).
Getur ekki sjálf andagiftin
kafnaö i þessum mörgu og ná
kvæmu greinaskilareglum, sem
marka efninu bás? En höfundur
(B.R.) hefur engar áhyggjur af
því: „Einskær timasóun er aö
gera uppkast aö allri ritgeröinni
og siðan hreinrit.” Allir, sem
eitthvaö rita, hafa reynslu af þvi
aö klaufaleg setning i uppkasti
getur breytzt mjög til batnaöar i
hreinriti. En samkvæmt
kennsiubók þessari viröist linu
fjöldinn milli greinaskila aöal-
atr iöiö.
lagsins á aö vera 8-12 Inur.
Löng námsbók meö uppskrift-
umogreglum um hvaö eina,
sem snertir ritmál, stuðlar
varla aö því aö nemandinn gefi
hugmyndafluginu lausan taum-
inn og fari sinar eigin leiöir.
Er ljótt aö geta sér þess til aö
jafnvel kennarinn geti oröiö oí
bókstafsbundinn meö slikar
uppskriftir I höndum?
Tóku moðsuðu
fram yfir hver
Ljóöalestur heitir bók, sem á
aö glæöa skilning ungmenna á
ljóöum. Ýmislegt mætti um
hana segja. En eitt verö ég aö
benda á: Hvemig stendurá þvi,
að ljóöunum fylgir hvergi höf-
undarnafn? Nemandinn veröur
aö leita höfundarins i skýring-
um aftan við bókina i hvert
skipti, sem hann er óviss um
eftir hvern kvæöiö er. Skýringar
á torskjldum oröum eru á enn
öörum staö. Þaö er ekki fallegt
aö tefja svona fyrir lesandan-
um.
Þaö hefur tiökazt, aö nafn höf-
undar fylgi kvæöihans, eöa ööru
efni i' safnriti. En nú varö að
breyta einhverju. Breytingar,
sem ekki hafa neina sjáanlega
kosti, eiga engan rétt á sér.
Stundum hittist svo illa á, að
breytingaglaöir menn eru
fátækir i andanum. Og þá er
ekki von á góöu. Bókin styöst að
sjálfsögöu, við erlend rit!
Bókmenntasaga okkar á ýmis
dæmi um seinheppna nýjunga-
menn. Slikir menn tóku hús
lestrabók Péturs Péturssonar
erfiöis. Ýmislegt er þar lika vel
sagt um skáldskap.
Tilraunafálm
og glundroði
Ég hef birt tvær blaðagreinar
um furöuverk, sem kallast
Samfélagsfræöi — tilraunaiit-
gáfa. Ekki veit ég, hvort
„alvöruútgáfan” hefur enn
komið fyrir mannasjónir. Ég
réð fólki til aö lesa hana. Vilja
foreldrar ekki lika gera sér það
ómak, aö skyggnast I margra
hefta námsbók i eðlis- og efna-
fræöi, sem ætluö var ellefu og
tólf ára börnum um þaö leyti,
sem ég hætti aö kenna, og er
sennilega notuö enn? Prýöileg
námsbók, hæfilega löng, var til i
þessum greinum, eftir Pálma
Jósefeson.
Furðuiegt tilraunafálm og
glundroði hefur rikt i reiknings-
kennslu undanfariö. Og er
margt um rætt.
Mjög er það hæpiö aö skipta
snögglega um heiti i einhverri
fræöigrein. Bókum ber þá ekki
saman. Tveir menn á misjöfn-
um aldri geta ekki talaö saman.
Hvers vegna má, til dæmis, ekki
lengur tala um eölisþyngd? Aö
hverju leyti er eðlismassi
betra?
Óbjörguleg nýyröi torvelda
lika skilning lesandans á bók-
menntaritgeröum nú á dögum.
Hann þarf aö vita, hvaö átt er
við meö ferli, minni, leiöar-
minni, þema og vild. Stundum
hnýtur hann um útlend orö eins
og structure, plot, tendens,
mótiv og leitmótiv.
Sé um félagsfræöi aö ræöa,
veröur lesandinn aö skilja orö
eins og staðtölulegur, skörun,
hlutverkasveipur, frumhópur,
fjarhópur, væntun og mennta-
festi (hvorugkynsorð).
Sú árátta lærdómsmanna, að
koma sér upp stéttarmáli, getur
fyrr en varir flokkaö tunguna I
alþýðumál og langskólamál,
eins og algengt er erlendis. Hitt
verður sjálfsagt einsdæmi, aö
alþyöumáliö hér veröur fegra
ogfullkomnara en nýgervingur-
inn. Nægir aö bera saman
óskólagenginn mann, eins og
Tryggva Emilsson, og einhvern
bæklingahöfund á vegum
menntamálaráöuneytisins —
svo að ekki séu nefndir meö
nafni blaöamenn, sem auögað
hafa skrýtlusöfn meö bögumæl-
um.
Alvörubækur
eða ekki
Ég get ekki stillt mig um aö
minnast á námsbók, sem aö
visu, er ekki notuö i grunnskól-
um, heldur i málaskólanum
Mimi, islenzkunámsbók handa
Englendingum. Höfundur segir,
að þarna séu „málfræöikaflar,
ritaöir í skopstil.þar sem ekkert
er heilagt og allt sett fram sem
karikatúr.”
Gallinn er aðeins sá, aö þarna
er á ferö maöur, sem reynir, af
öllum kröftum, aö vera fyndinn,
án þess aö geta þaö. Markmiö
meösllkri bók ætti aö vera þaö,
aö útlendingarnir læri nauösyn-
leg orö og oröatiltæki, sem
koma sér vel á ferðalögum, i
viöskiptum og heimboðum. En
hér kemur ofurlitiö sýnishorn:
„-— Presturinn segir, aö
maöur eigi aö elska konuna
sina. Það fer nú eftir þvi, hvern-
ig hún verður. Bezt gæti ég
trúaö þvi, aö einhverjar kerl-
ingar heföu platað prestinn til
aö setja þetta inn f ræöuna.
Maður á aldrei aö treysta
svoleiöis kerlingum. Svo segir
presturinn, aö maöur eigi aö
hjálpa kerlingunni, hvort sem
hún er veik eöa ekki. Þetta hlýt-
ur að vera samsæri. Nei, heil-
brigö verður kerlingin að vera
og alls ekki löt. Viljug eins og
góöur hestur. Og ekki má hún
kjafta djöfulinn ráðalausan. —
Jæja, ég fæ mér þá bara hjól-
börur I staöinn —”
Kvenréttindakona nokkur hélt
þvif ram, aö höfundur geröi hlut
kvenna lágkúrulegan. Hvaö um
þaö? Svona bók skaöar engan
málstaö. Og varla heföi ég
minnzt á hana, ef ekki væri til
þess aö vekja eftirtekt á,
hvernig námsbók getur oröið, ef
óheppnin er meö.
En víkjum aftur aö bókum
grunnskóla og framhaldsskóla:
Mjög er kvartað um, aö þessi
tiðu námsbókaskipti kosti for-
eldrana mikið fé og komi jafn-
vel ringulreiö á námiö sjálft, til
dæmis, þegar nemandi flytur
milli skóla. Nemandi spuröi
mig, hvort tilraunaútgáfur séu
gjaldgengar til aö miöa við þær
próf og einkunnir, fyrst þetta
eru ekki neinar „alvörubækur”,
eins og hann orðaði þaö. Ekki
vissi ég það.
Að lokum: Góöir lesendur,
veitiö námsbókum athygli. Þær
eigasvo mikilvægu hlutverki aö
gegna, aö þaö getur gert gæfu-
muninn i öllu skólanáminu.