Tíminn - 15.10.1978, Síða 7

Tíminn - 15.10.1978, Síða 7
Sunnudagur 15. október 1978. 7 |s Þórarinn Þórarinsson: I Frjáls verOmyndim og samketpii hefur gefizt öðrum þjóðum vel Það sem þarf til þess að bæta islenzka verzlun er umfram allt aukin samkeppni sem myndi i §8 fylgja i kjölfar frjálsrar verðmyndunar. Lang- 5§! varandi verðlagshöft hafa gert hvort tveggja i ^ senn að draga úr samkeppni milii verzlana og áhuga neytenda á að kynna sér vöruverð og haga » innkaupum sinum i samræmi við það. Eigi þetta 5§! að breytast verður það örugglegast gert á þann ^ hátt að veita kaupfélögum og kaupmönnum sem mest frjálsræði til að keppa um sem hagstæðast verð fyrir neytendur en sjálfsagt er þó að opinber ^ verðlagsstofnun fylgist með þróuninni og hafi að- ^ stöðu til að gripa i taumana ef nauðsyn þykir bera til. Undir venjulegum kringumstæðum ætti þess §8 ekki að þurfa. ÖSS verzlanir i New York en fyrir ySs t.d.20-30árum.Starfsfólki hefur 1» stórlega veriö fækkaö og allar KS innréttingar eru einfaldari og NS iburöarminni en áöur. Hiö ýtr- §S asta er bersýnilega gert til aö nýta húsrýmisem bezt. Aö vissu S8 leyti má segja aö þetta hafi leitt ® til lakari þjónustu. En á þennan SSj hátt hefur veriö hægt aö lækka sölukostnaöinn og halda verö- laginu niöri. Hin haröa sam- keppni sem leitt hefur af frjálsri !» verömyndun, hefur neytt m bandarisku verzlunina til aö !SS fara inn á þessa braut. SjS Svipuö dæmi má finna viöa i SS Vestur-Evrópu. I Genf er eitt §S öflugasta kaupfélag i Evrópu. SS Þaö hefur þurft aö heyja haröa samkeppni viö öfluga einka- Sj verzlun, sem nánast er rekin s\j meö almannahag fyrir augum. W Þessi tvö fyrirtæki hafa ná sSS næstum alla matvöruverzlunina í» i Genf. Hin haröa samkeppni <SS milli þeirra hefur m.a. leitt til W þessaö þau reyna aö spara eins w mikiö i mannahaldi,húsnæöi og SS innréttingum og frekast er S8 kostur. En þannig hefur þeim xjs tekizt aö halda verölaginu svo SS| niöriaöaörar verzlanir hafa illa SSJ þrifizt viö hliö þeirra. Jafnvel tilraunir til stórra vörumarkaöa viö hliö þeirra hafa ekki heppnazt. Helzt eru þaö svo- !» nefndir smákaupmenn á horn- 5SS inu sem ekki hafa látiö alveg !SS undan siga en þeir annast oft SS ómissandi þjónustu fyrir við- SS komandi hverfi. Verzlun þeirra ® er þó viðast meira bundin viö annaö en matvöru. Fyrirspurnir 1960 Núgildandi verölagskerfi kom ^ til sögu á Islandi i byrjun siöari heimsstyrjaldarinnar. Þaö var nauösynlegt og sjálfsagt á striösárum. Þaö var einnig nauösynlegt eftir að ný- sköpunarstjórnin var búin aö SS eyöa striösgróöanum og gripa SS varö til meiri eöa minni tak- SSj markana á aöfluttum vörum. Alltaf er hætta á óheilbrigöu SSj verölagi þegarframboö er of lit- «j iö og þá geta álagningarhömlur veriö nauösynlegar. sSS Viðreisnarstjórnin svonefnda >SS taldi sig ætla aö gera aukið átak 5§S til aðaflétta verölagshömlum. I SX verölagslöggjöf, sem hún setti S$ voriö 1960 var þó verölagskerf- SX inu haldiö nær óbreyttu og valdi Árangur frjálsrar verömyndunar Þeir sem hafa átt þess kost aö kynna sér þróun verzlunar er- lendis hafa áreiöanlega veitt þvi athygli aö stór bylting hefur oröiö siöustu áratugina i þeim löndum, þar sem verömyndunin hefur veriö nokkurn veginn frjáls. Þannig er gerólikt aö koma nú i ýmsar þekktar I verölagsyfirvalda siöan óspart beitt til aö ákveöa álagningu. 1 lögunum sagöi aö „verölags- ákvarðanir allar skulu miöaöar við þörf þeirra fyrirtækja er hafa vel skipulagöan og hag- kvæman rekstur.” Fyrstu ár viö reisnarst jórnarinna r kvartaöi verzlunin ekki mikiö undan álagningarhömlunum en þetta breyttist mjög eftir gengisfellingarnar 1967 og 1968. 1 tilefni af þvi lagöi ég f ram svo- hljóöandi fyrirspurnir á Alþingi i marz 1969, ásamt þeim Einari Agústssyni og Jóni Skaftasyni: „Fylgir oddamaöur i verö- lagsnefnd, fulltrúi rikis- stjórnarinnar, ekki þvi ákvæði laga um verölagsmál frá 14. júni' 1960 aö verölagshömlur all- ar skuli „miöaðar viö þörf þeirra fyrirtækja er hafa vel skipulagðan og hagkvæman rekstur?” Hvenær má vænta frumvarps þess um , ,eftirlit meö einokun,hringamyndun og verölagi”, sem ríkisstjórnin m hefur lengi boöaö og sérstakrií nefnd var faliö aö semja 1967? ” Oddamaðurinn Gylfi Þ. Gislason svaraöi þessum fyrirspurnum 7. mai 1969. 1 framsöguræöu minni fyrir fýrirspurnunum sagöi ég m.a.: „Fyrri fyrirspurnin sem hér er til umræöu fjallar um þaö hvort fulltrúi rikisstjórnarinnar sem jafnframt er oddamaöur i verölagsnefndinni fylgi ekki til- greindu ákvæöi laganna frá 1960. Fyrirspurnin er borin fram vegna þess, aö þvi er nú haldiö fram, jafnt af einka- verzlunum sem samvinnu- verzlunum aö álagningin sé ákveöin lægri en lög mæla fyrir um. Ég hef ekki séö þessu mót- mælt af fulltrúa rikisstjórnar- innar f verölagsnefndsem raun- verulega hefur álagningar- valdiö i hendi sinni. Þvert á móti mun hann hafa sagt aö er- fitt eöa jafnvel útilokaö sé aö reka verzlun hallalaust meö óbreyttum álagningarreglum. Séu þessar fullyröingar réttar erhér fariö inn á mjög varhuga- veröa braut. Sú hætta er ekki minnst að verzlunin telji sig neydda til aö komast hjá halla- rekstri meö þvi aö selja dýrari vörur ai ella þvi aö þær gefa meira i álagningu en ódýrari vör- ur. Alagningarhöft, sem leiöa til slikrar öfugþróunar geta I rey nd orðiö neytendum meira til óhags en gagns. Þess vegna er þaö engum til ávinningsef rikis- stjórnin lætur fulltrúa sinn i verölagsnefndinni beita odda- valdi si'nu þannig, aö brotiö sé gegn áöurnefndu ákvæöi 1. frá 1960. Annars fylgir sú hætta yfir- leitt langvarandi álagningar- höftum að þau freisti verzlunarinnar til aö selja dýr- ari vörur en ella þvi aö þannig fást mestar álagningartekjur Þess vegna hefur þaö orðiö niðurstaöan i öllum nágranna- löndum okkar að beita ekki álagningarhöftum nema undir sérstökum kringumstæöum um stuttan tima en treysta heldur á frjálsa verömyndun og sam- keppni kaupmanna og kaup- félaga. Hins vegar er i þessum löndum fylgzt meö verölagi og ekki sizt með hringamyndunum og samtökum sem stefna aö þvi aö hindra frjálsa verömyndun. Rikisvaldiö áskilur sér rétt til þessisérstökumlögum aö gripa inn i og hindra slika starfshætti ef þörf krefur. Hæstvirt rikis- stjórn hefur marglofaö þvi aö beita sér fyrir slikri lagasetn- ingu og skipaði fyrir tveimur árum sérstaka nefnd til aö undirbúa frumvarp um eftirlit meö einokun hringamyndun. og verölagi. Sú nefnd mun hafa starfaðí fyrstu en langthlémun nú orðiö á störfum hennar. Siðari fyrirspurnin f jallar um það hvenær megi vænta um- rædds frumvarps frá hæstvirtri rikisstjórn.” Svar Gylfa Svar viöskiptamálaráöherra Gylf Þ. Gislasonar var á þá leið aö umrædd ákvæöi laganna frá 1960 væru mjög óljós. Engin skilgreining væri I lögunum á þvi hvaö telja skuli vel skipu- lagöan og hagkvæman rekstur. Fleiri ástæöur en of lágar álagningarreglur gætu valdiö taprekstri, eins og t.d minnkun eftirspurnar, of mikill fjár- magnskostnaöur i góöærum, of mikil fjölgun fyrirtækja o.s.frv. Allar þessar ástæöur bæri að at- huga. Þannig reyndi ráöherra aö réttlæta og afsaka álagningarhöftin. Varðandi siöari fyrirspumina svaraöi viöskiptamálaráöherra þvi aö nefnd sú sem átti aö seirija umrætt frumvarp heföi veriö aö þvi komin aö ljúka þvi haustiö 1967, en þá heföi gengis- lækkun komiö til sögunnar og hún leitt til þess aö verölags- hömlur voru hertar aö nýju. Nefndin haföi þvi veriö látin hætta störfum um sinn. Nú væri hins vegarákveöið aö láta hana hefjastörfað nýju ogyröi stefnt að þvi aö hún lyki störfum haustiö 1969. Ég svaraði Gylfa á þann veg að undarlegt væri aö heyra þá skýringu hans aö umrætt laga- ákvæöi værimjög óljóst, því aö þaö væri i lögum sem hann heföi undirbúiö meö ráöherra og heföi hann þá hlotiö aö kynna sér aö þaö væri vel framkvæmanlegt. Ég benti á aö hann heföi ekki mótmælt þvi aö álagningarhöft- in væru of ströng. Ég benti á að meöan álagningarhöftum væri framfylgt væri verzlunin raunar hvött til þess aö hiröa ekki um hagstæö innkaup þvi aö hún tapaði á þvi. Ég teldi þaö þvi mikinn misskilning aö frjáls verzlun leiddi til hærra verö- lags. Þvert á móti mætti vænta hins gagnstæða. Afstaða erlendra verkalýðssamtaka Lokaorö min i þessum um- ræðum féllu á þessa leið: „Viö skulum gera okkur grein fyrir þvi aö þaö er engin tilvilj- un aö löndin i kringum okkur, Norðurlönd, England, Þýzka- land og fleiri lönd, lönd, sem hafa mjög sterk launþegasam- tök, þau hafa öll farið inn á þá braut aö vikja frá ströngum álagningarhöftum og taka upp frjálsa verömyndun og laun- þegar i þessum löndum, neyt- endur i þessum löndum, heföu ekki sætti sig viö þessa breytingu nema þeir heföu taliö aö hin frjálsa verömyndun væri heppilegri fyrir þá heldur en þaö fyrirkomulag sem áöur var búið viö. Ég tel, aö þaö sé mjög mikilvægt fyrir verkalýös- hreyfinguna og launþegasam- tökin aö glöggva sig á þessu at- riöi alveg eins og slik samtök hafa gert I öörum löndum. Þess vegna vil ég aö lokum segja þaö að ég mótmæli þeirri skoöun, aö það þurfi aö leiöa til hærra verö- lags og óhagstæöari afkomu fyrir neytendur, ef verömynd- unin er gefin frjáls.” I 1 Verðstöðvunin 1970 Hvort sem það varö árangur af fyrirspurn okkar þre- menninganna eöa ekki varö niöurstaöan sú aö viöreisnar- stjórnin lagöi fram á næsta þingi, þinginu 1969-1970, frum- varp til laga um verögæzlu og eftirlit meö samkeppnishöml- um, þar sem stefnt var að því aö SS koma á fr jálsri verðmyndun, en þó undir eftirliti. Frumvarpinu SSj fylgdi þó ekki meiri alvara en SSj svo aö þaö féll i Efri deild meö sjs; atkvæöum eins ráöherrans. Þó kom áhugaleysi viöreisnar- stjórnarinnar enn betur i ljós, !» þegar leiö fram á haustiö 1970. ÍSS Þá stóöu kosningar fyrir dyrum !» ánæsta áriog viöreisnarstjórn- SS in taldi sig standa höllum fæti. 1 SS trausti þess aö þaö ynni henni SX hylli kjósenda ákvaö hún verö- §§ stöövun fram yfir kosningar. Hérvoru þi i gildi hin ströngustu verðlagshöft, þegar hún lét af völdum. Þannig lauk baráttu hennar fyrir frjálsri verzlun. Þaö var eitt af fyrstu verkum vinstri stjórnarinnar 1971 aö fella úr gildi veröstöövun viöreisnarstjórnarinnar. 1 tíö vinstri stjórnarinnar var áfram beitt verðlagshömlum, enda vilji tveggja þeirra þriggja flokka sem stóöu aö henni. Lúð- vik Jósepsson viðskiptamála- ráöherra beitti þeim hins vegar af gætni gagnvart verzluninni enda hygginn maöur sem hefur haft talsverða nasasjón af at- vinnurekstri. menn og málefni I '~l I Þaö var stefnumál rikis- stjórnar Framsóknarfbkksins og Sjálfstæöisflokksins aö koma á frjálsri verðmyndun en þó innan þess ramma aö eftirliti yrði haldiö áfram og gripiö i taumana ef nauösynlegt þætti. Olafur Jóhannesson sem fór meö viöskiptamálin fól sér- Frh. á Ws. 39

x

Tíminn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.