Fréttablaðið - 24.02.2008, Side 18

18 24. febrúar 2008 SUNNUDAGUR
Þ
að er sólarhringur í frumsýn-
ingu og hægara sagt en gert að
stefna þeim mæðginum
saman. Benedikt á æfingum
og Brynja að búa um hnútana
áður en hún fer til útlanda og
snýr ekki aftur fyrr en í apríl. Þau finna sér
þó glufu og mæla sér mót við blaðamann á
heimili Brynju – æskuheimili Benedikts –
við Laufásveg.
Leikritið Sólarferð eftir Guðmund Steins-
son fór fyrst á fjalirnar árið 1976 og sló
rækilega í gegn, um 40 þúsund manns sáu
það þá. „Það gerði ekki lítið fyrir Þjóðleik-
húsið á sínum tíma,“ segir Brynja. Fram að
því höfðu íslensk verk sjaldan hlotið mikla
aðsókn nema Hart í bak Jökuls Jakobs sonar.
En var sýndur í Iðnó þar sem miklu færri
komust að. Í Þjóðleikhúsið komu 6.600
manns á kvöldi og þetta verk var mikil upp-
lyfting fyrir leikhúsið.“
Samviskubit
Benedikt var aðeins átta ára en man eftir
glefsum úr verkinu. „Mínar fyrstu minn-
ingar úr leikhúsinu eru frá þessu ári. Ég lék
lítið hlutverk í tveimur leikritum sama
vetur og Sólarferð var sýnd þannig að ég
var þarna eins og grár köttur. Ég man óljóst
eftir sýningunni, þá sérstaklega frægri sól-
baðssenu sem flestir sem sáu leikritið muna
eftir og þótti mjög framúrstefnuleg.“
Brynja segist alltaf fá samviskubit þegar
hún rifjar upp árið sem hún setti Sólarferð.
„Hver ól upp barnið 1976 og ‘77?“ segir hún
og horfir á son sinn. „Erlingur var á fullu að
leika og ég að ferðast út um allan heim.
Hafði verið í Suður-Ameríku, Júgóslavíu og
Hollandi, kem heim um haustið og fer að
undirbúa Sólarferð. Hver var að passa
drenginn?“
„Ég get alveg sagt þér það,“ segir Bene-
dikt. „Þetta ár var ég að leika. Ég var blóð-
nýttur í leikhúsinu þar sem ég lék vannært
hungrað barn í Góðu sálinni frá Sesúan og
látið barn sem er orðið engill í Gullna hlið-
inu, þar sem pabbi lék andskotann. Og ég
fór með eina línu: „Við bíðum þín innan við
hliðið, mamma. Ég var sem sagt móðurlaust
barn í tveimur sýningum!“ Hann snýr að
blaðamanni. „Þú heyrir hvað þetta er allt
saman drekkhlaðið af undirtexta. Svo er
Sólarferð auðvitað ópera hjónabandsins. Ég
er 38 ára gamall maður og er kominn á þann
stað í lífinu að ég þarf að skoða hjónabandið
í allri sinni dýpt. Þannig að þetta er mjög
margrætt og djúpar forsendur fyrir öllu
sem tengist þessu verki,“ segir hann og
glottir.

Fortíðarhyggja
Sólarferð er fyrsta leikstjórnarverkefni
Benedikts í Þjóðleikhúsinu. Óhjákvæmi-
lega vaknar sú spurning hvort það sé til
heiðurs móður hans sem hann setur þetta
verk upp. „Nei, nei, nei,“ er Brynja fljót að
segja. „Jú, jú, jú,“ grípur Benedikt fram í.
Það eru í rauninni margar ástæður fyrir
því að ég kaus þetta verk. Í fyrsta lagi er
þetta verk í mínu huga sérstök perla. En
þegar ég var beðinn um að leikstýra í Þjóð-
leikhúsinu fannst mér það líka við hæfi að
ég fengi að fljóta þangað undir væng móður
minnar á einhvern hátt. Það er liggur líka
ákveðin fortíðarhyggja að baki hjá mér,
þess vegna ákváðum við Ragnar Kjartans-
son leikmyndahönnuður að staðfæra það
ekki. Ég hef ákveðnar persónulegar ástæð-
ur sem liggja í efni verksins og líka koma
minningar um Þjóðleikhúsið frá þessum
tíma; lyktin af teppinu og baksviðinu. Það
er alveg óhætt að segja að ég og Ragnar
Kjartansson, sem hannar leikmyndina,
höfum verið á algjöru fortíðarflippi undan-
farið ár.“
Brynja bætir við að verkið þarfnist ekki
staðfæringar. „Leikritið snýst um mannleg
samskipti og það vill bara svo til að fólkið er
á þessum stað og stund. Guðmundur hafði
verið fararstjóri á Spáni og þekkti vel þenn-
an draum að allt væri betra annars staðar.
Fólk fór oft út til að reyna bjarga hjóna-
bandinu, að finna sína paradís, en rak sig á
að vandamálin hurfu ekki þótt þau færu
annað.“
„Það hefur í rauninni ekkert breyst,“
bætir Benedikt við. „Það eina sem hefur
bæst við síðan á áttunda áratugnum eru
GSM-símar og netið. Það hefði verið mjög
auðvelt að staðfæra en okkur fannst það
þjóna boðskapnum að láta verkið gerast
1976. Á þessum tíma var líka það sama uppi
á teningnum og núna – velmegun og útrás.“
Verð að vera móðurbetr-
ungur
Benedikt brosir þegar hann er
spurður hvort hann finni fyrir
þrýstingi um að slá móður
sinni við. „Já, ég verð að vera
móðurbetrungur,“ segir hann
og lítur á Brynju. „Það er kall-
að Ödipusarduld þegar drengir
vilja drepa föður sinn og sam-
einast móður sinni. Svo var
annar prins sem hét Órestes
sem drap móður sína til að
hefna föður síns. Um þetta
hafa verið skrifuð mörg leik-
rit. Svo spurningin er ekki út í
hött.“
„Þetta er eiginlega í fyrsta
sinn sem við ræðum þetta
verk,“ segir Brynja en sonur
hennar segir að það sé ekki
alveg rétt. „Þú hefur lagt mér
línurnar og sagt mér hverju ég
á að passa mig á. Það eru marg-
ar gildrur í þessu verki. Text-
inn er svo hárfínn, auðvelt að
detta í karikatúr. Þetta krefst
mikillar ögunar, hæfileika og
æðruleysis í leikstíl.“
„Það eina sem ég sagði við
hann er að trufla ekki leikar-
ana,“ segir Brynja. „Nema þeir
séu byrjaður að ofleika. Það
má ekki ýkja og undirstrika
neitt. Þetta snýst allt um undir-
textann.“ Benedikt segist líka
hafa lært það af móður sinni að
vinna náið með leikmynda-
hönnuðum. „Ég hef líklega
verið ein af þeim fyrstu á
Íslandi til að gera það,“ segir
hún. „Upphaflega var leik-
myndahönnuðurinn í aukahlut-
verki, nánast eins og smiður út
í bæ sem kom og negldi saman
leikmyndina. Við Sigurjón
Jóhannsson, leikmyndahönn-
uður Sólarferðar, vorum hins
vegar í heimspekilegum
umræðum, þar sem við reynd-
um að kryfja verkið til mer-
gjar.“ „Þarna verður dúóið til í
íslenska leikhúsinu,“ segir
Benedikt. „Ég legg líka á það
áherslu að Ragnar Kjartansson
er vinstra heilahvelið í þessari
sýningu. Auk þess sem ég er
umkringdur úrvalsleikurum
sem ég hef alveg látið í friði.“
Brynja segist alls ekki kvíð-
in fyrir að sjá verkið í meðför-
um sonar síns. „Iss, nei. Það
þýðir ekkert. Ég treysti barn-
inu. Og ef þetta lukkast ekki þá
er það bara lærdómur.“ „Þá
huggarðu mig bara,“ segir
Benedikt.
Prinsinn í Þingholtunum
Spurður hvernig það sé að vera
sonur Brynju og Erlings Gísla-
sonar leikara segist Benedikt
ekki geta kvartað. „Ég þekki ekki annað og
hef engan samanburð. En uppeldið tókst nú
svo vel að einu sinni var ég valinn Maður
vikunnar í Fréttablaðinu.“
Brynja og Erlingur voru bæði áberandi í
íslensku leikhúslífi og Benedikt játar að
stundum hafi sér verið strítt og kallaður
litli prinsinn í Þingholtunum. „Þegar ég
missti vinnuna í Þjóðleikhúsinu,“ bætir
Brynja við, „á hápunkti ferils míns, byggði
ég mér leikhús í garðinum. Það héldu allir
að ég hefði byggt það fyrir Benna í ferm-
ingargjöf.“
„Já, mér var strítt á því að ég hefði fengið
leikhús í fermingargjöf,“ segir Benedikt.
„Reyndar var ég orðinn 26 ára þegar
skemmtihúsið reis. En það má líka segja að
það sé ábyrgðarhluti að vera fæddur með
silfurskeið í munninum. Maður verður að
standa undir því. Mér hefur verið mikið
gefið.“
Ætlaði að verða bóndi
Þótt hann væri alinn upp á leikhúsheimili lá
þó alls ekki beint við að Benedikt fetaði í
fótspor foreldra sinna. Brynja og Erlingur
héldu til dæmis að hann yrði annað hvort
náttúrufræðingur eða bóndi og höfðu ekki
hugmynd um að hann hefði sótt um í Leik-
listarskólann. „Við fréttum það bara úti í
bæ að hann hefði komist inn og urðum mjög
hissa. Erlingur var líka svolítið sár yfir að
Benedikt leitaði ekki til hans til að æfa sig
fyrir prófið.“
„Mér fannst ekki flott að feta í fótspor
foreldra minna,“ segir Benedikt, „og tók til
dæmis mjög lítið þátt í leiklistarstarfi í MH
því mér fannst einhvern veginn búist við
því af mér.“
„Þetta var kannski líka okkur að kenna,“
segir Brynja. „Við Erlingur höfðum verið
dómarar við leiklistarskólann og venjulega
óskað þeim til hamingju sem féllu með að
losna undan þessu fargi.“
En Benedikt segir að vissulega hafi það
komið til greina að verða bóndi – hann hafi
meira að segja farið í starfskynningu á
Hvanneyri. „Og ég hef ekki látið af bónda-
draumnum. En mér fannst praktískara að
byrja að vera leikari og svo bóndi frekar en
öfugt.“
Skapgóð og fífldjörf
Mæðginin segjast ekki geta sagt með góðu
hvað þau eiga sameiginlegt sem listamenn.
„Ég hef ekki hugmynd um það,“ segir
Brynja. „Ætli við séum ekki… ja, ætli við
séum eitthvað lík?“ „Ætli við séum ekki jafn
skapgóð?“ spyr Benedikt á móti. „Jú, ætli
það ekki, og fífldjörf,“ svarar Brynja.
Benedikt segir að ein lexían sem hann
hafi lært af móður sinni sé mikilvægi þess
að halda hlut íslenskra leikskálda á lofti
sem oft á tíðum hafa verið lítils metin. „Þau
urðu hreinlega fyrir fordómum,“ segir
Brynja. „En kannski opnaði þessi leiksýn-
ing mín á sínum tíma fyrir það að ný íslensk
verk gætu orðið kassastykki.“ „Þetta var
mjög mikilvæg menningarpólitík sem
mamma stóð fyrir og ég hef reynt að til-
einka mér.
Þetta er tímabil í leiklistarsögu okkar
sem elur af sér höfunda á borð við Jökul
Jakobsson, Guðmund Steinsson, Odd
Björnsson, Birgi Sigurðsson og Kjartan
Ragnarsson. Við búum við þá kröfu núna að
ryðja brautina fyrir ný leikskáld. Eru ein-
hverjir Jöklar eða Steinssynir að skrifa
fyrir leikhúsið í dag? Leikhúsin ættu að
dæla peningum í leikskáldin og gefa þeim
fría skrifstofu með ókeypis nettengingu.“
Er að safna í leikfélag
Þau segja ekki bera mikið á listrænum
ágreiningi þeirra á milli og eru sammála
um að helsti hæfileiki leikstjóra felist í að
geta skipulagt stóran hóp af fólki sem þarf
að vinna að sama marki. „Hann þarf að vera
verkstjóri, heimspekingur og kennari,“
segir Benedikt. „Og geðlæknir,“ botnar
Brynja.
Spurð hvort þau hafi einhvern tímann
rætt að vinna saman svara þau neitandi. En
það sé ekki galin hugmynd. „Ég er smám
saman að safna í leikfélag,“ segir Brynja
hlæjandi. „Bóndinn, sonurinn og tengda-
dóttirin eru öll faglærðir leikarar. Ef barna-
börnin slást í hópinn væri hægt að setja upp
áhugaverða sýningu.“ Benedikt hefur meiri
áhuga á að gera bíó. „Eða kannski ætti ég að
gera sjö þátta sjónvarpsseríu,“ segir hann
og setur sig í stellingar, „sem bara fjallaði
um þig og héti: Mamma.“
Þegar ég
missti vinn-
una í Þjóð-
leikhúsinu
á hápunkti
ferils míns
byggði ég mér
leikhús í garð-
inum. Það
héldu allir að
ég hefði byggt
það fyrir
Benna í ferm-
ingargjöf.
Mamma huggar mig þá bara
Ein af fyrstu minningum Benedikts Erlingssonar úr leikhúsinu er þegar hann sá Sólarferð átta ára gamall í leikstjórn móður
sinnar, Brynju Benediktsdóttur. Rúmum þrjátíu árum síðar fetar hann í fótspor móður sinnar á stóra sviði Þjóðleikhússins.
Bergsteinn Sigurðsson komst að því hvers vegna Brynja fær samviskubit þegar hún rifjar upp veturinn sem hún setti Sólarferð á
fjalirnar og hvers vegna Benedikt sagði foreldrum sínum ekki frá því þegar hann sótti um í Leiklistarskólanum.
BRYNJA OG BENEDIKT Telja sig líklega eiga það sameiginlegt að vera skapgóðir og fífldjarfir leikstjórar. Að
þeirra mati þarf leikstjóri að vera verkstjóri, kennari, heimspekingur og geðlæknir. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN