Fréttablaðið - 15.03.2008, Blaðsíða 74

34 15. mars 2008 LAUGARDAGUR
B
orgarastyrjöld hefur verið á
Srí Lanka með hléum frá 1983.
Norræn eftirlitssveit fylgdist
með því að friðarsamkomulag
frá árinu 2002 væri virt. Jónas
Gunnar Allansson mannfræð-
ingur er nýkominn heim frá friðargæslu-
verkefnum á Srí Lanka, þar sem hann var
næstæðsti yfirmaður eftirlitssveitar Norð-
manna og Íslendinga í landinu.
Hvernig metur þú ástandið á Srí Lanka nú
þegar eftirlitssveitin er horfin á braut?
„Það er mjög mikil þörf fyrir athygli
alþjóðasamfélagsins á því sem er að gerast.
Eins og alltaf þegar um átök er að ræða er
mjög erfitt að stunda einhvers konar friðar-
þvingun og ég held að það sé ekki í boði á Srí
Lanka. Ég vonast til þess að stjórnvöld og
Baráttusamtök Tamílatígra, muni ná sátt um
að koma friðarferlinu aftur í gang. Varanleg-
ur friður er forsendan fyrir almennri upp-
byggingu. Það var friður á tímabili, en svo
hafa átt sér stað breytingar í stjórnmálunum
á Srí Lanka, sem hefur orðið til þess að það er
erfiðara að sjá það fyrir sér að það verði frið-
ur á næstunni. Engu síður var lögð mikil
áhersla á að tryggja tengsl okkar við stjórn-
völd og Tamílatígrana og reyna að viðhalda
tengslanetinu sem við eigum í landinu eftir
að ljóst var að við myndum yfirgefa Srí
Lanka. Markmiðið var að eiga möguleika á
því að komast aftur inn í samfélagið seinna.“
Hver voru daglegu verkefnin hjá þér og öðrum
starfsmönnum eftirlitssveitarinnar?
„Starfið fólst í því að halda ákveðnum
tengslum við stjórnvöld og Baráttusamtök
Tamílatígra. Annar þáttur í starfinu var að
fylgjast með vopnahlésbrotum. Átökin höfðu
aukist mikið svo áhersla okkar var á að skoða
tilvik sem sýndu fram á ákveðna þróun, til-
vik sem höfðu með árásir á borgara að gera,
og atvik sem höfðu mikla pólitíska þýðingu.
Við gátum ekki lengur fylgst með öllu sem
gerðist, til þess hefðum við þurft að vera með
mörg hundruð friðargæsluliða að störfum
með þyrlur og flugvélar. Í lokin vorum við að
fylgjast með stríðsástandi. Við höfðum engu
síður mjög góðar öryggistryggingar af hálfu
stjórnvalda og Tamílatígra.“
Hvernig var árangurinn?
„Við vorum ekki vopnað friðargæslulið,
við vorum ekki þarna til að þvinga fram frið.
Við vorum líka mjög fámenn, undir það síð-
asta vorum við aðeins um 30 talsins. Við hefð-
um öll komist í einn strætisvagn. Þessi liðs-
afli var að fást við land sem er á stærð við
Ísland með tíu milljón íbúum. Maður verður
að vera raunsær þegar maður horfir í það. En
ég held við höfum haft mjög sterka ímynd, ég
held að bæði alþjóðasamfélagið og heima-
menn hafi haft mjög miklar hugmyndir um
styrk okkar þótt við værum svona fá. Ef
áhrifin eru metin út frá því tel ég að þetta
verkefni hafi skilað mjög miklum árangri.“
Norrænt samstarf til fyrirmyndar
Friðargæsluverkefnið á Srí Lanka var sam-
eiginlegt verkefni Norðurlandanna. Hvernig
gekk þetta norræna samstarf?
„Við getum lært mjög mikið af þessu nor-
ræna samstarfi. Það er módel sem er mjög
áhugavert að skoða nánar. Mikil samskipti
við heimamenn og dagleg samskipti við her-
foringja og fulltrúa Tamílatígranna, það var
algerlega einstakt. Aðrar stofnanir höfðu
ekki sama aðgang. Okkar persónulegu tengsl
við þetta fólk höfðu mikil áhrif og skiluðu
mjög miklu. Jafnvel þótt það hafi ekki komið
sérstaklega á óvart þegar stjórnvöld sögðu
upp vopnahléssamkomulaginu tel ég að
mörgum hafi þótt verra að missa þennan
tengilið milli Tamílatígranna og stjórnvalda.
Það er hægt að koma í veg fyrir mjög alvar-
lega hluti með einu símtali. Það eru mörg
dæmi um að mannslífum hafi verið bjargað
með þeim hætti, það er enginn vafi á því.“
Upplifðir þú það einhvern tímann að finnast
þú sjálfur eða einhver af eftirlitsmönnunum
vera í hættu?
„Það sem verður að hafa í huga var að við
höfðum tryggingu fyrir öryggi okkar allra
frá báðum aðilum og þeim var mikið í mun að
tryggja öryggi okkar. Hins vegar eru líka
hópar í landinu sem eru á jaðrinum, tilheyra
að segja má hvorugri fylkingunni í landinu.
Það voru þeir hópar sem við höfðum helst
áhyggjur af. Þegar eitthvað kom upp á var
það yfirleitt vegna misskilnings eða sam-
skiptaleysis. Þess vegna lögðum við mikla
áherslu á að endurmeta sífellt öryggisviðmið
okkar. Allt okkar starf tók mið af öryggis-
ástandinu. Þegar ástandið var gott gátum við
ferðast frekar frjálslega. Ef ástandið versn-
aði drógum við úr ferðunum.“
Hvernig varð þér við þegar þú heyrðir af því
að stjórnvöld hefðu sagt upp friðarsamkomu-
laginu við Tamílatígrana?
„Það kom að vissu leyti á óvart. Það var
alveg eins búist við því að samkomulaginu
yrði sagt upp seint á árinu 2007 til þess að
þjóðernissinnaðir þingmenn styddu fjárlaga-
frumvarp stjórnvalda, en af því varð ekki.
Það var svo ekki fyrr en eftir jól að sam-
komulaginu var sagt upp. Þá upphófst ægi-
legt kapphlaup, enda ekki auðvelt að loka
eftir sex ára starf. Við urðum að tryggja
okkar tengsl, lífsafkomu heimamanna sem
unnu fyrir okkur, og tryggja að við færum
með góðan orðstír. Allir lögðust á eina sveif
og ég tel að það hafi tekist ótrúlega vel.“
Björguðu þúsundum mannslífa
Þegar ljóst var að norræna eftirlitssveitin
yrði að hverfa frá Srí Lanka vöknuðu áhyggj-
ur af stöðu heimamanna sem unnu fyrir sveit-
ina. Hvernig var þeirra málum fyrirkomið, er
það fólk í einhverri hættu vegna starfa þeirra
fyrir ykkur?
„Við lögðum mesta áherslu á að tryggja
fólki vinnu, helst hjá alþjóðlegum samtökum
sem starfa á Srí Lanka. Vinna tryggir lífsaf-
komu og ef fólk vinnur fyrir alþjóðleg sam-
tök veitir það því einnig ákveðið öryggi. Þetta
tókst mjög vel. Ef okkur grunar að einstakl-
ingar gætu lent í hættu erum við í góðu sam-
bandi við fólkið og norska sendiráðið á Srí
Lanka fylgist vel með þeirra málum. Það er
hluti af okkar tengslaneti, að halda sambandi
við okkar gamla starfsfólk. Sumir höfðu
unnið lengi fyrir okkur og persónuleg tengsl
og vinátta myndast. Því verður viðhaldið, við
munum fylgjast með því hvernig okkar fólki
vegnar og bregðast við og aðstoða eftir því
sem þurfa þykir.“
Varð starf eftirlitssveitarinnar í landinu að
engu þegar stríð braust út á ný eða skildi
starfið eitthvað eftir sig? Mistókst verkefni
norrænu sveitarinnar?
„Það er enginn vafi á því að þetta verkefni
skilaði gríðarlega miklu. Bara vera okkar á
staðnum bjargaði þúsundum mannslífa. Það
viðurkenna allir sem koma að málum; stjórn-
völd, Tamílatígrar og ekki síst þriðju aðilar á
borð við trúarsamtök og borgaraleg samtök.
Slík samtök sendu frá sér yfirlýsingu stuttu
eftir að SLMM fór frá Srí Lanka þar sem
brotthvarf okkar var harmað. Þar vísuðu þeir
í það að við höfum sennilega bjargað þúsund-
um mannslífa. Slíkar tölur hafa verið nefnd-
ar, en það er alltaf erfitt að meta árangurinn.
Það verður að gera greinarmun á friðar-
gæslunni annars vegar og friðarferlinu hins
vegar. Þótt friðargæsluverkefninu sé lokið
heldur friðarferlið áfram í umsjá Norð-
manna. Þótt það sé vissulega ákveðinn lág-
punktur á friðarferlinu núna þá er Srí Lanka
þannig að allt getur breyst á einni nóttu. Ég
vona að það komist á friður aftur. Það hefur
komið fram í máli ýmissa ráðamanna, bæði á
Norðurlöndunum og á Srí Lanka, að það sé
ekki rétt að líta svo á að þetta verkefni hafi
mistekist. Þvert á móti hafi það skilað sínu,
en verið sjálfhætt eftir að vopnahléinu var
sagt upp. Við vorum ekki þarna til að neyða
friðinn upp á deiluaðila, ég held að almennt
séu friðarþvinganir algert neyðarúrræði sem
ætti að fara mjög varlega með.“
Hafa Íslendingar eitthvað fram að færa til
friðargæslu?
„Íslendingar hafa tvímælalaust margt
fram að færa. Alltaf þegar talað er um Íslend-
inga í alþjóðasamstarfi heyrir maður talað
um drifkraftinn. Ég verð alltaf var við þenn-
an drifkraft í alþjóðlegu samstarfi, þessa
eilífu sannfæringu um að það sé einhver
lausn, það sé hægt að redda málunum ein-
hvern veginn. Þessi ofurjákvæðni og tiltrú er
góð í svona störfum. Það eru spennandi tímar
fram undan í friðargæslunni. Það eru að
verða miklar breytingar á þessu sviði og
meira pláss fyrir þverfaglega þekkingu og
reynslu af ólíkum viðfangsefnum. Menn eru
að átta sig á því að það verður að nálgast við-
fangsefnið í heild sinni.“
Við vorum ekki þarna til að neyða friðinn
upp á deiluaðila, ég held að almennt séu
friðarþvinganir alger neyðarúrræði.
Mannslífum bjargað með símtali
Friðargæsluverkefni Íslendinga og Norðmanna á Srí Lanka var sjálfhætt í byrjun árs eftir að vopnahléssamkomulagi var sagt
upp. Jónas Gunnar Allansson og Bjarney Friðriksdóttir segja Brjáni Jónassyni frá starfinu, árangrinum og öryggismálunum í
stríðshrjáðu landi og því hvað Íslendingar geta haft fram að færa í alþjóðlegum friðargæsluverkefnum.
FISKVEIÐAR Starfsmenn eftirlitssveitanna fóru víða
og ræddu við heimamenn. Hér spjalla þeir við
forsvarsmann fiskveiðimanna í Ampara.
MYND/BJARNEY FRIÐRIKSDÓTTIR
MANNSLÍF Starfsemi eftirlitssveitarinnar á Srí Lanka bjargaði þúsundum mannslífa segir Jónas. Það viðurkenni bæði deiluaðilar og óháðir aðilar. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
■ Srí Lanka er eyja í Indlandshafi sem liggur
austan við suðurodda Indlands. Eyjan er
tæplega 66 þúsund ferkílómetrar, um tveir
þriðju af flatarmáli Íslands. Íbúar Srí Lanka
eru um 21 milljón.
■ Frá árinu 1983 hafa reglulega blossað upp
átök milli stjórnarhersins og Baráttusamtaka
Tamílatígra, sem berjast fyrir sjálfstæðu ríki
Tamíla á norður- og austurhluta eyjunnar.
Talið er að meira en 70 þúsund manns hafi
fallið í átökum í landinu frá árinu 1983.
■ Árið 2002 gerðu stjórnvöld og Baráttu-
samtök Tamílatígra friðarsamkomulag eftir
að Norðmenn miðluðu málum. Í kjölfarið
sendu Norðurlöndin eftirlitssveit til landsins
til að fylgjast með því að friðarsamkomulag-
ið væri virt.
■ Átök í landinu jukust talsvert árið 2005,
og 8. júní 2006 setti Evrópusambandið
Baráttusamtök Tamílatígra á lista yfir hryðju-
verkasamtök. Í kjölfarið kröfðust Tamílatígrar
þess að friðargæsluliðar frá þjóðum innan
Evrópusambandsins hyrfu frá landinu.
■ Um 60 eftirlitsmenn voru starfandi í
landinu þar til í ágúst 2006, Danir, Finnar
og Svíar kölluðu sitt fólk heim. Undir lokin
voru um 30 starfsmenn eftirlitssveitarinnar í
landinu, níu Íslendingar en restin Norð-
menn.
■ Stjórnvöld á Srí Lanka sögðu upp friðarsam-
komulaginu frá 2002 í byrjun árs 2008. Í
kjölfarið þurftu friðargæsluliðar Íslands og
Noregs að hverfa frá landinu og er starfsemi
eftirlitssveitanna nú lokið.
TALIÐ AÐ UM 70 ÞÚSUND HAFI FALLIÐ Í BORGARASTYRJÖLDINNI Á SRÍ LANKA
SRÍ LANKA
INDLAND
NEPAL
Kólombó
B
AN
G
LAD
ESS
Bengalflói